آسيب شناسي زن در سينماي ايران در گفت و گو با دبير جشنواره كوثر

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

يكي از مسائلي كه پس از دوم خرداد سال 76 به عنوان يك «معضل» و به شكل فزاينده اي بر سينماي ايران سايه انداخت ، نحوه حضور و نمايش بانوان در فيلم ها بوده است. اين موضوع كه در ابعاد مختلف از جمله پوستر ها و تابلو هاي تبليغاتي فيلم ها ، شيوه حضور بازيگران در قاب تصوير و ... خود نمايي مي كند ، هم اكنون نيز به عنوان يك مسئله در سينماي ما مطرح است . جشنواره فيلم كوثر نيز با هدف آسيب شناسي همين مشكل توسط ستاد آيه هاي ايثار و تلاش پي ريزي شد كه چهارمين دوره آن از روز 27 آبان آغاز شده و تا سي ام همين ماه در قالب بخش هاي سينمايي، سينمايي ويدئويي، فيلم هاي كوتاه، آثار مستند، فيلم هاي 135 ثانيه اي و نشست هاي تخصصي در حال برگزاري است . محمد خزاعي ، تهيه كننده و دبير اين جشنواره كه خود از منتقدان جدي غلبه نگاه اقتصادي بر نگاه ارزشي در سينماست نظرات خاصي براي آسيبب شناسي اين مسئله دارد كه مي خوانيد. ¤ چند سال است كه در كشورمان، جشنواره ها و رويدادهاي هنري بسياري مختص بانوان برگزار مي شود. ضرورت شكل گيري چنين همايش هايي، مثل جشنواره كوثر كه به حوزه زن و سينما مي پردازد چيست؟ - ببينيد، حوزه بانوان، يكي از موضوعات اساسي در مباحث اجتماعي و فرهنگي در تمام دنياست. در هر كشوري، وقتي مي خواهند براي مسائل اجتماعي و فرهنگي خود چشم اندازي را ترسيم كنند، قطعاً به موضوع زن هم پرداخته مي شود. از اين رو، بحث در حوزه زنان، به خصوص در زمينه سينما بسيار مهم و تأثيرگذار است. چراكه رسانه ها، به ويژه سينما، ابزار بسيار تأثيرگذاري، براي اثرگذاري روي انديشه، جهت دهي و ساخت هويت هاي اجتماعي و القاي الگوهاي رفتاري است. به همين دليل هم نظام سرمايه داري جهاني، به شكل شگفت آوري در زمينه سينما سرمايه گذاري مي كند و در راستاي منافع خود از آن بهره برداري مي كند كه از جمله استفاده هاي آن از سينما براي تخريب فرهنگ ساير ملل است. علاوه بر اين، وجود نگاه هاي غير كارشناسانه، غيراسلامي و غيرايراني از زن در بسياري از آثار سينمايي و القاي الگوهاي ناكامل و منفي توسط اين آثار، به عنوان يك دغدغه براي ما مطرح است تا روي اين موضوع متمركز شده و سعي كنيم درمورد الگوهاي غلطي كه از طريق سينما و نوع تصويري كه از زن ارائه مي شود تذكر دهيم. جشنواره فيلم كوثر هم با همين دغدغه شكل گرفت. ¤ اما، گاهي ورود به بحث زنان، به دليل برخي غرض ورزي ها، خودش آسيب زا مي شود. به طوري كه گاهي به همين بهانه الگوهاي فرهنگي و رفتاري وارداتي و بي ربط با هويت زن ايراني مسلمان، تحت لواي ديدگاه هاي فمنيستي منتشر مي شود. - درباره جشنواره كوثر كه بايد بگويم چهارچوب و تعاريف آن معلوم است؛ حضور زنان در دفاع مقدس، نقش زنان در پيروزي انقلاب اسلامي، تأثير زن ايراني در فعاليت هاي اجتماعي، اقتصادي، سياسي، حقوق اسلامي زنان، عفاف و حجاب و هويت زن ايراني موضوعات موردنظر ماست. معتقدم كه فمنيسم يك انديشه است كه بايد با آن وارد ديالوگ شد و در نهايت گفت كه ديدگاهي اشتباه است. زيرا دين اسلام، قوانيني جامع و مانع را براي حقوق زن اعلام كرد. در تمام سال هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، برخي دولت ها و جريانات سياسي درپي راه انداختن بحث هايي غيرواقعي و مغرضانه درباره حق و حقوق زنان در ايران را داشته اند. اما به اعتقاد بنده، اين زنان ايراني هستند كه بايد نسبت به ظلم هايي كه در غرب نسبت به زنان مي شود، به خصوص استفاده ابزاري و نگاه كالايي به زن اعتراض كنند. اما گذشته از اين حرف ها، به نظر من، آنچه درباره زنان از فمنيسم خطرناك تر است، نگاه مبتذل و سطحي به زن در سينما و رسانه هاست. ¤ نگاه به زن در سينماي ايران را چطور ارزيابي مي كنيد؟ - جايگاه زن در سينماي ايران، داراي فراز و نشيب هاي بسياري است. بدترين و غيرانساني ترين نگاه به زن در فيلم هاي پيش از انقلاب اسلامي وجود داشت. در آثار آن دوره، زنان به عنوان كالايي زينتي مورد استفاده قرار مي گرفتند و دستگاه فرهنگي و سينمايي ايران از سوي حكومت شاه به تمكين برهنگي وادار شدند. اين روند تا پيروزي انقلاب اسلامي ادامه داشت. بعد از انقلاب، اتفاقات بسيار خوبي براي سينما رخ داد؛ سينما از بسياري از پلشتي هايي كه در زمان شاه به آن مبتلا بود، پاك شد و فيلم هايي نجيبانه و اخلاق مدار، توليد شدند. در ابتداي انقلاب، به هر دليل، فيلمسازان توجه خاصي به مقوله زن نداشتند و معمولا تعريف فيلمسازان از بانوان، در حد نقش خانوادگي زن بود. اما با رخ دادن دفاع مقدس و درپي آن تولد سينماي دفاع مقدس، تعاريف و نگاه هاي جديدتري به زن در فيلم ها به وجود آمد. چون در آن مقاومت 8ساله، زنان همپاي مردان حضور داشتند و رشادت ها و از خودگذشتگي هاي آن ها، موضوعي بود كه توجه فيلمسازان را جلب كرد. علاوه بر اين، در فيلم هاي خانوادگي، داستان هاي زيبايي با موضوع مستقيم يا محوريت زن آفريده شد. در اين فيلم ها، با تقيد و بهره از اعتقادات و باورهاي اسلامي، شخصيت زن بسيار خوب به تصوير كشيده شد. ¤پس بحث ابتذال و نگاه هاي غلطي كه گفتيد جشنواره كوثر، براي اصلاح آن ها شكل گرفته است، كجاي سينماي ماست؟ -متأسفانه اين رويكرد درست به زن كه در سينماي پس از انقلاب، در دهه60 و اوايل دهه70 شكل گرفت، در سال هاي بعد، رفته رفته منحرف شد. به اين ترتيب از 10سال پيش، ابتذال و استفاده ابزاري از زن دوباره در سينما باب شد. آن هم در شرايطي كه فضاي جامعه دستخوش تغييراتي شد و معرفي زنان اسطوره و الگو، براي نسل جوان، اهميت بيشتري يافت؛ اما سينما از اين راه عقب ماند. ¤جريان يافتن اين نگاه غلط از زن در سينماي ايران، داراي چه زمينه ها و عللي بوده است؟ -به عقيده بنده، در عرصه سينماي كشورمان، دو نوع فيلمساز وجود دارد: يك گروه كه هنرمند به معناي واقعي هستند. يعني اهل خرد و انديشه، صاحب سبك و داراي دغدغه هستند. اما گروه ديگر در اصل تكنيسين هستند، يعني بيشتر به فكر توليد فيلم اند، نه تأثيرگذاري فكري و فرهنگي و دغدغه شان منافع اقتصادي است. اين طيف، همان طور كه ذكر شد، نگاهي ابزاري، سطحي، نادرست، غيرواقعي و بي ربط با هويت زن ايراني داشته اند و متأسفانه در طول 10سال گذشته، تبديل به يك جريان در سينماي ايران شده و روي نسل جديد نيز تأثير منفي گذاشته اند. برخي از تهيه كنندگان تنها به خوب فروختن فكر مي كنند؛ هر چند در ميان اين دسته از تهيه كنندگان، افرادي هم هستند كه هيچ اعتقادي به اين جريان سينمايي ندارند ولي چون با اهداف اقتصادي كار مي كنند، روي فيلم هاي نازل سرمايه گذاري مي كنند. بسياري از فيلمسازان جوان هم كه اصولا بايد با ايده هاي نو و خلاق وارد كار فيلمسازي شوند، براي اين كه وارد عرصه حرفه اي شوند، اين شرايط را مي پذيرند و چنين فيلم هايي را مي سازند. ¤اين عده استدلالشان اين است كه از اين طريق، قصد جذب مخاطب و بالا بردن فروش فيلمشان را دارند. آيا چنين بهانه اي قابل قبول است؟ -نكته اول اين است كه ما نمي توانيم، منكر اهميت جايگاه اقتصاد و فروش خوب در سينما باشيم. سينما، به عنوان يك هنر- صنعت، بايد راهكارهايي را براي بازگشت سرمايه بيابد، سود كند و در بازارهاي بين المللي هم معرفي شود. اما بررسي هانشان مي دهد كه اساساً فروش بالاي فيلم، ربطي به ابتذال ندارد. زيرا پرمخاطب ترين فيلم ها، آثاري سالم و فاقد ابتذال بوده اند. از پرفروش ترين آثار سينماي ايران مي توان فيلم هايي چون «آژانس شيشه اي»، «ليلي با من است»، «كلاه قرمزي و پسرخاله»، «دزد عروسك ها»، «كاني مانگا»، «عقاب ها»، «همسر»، «مي خواهم زنده بمانم»، «روسري آبي»، «ليلا»، «ميم مثل مادر»، «دوئل»، «افق»، «سفر جادويي»، «خواهران غريب»، «گلنار» و ... نام برد كه هيچ يك از آن ها مبتذل نبوده اند و فروش بالاي آن ها به خاطر ارتباط خوب مخاطب و احساس امنيت اخلاقي در حين تماشاي فيلم است. به اين ترتيب، دوستان فيلمساز و تهيه كننده ما كه اهداف اقتصادي دارند، دراشتباه هستند. نسبت ابتذال با جذب مخاطب معكوس است؛ در هر دوره اي كه سينما سالم بوده، تماشاگران سينما نيز افزايش يافته اند و در هر دوره اي كه ابتذال اوج گرفته، مخاطب سينما كاهش يافته است. چون زماني كه سينما به ورطه ابتذال مي افتد، ممكن است تنها پاسخگوي 30درصد از مردم كشورمان باشد. ما بايد به دنبال سينمايي باشيم كه 100درصد مردم را پوشش دهد. ¤ به نظر شما، اين نگاه بايد به چه شكل اصلاح شود؟ يكي از معضلات سينماي ايران، پرداخت سطحي و ابزاري به آسيب هاي زنان است. به نظرم اگر فيلمسازان مي خواهند از اين منظر به شخصيت زن بپردازند، بايد نگاه پژوهشي و تحقيقاتي داشته باشند. يعني درباره موضوعاتي چون زنان خياباني، مشكلات زناشويي، طلاق، عشق هاي مثلثي و... به صورت آسيب شناختي نگاه شود. اين نوع نگاه به زن در سينما، علاوه بر تعميق فيلم ها و پرهيز از ابتذال، بستري براي فرهنگسازي در حوزه زنان هم هست. نگاه مقطعي و موقتي در پروسه هاي فرهنگي جوابگو نيست، زيرا چنين نگاهي، مثل مسكن، فقط در كوتاه مدت، درد را التيام مي بخشد. اما درمان نمي كند. به همين دليل بايد به درمان ريشه اي بيماري هاي فرهنگي پرداخت، ضمن اين كه در اجراي قوانين نيز بايد استوار بود. نسل جوان كشورمان، سوالات بسياري دارند كه بخشنامه ها، جواب آن ها نيست، بلكه بايد با ادبياتي درست، پاسخي منطقي به آن ها داد كه سينما در اين زمينه مي تواند موثر باشد. به خصوص اين كه 60درصد مخاطبان سينما، بانوان هستند. كتاب «دا» يك الگوي خوب در زمينه پرداختن هنر به زن و الگوسازي براي بانوان است. آثاري از اين جنس بايد در عرصه سينما هم توليد شوند و زناني مثل راوي دا (سيده زهرا حسيني) كه در جبهه حضور داشتند و خاطرات و تجارب قابل توجهي دارند، بايد معرفي شوند. نه فقط در حوزه دفاع مقدس، بلكه در عرصه هاي ديگر علمي، اختراع و حتي خانواده هم زنان بزرگ و الگويي حضور دارند كه سينماي ما تاكنون از آن ها غفلت كرده است. نكته ديگر، ترسيم مردم كشورمان در حوزه هاي جغرافيايي و فرهنگي گوناگون و سنت ها آداب و رسوم زيباي آن ها و همچنين فعاليت بانوان، در سرتاسر كشورمان، از جمله در شهرستان ها، روستاها و عشاير است. در موضوعاتي مثل عشق و ازدواج هم، بايد از نگاه سطحي و ابزاري پرهيز كرد و از مسائل ظاهري چنين مقولاتي فراتر رفت. يكي از حلقه هاي مفقوده سينماي كشورمان، ارزشگذاري است. يعني آثار رتبه بندي نمي شوند. ولي بايد با درجه بندي كردن فيلم ها، برخي تشويق و برخي ديگر تنبيه شوند. ¤ جشنواره فيلم كوثر چه مكانيزم هايي را براي اصلاح وضع سينماي ايران، به خصوص نوع نگاه به زن را ترتيب داده است؟ اين جشنواره يك شوراي سياستگذاري با حضور نمايندگاني از كميسيون هاي خانواده و فرهنگي مجلس، نهاد رياست جمهوري، استانداري، حوزه هنري و معاونت سينمايي را تشكيل داده كه هر دو سه ماه يك جلسه مي گذارند و برنامه ريزي مي كنند. يك بودجه اي هم براي توليد فيلم هاي 135 دقيقه اي، كوتاه و مستند در نظر گرفته شده است. همچنين بنياد سينمايي فارابي قول داده كه 4فيلم خانواده محور با نگاه درست به زن را حمايت كند و 7 جلد كتاب هم با نگاه پژوهشي در دست انتشار است. آنچه بايد به آن توجه كرد، استمرار اين جريان در تمام طول سال است، به صورتي كه بتوانند براساس اهداف جشنواره اعمال نظر كنند. ¤چه تفاوتي بين اين دوره از جشنواره با دوره هاي گذشته هست؟ - جشنواره فيلم كوثر امسال به دليل محدوديت مالي ناچار به حذف دو بخش بين الملل و ياس زرين نمود. شايد جالب باشد بدانيد كه بودجه اين جشنواره بالغ بر دو تله فيلم ، يعني حدود 290 ميليون تومان است. اما درباره ديگر تفاوت هاي اين دوره از جشنواره كوثر مي توان به افزايش حضور هنرمندان زن كه امسال به 30 درصد رسيده اند ، تنوع جغرافيايي هنرمندان شركت كننده ، شركت فيلمسازاني از سه نسل و پرداخت جدي به بحث عفاف و حجاب اشاره كرد. /1001/

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 424]