تو زمين خشك را تر كن...

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: تو زمين خشك را تر كن...

زيباسازي- سهيلا نياكان:
قاعدتاً در بحث مديريت و اجراي زيبايي و هماهنگي ظاهر شهري از مهندسين معمار و شهرسازان بهره گرفته مي‌شود در صورتي كه حضور يك هنرمند آشنا به فضاهاي عمومي و قابليت‌هاي هنرهاي تجسمي در كنار مهندسان مي‌تواند تأثير بسزايي در زيباسازي شهر تهران داشته باشد.

ايرج اسكندري هنرمند متعهد و استاد دانشگاه با آنكه خود عضو شوراي سازمان زيباسازي شهرداري تهران است،به آنچه امروز اين شهر را نابهنجار كرده، انتقادهايي دارد.

* مي‌خواهيم بدانيم نظر يك هنرمند، نقاش، مجسمه‌ساز و استاد دانشگاه درباره شهري كه در آن زندگي مي‌كند از ديد زيبايي‌شناسانه چيست؟

شهرداري هميشه يك شعار خوبي را مد نظر دارد و آن را با اين عنوان تبليغ مي‌كند: «شهر ما، خانه ما». ما اگر فكر كنيم شهر محيطي است كه بيشترين وقت خود را در آن مي‌گذرانيم و خانه‌اي بزرگ براي زندگي محسوب مي‌شود و از طرفي همان‌طور كه در مورد رنگ و تزئين و زيبايي خانه خودمان فكر مي‌كنيم، چنين پيش‌بيني‌هايي هم از طرف صاحبي كه نامش شهرداري است، براي شهر ضروري است. بنابراين شهر به مديريتي نياز دارد كه تشخيص دهد اين شهر چگونه تزئين شود و چطور به محلي براي زندگي تبديل گردد. مهم‌ترين اصلي كه ما براي زندگي در شهر مد نظر داريم، هماهنگي است. يعني در يك محيط ناهماهنگ و ناسازگار هيچ شهروندي نمي‌تواند زندگي كند.

در كشورهاي متمدن يا روبه‌پيشرفت همواره براي اين بخش برنامه‌ريزي مي‌كنند. به‌عبارتي به اين فكر مي‌كنند كه يك شهر بايد صورت زيبايي به خود بگيرد، ناهماهنگي در فضاهاي شهري تأثير مستقيم و يا غيرمستقيم بر روان افراد باقي مي‌گذارد. يك رنگ نامناسب بر روي ديوار در واكنش‌هاي شهروندان مؤثر است. بنابراين هماهنگي، مهم‌ترين اصل براي سازماندهي و ساماندهي شهري و آرام‌سازي محيط زندگي است كه زيبايي را با خود به همراه مي‌آورد. همچنان‌كه افلاطون گفته است؛ صورتي زيباست كه همه اجزاي آن با يكديگر هماهنگ باشند.

* شايد زمان طرح اين پرسش كمي زود باشد اما شما راهكار و پيشنهادي براي ساماندهي و زيبا شدن شهر تهران سراغ داريد؟

تقريباً من از تمام شهرهاي بزرگ دنيا ديدن كرده‌ام و هميشه فكر مي‌كنم چطور مي‌شود شهري زيبا داشته باشيم. به نظرم رسيد در وهله اول بايد در اين شهر بزرگ يك ساماندهي به انجام رساند. براي نمونه، تابلوهاي سردر مغازه‌ها و فروشگاه‌ها هميشه دچار اشكال بوده‌اند. يعني مغازه‌اي كه 5 متر عرض دارد، يك تابلوي بزرگ تمام عرض آن را فرا گرفته و با هر ارتفاعي كه جواب مي‌دهد، آن هم با هر رنگي كه دلخواه‌شان است، معضلي است كه شديداً كساني را كه به هماهنگي در شهر فكر مي‌كنند، كلافه و عصبي مي‌سازد. اينها نياز به ساماندهي دارند. اين در حالي است كه در هيچ جاي دنيا رسم نيست صاحب مغازه‌ هرقدر بخواهد تابلو بر سردر مغازه‌اش نصب كند. يا هر بانكي به‌اندازه عرضي كه دارد تابلو بر سردرش نصب ‌كند.

* نقش شهرداري در هماهنگي و متناسب شدن وضع ظاهري تهران چيست؟

براي ساماندهي اين معضل راه‌هاي مختلفي وجود دارد. يكي اينكه شهرداري‌ها بيايند از هر سانتي‌متر اضافي اين تابلوهاي سردر اماكن مختلف ماليات بگيرند. ديگر اينكه شهرداري متناسب با معماري براي تابلوهاي مغازه‌ها طرح بدهد. مثلاً در پاريس از تابلوي هر مغازه با توجه به رنگ و طرح آن متوجه مي‌شويد چه فعاليتي را انجام مي‌دهد. در پاريس يك سيگارفروشي علامت و نشانه مشخصي دارد. مي‌خواهم بگويم مسئله هماهنگي در نقاط مختلف دنيا صورت گرفته است.

موضوع بعدي مربوط به نماي ساختمان است كه متأسفانه امروز هر بساز و بفروش به هر شكل كه دلش بخواهد نماي ساختمان را طراحي و اجرا مي‌كند و درواقع به جلب توجه مي‌پردازد. درصورتي كه معناي اين جلب‌توجه، حس دلزدگي و به اصطلاح، توذوق زدن ايجاد مي‌كند. پس مي‌بينيم اين بخش نيز با ناهماهنگي روبه‌رو است.

در حال حاضر يكي از كارهاي خوبي كه شهرداري انجام داده است، بازسازي بازارچه «مروي» است كه اين بازسازي با استفاده از آجر صورت گرفته است. نماهاي هر محله مي‌تواند با يك طرح يا طرح‌هاي مشابه يكديگر و با يك نوع مصالح ساخته شود. مثلاً در يك محله فقط از آجر و يا فقط از سنگ گرانيت و يا در محله‌اي ديگر تركيبي از آجر و گرانيت استفاده شود. درنتيجه اين هماهنگي در نماها، تشتت و آلودگي بصري در شهر را از بين مي‌برد.

موضوع پل‌هايي كه به‌يكباره از زمين سبز مي‌شوند و بالا مي‌آيند نيز در بحث مبلمان و معماري شهري مورد تأمل است. چرا كه وجود اينها افق ديد بيننده را از بين مي‌برد. پل‌ها در شهر ما همانند آنچه در شهرهاي بزرگ دنيا مثل رم و پاريس وجود دارند، مي‌تواند به‌صورت زيرزميني و زيرگذر باشند؛ مانند پلي كه در خيابان آزادي ايجاد شده است كه آلودگي تصويري به‌وجود نمي‌آورد.

* گروهي معتقدند به علت وسعت و گستردگي عوامل ناهنجار و زشت در شهر تهران اميدي به تغيير يك شبه آنها نيست و براي تعديل اين نابساماني مي‌توان از آثار هنري و مجسمه‌هاي نفيس شهري در ميادين بهره‌ جست.

ببينيد شما وقتي غذاهاي خوشمزه‌اي را بر روي يك ميز زيبا و متناسب بچينيد، اشتهاآور مي‌شود. اعتقاد ما بر اين است كه بايد زمينه ارائه يك اثر هنري را در شهر فراهم كنيم و بعد اثر هنري را در شهر قرار دهيم. در محيطي كه آلودگي بصري دارد، زيباترين مجسمه هم كه در آنجا قرار گيرد، اثر خود را نخواهد داشت. براي مثال مجسمه‌اي كه در موزه واتيكان يا لوور گذاشته شده است، قبل از آن محيط اطراف را به‌گونه‌اي آماده كرده‌اند تا مجسمه زيبا تأثير خودش را بر ذهن مخاطب بگذارد. پس ابتدا بايد فضايي مناسب براي نصب مجسمه فراهم شود و آماده‌سازي محيط براي ارائه يك اثر هنري انجام گيرد. به نظر من، سازمان زيباسازي شهر تهران اقدام بسيار ارزشمندي را در زمينه پياده‌روسازي در شهر شروع كرده است. خيابان ولي‌عصر از راه‌آهن تا تجريش به يك فضاي بسيار مناسب براي نصب مجسمه تبديل شده است. يعني اكنون زمان آن فرارسيده كه شهرداري در اين قسمت از شهر، براي نصب مجسمه اقدام كند. اين مجسمه‌ها مي‌تواند از مشاهير و مفاخر كشورمان بر روي يك سكوي يك متري و از جنس برنز باشد. چنين اقدامي كمك بسياري به ترويج فرهنگ كشورمان مي‌رساند.

* آيا سوژه‌هاي شهري مي‌تواند براي هنرمندان دستاويزي باشد به‌منظور ارتباط با مردم و مخاطب؟

براي طراحي مبلمان شهري و ارائه آثار هنري در شهر، هنرمند وظيفه‌اي برعهده دارد. به‌عبارتي زماني كه به هنرمندي سفارش يك كار هنري با موضوع شهري داده مي‌شود، او به دليل تعليمي كه ديده است و به تناسب آن مكان خاص، فكر مي‌كند و به طراحي مي‌پردازد. مثلاً اگر قرار است در ايستگاه متروي فردوسي تهران اثري نصب شود، چقدر خوب است كه در ارتباط با شاهنامه باشد. چنين تناسبي را هنرمند خودش درنظر دارد. براي نمونه مجسمه برنزي آدمي در كنار باغ موزه هنرهاي معاصر كه در حال روزنامه‌خواندن بود، وجود داشت و اكنون آن را به انبار موزه منتقل كرده‌اند. همچنين مجسمه «متفكر»‌كه جلوي در ورودي پارك ساعي نصب شده، بسيار زيباست. بنابراين مناسبت موضوعي يك اثر هنري با محيط، جزء اصولي است كه هنرمندان درنظر دارند.

* بنابراين همه آثاري كه در شهر تهران وجود دارند، متناسب با وضعيت پيراموني‌شان ساخته و نصب شده‌اند؟

من معتقد نيستم كه شهر ما از اين نظر كاملاً بسامان رسيده باشد. به‌هرحال آثار هنري كه در شهر تهران نصب شده بدون درنظر گرفتن چنين اصلي است. يعني يك مجسمه درجايي نصب شده كه هيچ تناسبي با محيط خود ندارد. انشاءالله در برنامه‌ريزي‌هاي آينده شهري اين مسئله مورد توجه قرار گيرد. بنابراين ما در حال فكر كردن روي يك آرمان‌شهر يا اتوپيا هستيم. من در سال 1361 طرحي را براي يك ديوار پيشنهاد دادم. منتها مجري اين طرح، آن را در وسط ميدان انقلاب گذاشت كه به نظر من تناسبي با آنجا نداشت. سپس اين اثر به‌تدريج به نماد انقلاب تبديل شد. اكنون هم آن را جابه‌جا كرده‌اند. من هميشه دلم مي‌خواست اين اثر مستقيم روي يك ديوار صاف قرار بگيرد؛ چون نقش برجسته‌اي بود كه نصب آن در ميدان به صورت دوار تناسبي نداشت. اين ناهماهنگي در بسياري از قسمت‌هاي شهر به‌نظر مي‌رسيد.

به نظر من مديريت شهري بايد شورايي را در اين‌خصوص تشكيل دهد. البته خوشبختانه سازمان زيباسازي روي اين قضيه درحال كاركردن است و در آنجا شوراهاي تخصصي و هنري وجود دارند كه مربوط به مجسمه، نقاشي و مبلمان شهري هستند.

* اما مي‌دانيم متولي هماهنگي و زيبايي شهر يك ارگان مستقل نيست، حتي در خود شهرداري چند سازمان دراين‌خصوص تصميم مي‌گيرند.

به نظر من مديريت شهري بايد توسط يك ارگان خاص اعمال شود. اگر قرار باشد ارگان‌هاي مختلف در اين امر دخالت كنند، با هرج و مرج بصري روبه‌رو مي‌شويم. مثلاً اكنون
بنياد شهيد يك ديواري را در شهر انتخاب مي‌كند و تصوير نقاشي را روي آن اجرا مي‌كند نظرات و يا ارگان‌هاي ديگري هستند كه فكر مي‌كنند بايد مجسمه‌اي را ببرند و در جايي ديگرنصب كنند، وزارت ارشاد هم همين‌طور رفتار مي‌كند. به‌نظر من بهتر است همه اين ارگان‌ها پيشنهادهايشان را به يك شوراي عالي مديريت شهري ارائه بدهند تا در آن شورا تصويب و سپس اجرا شود. چرا كه اگر قرار باشد هر نهادي جايي را براي برنامه‌هاي خاص خود در اين مورد اختصاص دهد، باز هم با بحث ناهماهنگي در شهر مواجه خواهيم بود.

* در صحبت‌هايتان به اثر مجسمه‌اي كه در ميدان انقلاب نصب شده بود و به تجربه‌اي كه خود در اين زمينه داشتيد، اشاره كرديد. آيا آثار ديگري از شما و يا ديگر هنرمندان طي اين سال‌ها بوده‌اند كه چنين برخوردهايي با آنها صورت گرفته باشد و تبعات آن چه بوده است؟

به‌طور كلي آثار نقاشي كه در سطح شهر از ابتداي انقلاب اجرا شدند، به‌دليل عدم تناسب با محيط آنها، عدم تناسب در زمينه مصالح به‌كار رفته و شايد عدم تناسب با فرهنگ شهري اين‌گونه آثار از بين رفته و يا رو به از بين رفتن هستند. به دليل اينكه از رنگ، متريال و مواد مناسب براي اجرا و نيز از مكان مناسب استفاده نشده است؛ همانند همان اثري كه من طراحي كردم و در ميدان انقلاب قرار گرفت و يا برخي نقاشي‌هاي ديواري در شهر. مثلاً تصويري كه استاد هانيبال‌الخاص روي ديوار سفارت سابق آمريكا پس از تسخير آن نقاشي كرد، با اينكه مربوط به يك برهه خاصي از انقلاب است، هيچ اثري از آن باقي نمانده است. پس اگر اين كار در يك مكان مناسب انجام مي‌شد و روي يك ديوار ماندگار صورت مي‌گرفت، امروز اثري ماندگار ناميده مي‌شد كه مربوط به واقعه تسخير سفارت آمريكا بود. از طرفي، از جنگ 8 ساله ايران و عراق هيچ اثر ماندگاري در شهر نداريم. در صورتي كه شهرداري مي‌توانست و مي‌تواند ديوارهايي مناسب با اين موضوع ايجاد كند، سپس از هنرمند بخواهد كه در زمينه جنگ، آثار ماندگار را خلق كند. اكنون در شهرهاي بزرگ دنيا ديوارهايي ديده مي‌شوند كه براي منظور و موضوع مشخصي، اختصاص داده شده‌اند تا هنرمندان روي ‌آنها دست به خلق اثر بزنند.

* آيا اكنون تمايلي در ميان هنرمندان ما براي فعاليت در زمينه موضوعات شهري وجود دارد؟

در ذات هر هنرمندي خلق اين‌گونه آثار وجود دارد. هنرمند بايد فضايي را احساس كند كه در آن ميل و رغبت براي كار وجود داشته باشد. اين فضا بسيار مهم است و بايد ايجاد شود. من به شما قول مي‌دهم اگر از هر هنرمندي براي انجام كاري دعوت شود، جوابش مثبت خواهد بود. ابتدا شرايط بايد آماده باشد. هنرمند زماني كه نياز جامعه را احساس كند، با رضايت دست به فعاليت مي‌زند. من خودم سال‌ها اين آرزو را داشتم كه ديواري سنگي فراهم شود تا روي آن كار نقش برجسته سنگي انجام دهم مثل نقش رستم. من فكر كردم مثلاً در ولنجك كه يك مسير كوهستاني است، يك ديواره بزرگ سنگي آماده شود و بتوانم اثري ماندگار در آنجا ارائه كنم. مگر در زمان هخامنشي و ساسانيان چگونه بوده است؟ محيط آماده مي‌شده و مسئولان به هنرمند سفارش كار هنري مي‌دادند. امروز هم كه ما به تخت‌جمشيد و طاق بستان افتخار مي‌كنيم، توسط كارگزاران فرهنگي آماده شده و هنرمند روي آنها كار كرده است.

متأسفانه اين نگرش در جامعه ما وجود ندارد. هنر و قابليت‌هايش هنوز براي مسئولان ما ناشناخته مانده است. 200 سال بعد مردم چه تصوري از تهراني خواهند داشت كه دوران اسلامي را گذرانده است. اكنون معماري ميدان حسن‌آباد متعلق به 150 سال پيش است و يا منطقه باغ ملي يا ميدان مشق در تهران داراي يك معماري و شخصيتي است كه به 70 سال پيش تعلق دارد. متأسفانه تهران در فرهنگ و دوران اسلامي (30 سال اخير) فاقد نماد فرهنگي است. 300 سال بعد خواهند پرسيد از جنگ 8 ساله ايران و عراق يعني دوران دفاع مقدس چه نمادي باقي مانده است؛ فقط يك دسته آثار سطحي كه ماندگار نشد و از بين رفت.

* مديريت فرهنگي چطور مي‌تواند استعدادها و قابليت‌هاي هنرمندان را كشف كند و در زمينه ارتقاي فرهنگ شهري از آنها بهره بگيرد؟

مديريت فرهنگي ابتدا بايد دانش و آگاهي لازم را دراين‌خصوص داشته باشد. مديران فرهنگي ما معمولاً پس از انتصاب به اين فكر مي‌افتند كه چه بايد انجام دهند. ما هيچ‌گاه از ميان افرادي كه صاحب آگاهي و مطالعات هستند براي مديريت در امور فرهنگي انتخاب نكرده‌ايم. مثلاً مديري براي موزه هنرهاي معاصر انتخاب مي‌شود. سپس مي‌آيد ببيند كه نقاشي چيست و تازه شروع مي‌كند به مطالعه دراين‌باره كه هنر نقاشي چيست و چه قابليت‌هايي دارد. پيش از اين نيز هيچ تصوري راجع به هنر و نقاشي ندارد. بلكه براساس روابطي منصوب مي‌شود و بعداز آن فكر مي‌كند كه چه كند! بنابراين چگونه مي‌خواهد به‌درستي براي هنر و هنرمند خدمت كند؟

* به منظور ماندگاري آثار هنري در موضوع‌هاي شهري آيا هنرمند به نوع مصالح و متريال به‌كار گرفته شده و طرحي كه براي خلق اثر درمي‌اندازد، فكر مي‌كند تا مثلاً با انسپت‌هاي 2010 ساله و كوتاه‌مدت روبه‌رو نباشيم؟

يكي از اصولي كه در زمينه دكوراسيون شهري درنظر مي‌گيريم، بحث ماندگاري آثار است؛ يعني ابزار و مصالحي كه هنرمند استفاده مي‌كند بايد سازگار با شرايط جغرافيايي محل باشد و در برابر عوامل جوي مقاوم باشد. اگر يك نقاشي ديواري با رنگ اجرا مي‌شود، بايد بدانيم كه مثلاً رنگ قرمز در برابر نور آفتاب و نور ماه بسيار سريع تجزيه مي‌شود. شما ببينيد تمام آثاري كه در سطح شهر با رنگ انجام شده پس از چند سال رنگ قرمز، نارنجي و بنفش آن از بين رفته است؛ اگر هم رنگ بنفشي وجود داشته، قرمز آن ناپديد شده و آبي‌اش باقي مانده است.

به عبارتي رنگ‌هاي گرم به تمامي ناپديد شده و فقط رنگ‌هاي سرد ديده مي‌شوند. به هر حال ما در شوراي زيباسازي شهر تهران كه من يكي از اعضاي آن هستم،‌ به اين نتيجه رسيديم كه بايد با مصالح ماندگار كار كنيم. پيشنهادمان هم اين بود كه روي سفال و يا سراميك اين طرح‌ها انجام شود؛ يعني نقش برجسته‌هاي سفالي و يا آثار رنگين با مصالح ماندگاري مثل سراميك. اكنون شما برخي از آثاري را مي‌بينيد كه اگر تعمير و نگهداري شود، قابليت ماندگاري تا 1000 سال را هم دارد. در مورد هنر مجسمه نيز برنز و سنگ به‌عنوان متريال براي ساخت آنها به‌كار مي‌رود گرچه اين مواد هم در طول زمان خاصيت فرسايشي دارند اما نسبتاً ماندگار هستند. البته تكنيك ديگري نيز در مجسمه‌سازي به‌نام بتن گلاسه وجود دارد كه به دليل مواد رزيني كه در ساخت آن به‌كار مي‌رود، قابليت تجزيه را دارد ولي ماده‌اي مقاوم است.

* چگونه مي‌توان دانشجويان را بيشتر به كار روي سوژه‌هاي شهري ترغيب كرد؟

در رشته‌هاي مجسمه‌سازي، نقاشي و نقاشي ديواري در‌اين‌خصوص برنامه‌ريزي شده است. در شرح دروس و واحدهاي دانشگاهي در رشته هنر در زمينه فضاهاي شهري دانشجو تعليم مي‌بيند تا براي اين فضاها كار كند، يعني اين مسئله در كنار برنامه‌ريزي درسي براي فضاهاي داخلي و فعاليت‌هاي شخصي درنظرگرفته شده است. پس در اين مورد، نگراني وجود ندارد، بلكه مشكل اساسي اين است كه يك ناهماهنگي در مديريت شهري وجود دارد كه هر مديري فكر مي‌كند براساس خواسته اوست كه بايد اثري در شهر نصب شود.

همان‌طور كه گفتم بايد تحت نظر يك شورا مديريت شهري اعمال شود و درخصوص نصب مجسمه و نقاشي ديواري از اعمال سليقه شخصي توسط مديران بايد پرهيز شود. مديران بايد بپذيرند كه شرايطي را فراهم سازند تا درختي به بار بنشيند و ميوه بدهد. به قول شاعر:‌ تو زمين خشك را تر كن، دانه نيلوفر با باد.

تاريخ درج: 10 تير 1387 ساعت 08:19 تاريخ تاييد: 10 تير 1387 ساعت 09:04 تاريخ به روز رساني: 10 تير 1387 ساعت 09:02
دوشنبه 10 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 347]