جامعه - تشكل‌هاي صنفي مطبوعات به چه كاري مي‌آيند

واضح آرشیو وب فارسی:ایسکانیوز: جامعه - تشكل‌هاي صنفي مطبوعات به چه كاري مي‌آيند

جامعه - تشكل‌هاي صنفي مطبوعات به چه كاري مي‌آيند

سعيد اركان‌زاده يزدي:وزارت كار پس از كش‌وقوس‌هاي فراوان و جدال با انجمن صنفي روزنامه‌نگاران ايران، هفته گذشته اعلام كرد كه اين انجمن صنفي «واجد شرايط انحلال» است. معني ساده اين اظهار نظر وزارت كار، اين است كه انجمن صنفي روزنامه‌نگاران بايد منحل شود و طبق اساسنامه‌اش، هياتي در آن مسووليت امور تسويه‌حساب را بر عهده بگيرد. نامه وزارت كار، از هفته گذشته با اعتراض شديد هيات مديره انجمن صنفي روزنامه‌نگاران روبه‌رو شده و بسياري از روزنامه‌نگاران و اهالي مطبوعات هم نگران از دست دادن بزرگ‌ترين تشكل مطبوعاتي پس از انقلاب شده‌اند. تعدادي از كساني كه در فضاي روزنامه‌نگاري سال‌هاي اخير قلم مي‌زنند، بر اين نظرند كه دولت نهم با هر وسيله‌اي مي‌خواهد جلوي فعاليت‌هاي انجمن صنفي روزنامه‌نگاران را كه منتقد سياست‌ها و عملكرد رسانه‌اي دولت است، بگيرد. علي مزروعي، رئيس هيات مديره اين انجمن در ابتداي اين هفته و در يك نشست خبري مي‌گفت: «در سه سال گذشته انجمن حتي يك ريال از وزارت كار يا وزارت ارشاد دريافت نكرده و در دادن خدماتي مثل وام، مجوز طرح ترافيك يا بيمه تامين اجتماعي نيز به دولت كمك كرده اما باز هم با وجود اين استقلال، كمر به انحلال ما بسته‌اند.» اصلا انجمن صنفي و سنديكا و تشكل‌هاي مطبوعاتي به چه دردي مي‌خورد كه اين همه بر سر حفظ و انحلالش دعواست؟

جاي خالي تشكل‌هاي صنفي مطبوعاتي
در مباحث مربوط به استقلال روزنامه‌نگاري، داشتن تشكيلاتي انتخابي براي روزنامه‌نگاران كه از حقوق صنفي آنها حمايت كند، يكي از پايه‌هاي استقلال حرفه‌اي محسوب شده است. البته بايد توجه داشت كه تشكيلات روزنامه‌نگاران با نظام روزنامه‌نگاري كه در ايران وجود ندارد، متفاوت است. نظام روزنامه‌نگاري مثل نظام پزشكي يا نظام مهندسي، مامور تاييد صلاحيت يك روزنامه‌نگار براي انجام كار حرفه‌اي و رتبه‌بندي توانايي‌هاي او براي بر عهده گرفتن مسووليت‌هاي كم يا زياد در تحريريه مطبوعات است. اين نظام روزنامه‌نگاري به مسائل حرفه‌اي و اخلاقي روزنامه‌نگاري توجه نشان مي‌دهد در حالي كه تشكيلات و تشكل‌هاي روزنامه‌نگاران، متوجه امور صنفي و معيشتي و حل مشكلات آنها با صنف خود، ديگر مشاغل و حكومت است. نظام روزنامه‌نگاري اصول اخلاقي و حرفه‌اي روزنامه‌نگاري را مشخص مي‌كند و در صورت زير پا گذاشته‌شدن اين اصول، تنبيهاتي براي روزنامه‌نگاران خاطي در نظر مي‌گيرد. اين نظام مسائل كلي‌تري را دنبال مي‌كند اما تشكيلات روزنامه‌نگاران، مي‌تواند جزئي‌تر به مسائل بپردازد. تشكل‌هاي روزنامه‌نگاران بيشتر به مسائل معيشتي و به دست آوردن حيثيت شغلي در برخورد با حكومت مي‌پردازد و عملگراتر است.
تشكيلات حرفه‌اي روزنامه‌نگاران بايد از افراد همين حرفه گرد آمده باشند. مسوولان اين تشكيلات انتخابي تعيين مي‌شوند و همه ابعاد آن بايد مستقل از حكومت، افراد صاحب نفوذ اجتماع و نيز مديران مطبوعات باشد. اين تشكيلات در مواقع بحران، اختلاف با مديران روزنامه‌ها، درگيري با حكومت، بيكاري، اعتصاب يا هر اتفاق حرفه‌اي ديگر، از روزنامه‌نگاران دفاع مي‌كند. با كمي ساده‌سازي، مي‌توان گفت نظام روزنامه‌نگاري براي روزنامه‌نگاران در حكم قوه مقننه است و تشكيلات روزنامه‌نگاران مثل قوه مجريه عمل مي‌كند.
اما قانون فعلي مطبوعات ايران كه مصوب سال 1364 و اصلاح‌شده در سال 1379 است، هيچ اشاره‌اي به اينكه سازمان‌ها و تشكل‌هاي صنفي روزنامه‌نگاري، بايد حقوق و امتيازات روزنامه‌نگاران را تامين كنند، نداشته است. در قانون مطبوعات مصوب شوراي انقلاب اسلامي در سال 1358، اجراي قانون مطبوعات جز آنجا كه مربوط به اعمال حاكميت دولت است، بر عهده سازمان‌هاي صنفي گذاشته شده بود. اما قانون فعلي مطبوعات، هيچ اشاره‌اي به اجراي قانون به وسيله سازمان‌هاي صنفي ندارد و موضوع تامين حقوق و امتيازات روزنامه‌نگاران كاملا مسكوت مانده است.
براي اينكه بدانيم چرا تشكل‌هاي صنفي در مطبوعات ما به وجود آمده‌اند، بايد انگيزه‌هاي ايجاد تشكل‌ها را بررسي كنيم؛ معمولا صنف‌گرايي در مطبوعات ايران با سه هدف انجام شده است: دفاع از آزادي قلم و بيان، تلاش براي بهبود وضعيت اقتصادي و معيشتي عمومي مطبوعات، ايجاد رابطه كارفرمايي و كارگري بين مدير يك نشريه و اعضاي تحريريه.
انگيزه‌هايي كه به آنها اشاره شد، در روزنامه‌نگاري ايران از مشكل اصلي كار حرفه‌اي به شمار مي‌رود و هر روزنامه‌نگار منصفي را قانع مي‌كند كه براي اصلاح و حل اين مشكلات از تشكل‌هاي صنفي واقعي كمك بگيرد.
مروري بر تشكل‌هاي روزنامه‌نگاري ايران
در 60 سال اول ورود روزنامه‌نگاري به ايران، روزنامه‌نگاران هيچ تشكيلاتي براي خود نداشتند. علت اين بود كه تا 60 سال، همه مطبوعات دولتي بودند و مستقيما زير نظر دولت قرار داشتند. پس از گذشت سال‌ها از چاپ روزنامه ميرزا صالح شيرازي و اولين روزنامه ايران كه به «كاغذ اخبار» مشهور است، ايرانياني كه از فرنگ به كشور بازگشته بودند به فكر راه‌اندازي روزنامه‌هاي فارسي و فرانسوي‌زبان و سپس تشكيلاتي براي روزنامه‌نگاران افتادند. پس از انقلاب مشروطه، با افزايش تعداد مطبوعات غيردولتي، انگيزه براي ايجاد تشكيلات روزنامه‌نگاري بيشتر شد اما به دليل اختلاف نظر مديران با نويسندگان و نبود همبستگي ميان اغلب روزنامه‌نگاران به علت وابستگي‌هاي حزبي و گروهي، تشكلي به وجود نيامد، تا سال 1325 قمري، تنها كارگران چاپخانه‌هاي مطبوعات توانستند تشكل و حتي نشريه‌اي مخصوص صنف خود به راه بيندازند. اما تا همان سال، روزنامه‌نگاران فقط توانسته بودند در اعتراض به توقيف روزنامه «حبل‌المتين» تحصني يك هفته‌اي را سامان دهند.
در دوره استبداد صغير مطبوعات، تشكلي نداشتند اما در مواقع لزوم، دسته‌جمعي اعتراض خود را اعلام مي‌كردند. پس از بركناري محمدعلي شاه قاجار، باز هم با وجود فضاي باز و مهيا بودن شرايط براي ايجاد تشكلي صنفي و حرفه‌اي، اتفاق خاصي نيفتاد و حتي اختلاف مطبوعات بر سر احزاب به ويژه دو حزب اعتداليون و دموكرات‌ها بيشتر هم شد. از سال 1300، به تدريج تفكر صنفي و تمايل به داشتن تشكيلات در روزنامه‌نگاران، بيشتر از گذشته شد. در اين سال مديران جرايد تهران دور هم جمع شدند تا اساسنامه و نظامنامه «شوراي عالي مطبوعات» را تدوين كنند، اما فعاليت‌هايشان مسكوت ماند. اين شورا بعدها به گونه‌اي ديگر، با نام «اتحاديه مطبوعات» پا به عرصه گذاشت. به موازات آن، افراد شاغل در كارهاي وابسته به مطبوعات همچون حروف‌چيني و توزيع هم، گروه‌ها و اتحاديه‌هايي تاسيس كردند. «اتحاديه كارگران مطابع» براي حروف‌چين‌ها و «مركز اطلاعات ايران» براي توزيع از جمله اين اتحاديه‌ها بود. اما با وجود همه اين فعاليت‌ها، استبداد «رضاشاه» نگذاشت تشكيلات منسجمي براي روزنامه‌نگاران به وجود بيايد.
پس از كنار رفتن رضاشاه در شهريور سال 1320، «شوراي عالي مطبوعات» و «اتحاديه مطبوعات» تاسيس شد. «اتحاديه مطبوعات» با حضور مديران مطبوعات، وزير فرهنگ و نخست‌وزير تشكيل مي‌شد و تاكيد داشت كه جمعي غيرسياسي است. «شوراي عالي مطبوعات» هم به هنگام ضرورت، براي رفع مشكلات با مقام‌هاي دولتي ملاقات مي‌كرد. اما تا اين تاريخ، اغلب تشكيلات روزنامه‌نگاران نه صنفي بلكه سياسي بود و از مطالبات صنفي، تنها آزادي در بيان را مد نظر داشت.
از سال 1322 تا 1324 سه تشكل عمده روزنامه‌نگاري با نام‌هاي «جبهه آزادي»، «اتحاديه ملي جرايد» و «هيات مؤتلفه مطبوعات» درست شد كه همه سياسي بودند. «باشگاه مطبوعات» در سال 1323 بنيانگذاري شد. تا اين تاريخ، همه تشكل‌هاي روزنامه‌نگاران را مديران مطبوعات به وجود آورده بودند. در سال 1323، خبرنگاران نيز دست به كار شدند و «اتحاديه خبرنگاران ايران» و در سال 1325 «اتحاديه روزنامه‌نگاران ايران» را به وجود آوردند. حتي مطبوعات و خبرگزاري‌هاي خارجي نيز در سال 1324 شمسي، «انجمن مطبوعات خارجي» را تاسيس كردند. در سال 1325 «انجمن روزنامه‌نگاران ايران» درست شد و نمونه انجمن‌ها و اتحاديه‌هاي خارجي را سرمشق خود قرار داد. «انجمن روزنامه‌نگاران ايران»، وارث «اتحاديه مطبوعات» بود. اين انجمن تا كودتاي 28 مرداد سال 1332 به كار خود ادامه داد و پس از آن، بر اثر دوري و موضع‌گيري در مقابل دولت و ناتواني در پاسخگويي به بحران‌هاي مطبوعاتي دوران دكتر مصدق خاموش شد. پس از كودتا، حكومت بيشتر تمايل پيدا كرد تا وجود تشكيلات بدنه روزنامه‌ها را به جاي تشكيلات مديران روزنامه‌ها، تحمل كند. به اين ترتيب در سال 1341 «سنديكاي نويسندگان و خبرنگاران مطبوعات» تاسيس شد. اين تشكيلات، منسجم‌ترين و فراگيرترين تشكيلات صنفي و حرفه‌اي روزنامه‌نگاران ايران بوده است. تقريبا تمام روزنامه‌نگاران پيش از انقلاب اسلامي، در سنديكاي روزنامه‌نگاران عضو بوده‌اند. گفته‌اند كه در دولت اميرعباس هويدا نخست‌وزير محمدرضاشاه پهلوي، رابطه حكومت با سنديكا بيشتر شد اما با بركناري هويدا اين روابط به تيرگي گراييد تا جايي كه تصميم اعتصابات سراسري روزنامه‌نگاران در سنديكا گرفته شد و به تعطيلي چند ماهه مطبوعات در پاييز سال 1357 انجاميد كه اين اعتصاب، يكي از اتفاقات تسريع‌كننده انقلاب برشمرده شده است.
پس از انقلاب اسلامي فعاليت «سنديكاي نويسندگان و روزنامه‌نگاران ايران» با محدوديت روبه‌رو و پس از چند ماه متوقف شد. مطبوعات ايران تا سال 1376 كه «انجمن صنفي روزنامه‌نگاران ايران» تاسيس شد تشكيلات همه‌گيري نداشتند. در اين سال‌ها «انجمن ورزشي‌نويسان» و «انجمن منتقدان سينما» به وجود آمده بودند. «تعاوني مطبوعات» هم تشكيل شده بود اما فعاليت‌هاي چشمگيري انجام نداد. پس از «انجمن صنفي روزنامه‌نگاران»، «انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان» و «انجمن روزنامه‌نگاران زن» هم ايجاد شدند اما دامنه كارشان به گستردگي انجمن صنفي نبود. فعاليت‌هاي «انجمن صنفي روزنامه‌نگاران ايران» در سال‌هاي رياست‌جمهوري سيدمحمد خاتمي به حدي رشد كرده بود كه كار داوري جشنواره مطبوعات را هم بر عهده داشت.
فعاليت‌هاي سنديكاي روزنامه‌نگاران
از يك تشكل صنفي مطبوعاتي چه كارهايي ساخته است؟ شايد مروري بر فعاليت‌هاي 17ساله «سنديكاي نويسندگان و خبرنگاران مطبوعات»، بتواند پاسخي براي اين سوال باشد و عملا نشان دهد كه در ايران، تا چه حدي مي‌توان از روزنامه‌نگاران، فعاليت‌هاي صنفي را انتظار داشت. پايدارترين تشكل روزنامه‌نگاري در ايران، سنديكاي نويسندگان و خبرنگاران مطبوعات بود كه از سال 1341 تا سال 1358 شمسي دوام آورد. در خردادماه سال 1341، حدود 45 نفر از روزنامه‌نگاران تهراني در كتابخانه پارك شهر تصميم گرفتند كه سنديكاي روزنامه‌نگاران را تاسيس كنند و در همان مكان اساسنامه سنديكا را بنويسند. قرار شد اين تشكيلات با عنوان يك سنديكاي كارگري ثبت شود. به تدريج كه «سنديكاي نويسندگان و خبرنگاران مطبوعات» شكل گرفت، اعضاي آن هم زيادتر ‌شد تا جايي كه در سال‌هاي انقلاب اسلامي كمتر روزنامه‌نگاري را مي‌شد، يافت كه عضو سنديكاي روزنامه‌نگاران نباشد. سازمان‌هاي جنبي فراواني نيز براي كمك به سنديكا تشكيل شد و فعاليت‌هاي صنفي زيادي در آن صورت گرفت.
اين سنديكا توانست براي سازمان‌دهي فعاليت‌هاي داخل تحريريه مطبوعات و نظم بخشيدن به مشاغل روزنامه‌نگاران يك «پيمان دسته‌جمعي كار و طبقه‌بندي مشاغل مطبوعاتي» بنويسد و نظر اعضا را جلب كند تا با عمل به آن، كار خود را آسان‌تر و منظم‌تر كند. سنديكا تلاش بسيار زيادي كرد تا براي تعدادي از روزنامه‌نگاران خانه تهيه كند و سرانجام با تشكيل صندوق‌هاي تعاوني مسكن و تعاوني خبرنگاران، 122 دستگاه آپارتمان در «كوي نويسندگان» كه همچنان هم كنار پل گيشاي تهران به يادگار مانده، تاسيس كند. سنديكا به فكر بيكار شدن روزنامه‌نگاران هم بود و بسيار كوشيد تا «آيين‌نامه صندوق بيكاري» را بنويسد؛ البته در آن سال‌ها، روزنامه‌ها به راحتي توقيف نمي‌شدند و دست‌كم امنيت شغلي خيلي شكننده‌اي در مطبوعات وجود داشت. سنديكا تلاش كرد اعضاي حرفه‌اي عضو سنديكا را بيمه عمر كند. اين سنديكا براي اطلاع‌رساني به اعضا هم به طور هفتگي بولتني منتشر مي‌كرد و به نشاني اعضا مي‌فرستاد. «سنديكاي نويسندگان و خبرنگاران مطبوعات» براي تعريف اصول اخلاق حرفه‌اي هم اسنادي را تهيه كرد يعني گاهي سنديكا، وظايف نظام حرفه‌اي مطبوعات را كه وجود نداشته، انجام مي‌داده است.
شايد بزرگ‌ترين خدمتي كه سنديكا به انقلاب اسلامي كرد، رهبري دو اعتصاب بزرگ كاركنان مطبوعات در چند ماه پيش از پيروزي انقلاب بود كه اعتصاب دوم آن، يكي از بزرگ‌ترين اعتصاب‌ها در تاريخ مطبوعات جهان شناخته شده است. با اين حال، سياستمردان انقلاب اسلامي با متوقف كردن فعاليت‌هاي سنديكا، كمك چنداني به بقاي آن نكردند. پس از انقلاب، وجود هر نوع تشكيلاتي با نام سنديكا ممنوع شد و هيات مديره «سنديكاي نويسندگان و خبرنگاران مطبوعات» حتي اجازه برگزاري مجمع عمومي را هم پيدا نكرد. به اين ترتيب با اينكه سنديكا منحل نشد و هنوز هم ساختمان آن در خيابان حافظ تهران، متروك باقي مانده اما فعاليت‌هايش عملا از سال 1358 شمسي متوقف شده است.
منابع:
ـ مباني حقوقي استقلال حرفه‌اي روزنامه‌نگاري، دكتر كاظم معتمدنژاد، فصلنامه رسانه، سال8، ش32، زمستان 1376.
ـ صنف‌گرايي در مطبوعات ايران، مسعود كوهستاني‌نژاد، فصلنامه رسانه، سال8، ش32، زمستان1376.
ـ تشكل‌هاي حرفه‌اي مطبوعات، مهدي بهشتي‌پور، مجموعه مقالات دومين سمينار بررسي مسائل مطبوعات ايران، تهران، مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها، چاپ اول، 1377، جلد1.
ـ اسناد و گزارش‌هاي گروه‌ها، انجمن‌ها و اتحاديه‌هاي مطبوعاتي از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامي، مسعود كوهستاني‌نژاد. تهران، مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها، چاپ اول، 1383.
سه شنبه 11 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایسکانیوز]

[مشاهده در: www.iscanews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 207]