پيامدهاي تداوم گرما و خشكسالي بر جنگل‌هاي شمال را جدي بگيريم

واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: بر اساس گزارش‌هاي سازمان هواشناسي كشور، در سال‌هاي اخير بارش باران در كشور روند نزولي بي‌سابقه‌اي را نشان مي‌دهد به نحوي كه سال 1389 كم‌باران‌ترين سال كشور در 50 سال اخير بوده است و بارش در سال 1390 نيز چندان رضايت‌بخش نبوده است. اين كاهش بارندگي حتي در پرباران‌ترين استان كشور يعني گيلان نيز مشهود بود به نحوي كه از آغاز سال آبي يعني مهر 1389 تاكنون در استان گيلان 569 ميلي‌متر باران باريد كه اين ميزان بارش در استان گيلان در مقايسه با سال آبي گذشته و دوره درازمدت 42 ساله به ترتيب 23 درصد و 38 درصد كاهش نشان مي‌دهد. همچنين در نيمه نخست سال آبي امسال، ميزان بارندگي تجمعي حوضه آبريز ‏رودخانه‌هاي مازندران 350 ميلي‌متر و حجم ريزش آن معادل 9 ميليارد و 121 ميليون متر مكعب ‏بوده است كه در مقايسه با سال گذشته و دوره شاخص آماري، به ترتيب هشت درصد و سه درصد كمتر شده است.‏ صرف‌نظر از اين‌كه چه عواملي در بروز يا تشديد كاهش بارندگي در كشور نقش دارد، بايد توجه كرد كه تنها عرصه سرسبز كشور يعني جنگل‌ها و مراتع شمال نيز در برابر اين خشكي و گرما ممكن است آسيب ببيند. خزان تابستاني بر اثر گرماي شديد، خشك شدن نهال‌ها، كاهش رويش و توليد چوب درختان، خشك شدن گياهان مرتعي، كاهش بازده كار در طرح‌هاي جنگل‌داري از جمله خسارات گرما و خشكي در شمال ايران است. استاد جنگل‌شناسي و چهره ماندگار سال 1384 كشور درباره گرما و خشكسالي در شمال كشور گفت: تاثير بود و نبود آب را همگان در كرانه‌هاي جنوبي درياي خزر و مقايسه آن با ديگر مناطق مي‌بينند ولي در مباحث مربوط به خشكي، نخست بايد مفهوم خشكي روشن شود و معلوم گردد كه چگونه پديد مي‌آيد. محمدحسين جزيره‌اي در گفت و گو با ايرنا ‌افزود: به طور كلي كمبود يا نبود بارش را معادل خشكي مي‌دانند ولي اين مورد، شرط لازم است نه شرط كافي زيرا در بسياري از مناطق ممكن است مدت‌ها باران نبارد ولي مه و شبنم وجود داشته باشد كه در حد خود مانع بروز خشكي مي‌شود. وي اظهار داشت : بر عكس ممكن است در مناطقي با وجود بارندگي، خشكي روي دهد كه اين حالت به دليل تبخير رطوبت محيط حاصل مي‌شود. جزيره‌اي با اشاره به تقسيم‌بندي‌هاي مختلفي كه درباره سنجش خشكي وجود دارد ،بيان داشت : بنده از تلفيق معيارهاي گوناگون و مطالعات و مشاهدات شخصي، تقسيم‌بندي خاصي براي كشورمان به دست آورده‌ام. اين جنگل‌شناس، كشور را به پنج منطقه اقليمي تقسيم مي‌كند و مي‌گويد: اگر ميزان بارندگي سالانه تا 100 ميلي‌متر باشد اقليم آن را فراخشك و اگر از 100 تا 250 ميلي‌متر باشد اقليم آن را خشك مي‌ناميم. وي ادامه ‌داد : از 250 تا 400 يا 450 ميلي‌متر، اقليم نيمه‌خشك و از 400 يا 450 ميلي‌متر تا 600 ميلي‌متر بارندگي سالانه، اقليم نيمه‌مرطوب در نظر گرفته مي‌شود. جزيره‌اي تصريح ‌كرد: اگر ميزان بارندگي سالانه بيش از 600 ميلي‌متر باشد، اقليم آن در محدوده مرطوب قرار مي‌گيرد كه استان‌هاي گيلان و مازندران و گلستان چنين وضعي دارند. چهره ماندگار منابع طبيعي كشور بيان داشت: با در نظر گرفتن عوامل ديگري همچون سرماي زمستانه و همچنين ميانگين دما، طبقه‌بندي كلي اقليم به دست مي‌آيد كه بر اين اساس، شهرهاي آستارا، بندر انزلي، رشت، فومن، لاهيجان، رامسر، تنكابن، نوشهر داراي اقليم مديترانه‌اي مرطوب هستند. به گفته وي، در شمال كشور هر چه از غرب به شرق مي‌رويم، ميانگين دما بيشتر و ميزان بارندگي كمتر مي‌شود به نحوي كه شهرهاي بابل و بابلسر و قائم‌شهر در اقليم مديترانه‌اي نيمه‌مرطوب و شهرهاي آق قلعه و ساري و گرگان و گنبد كاووس در اقليم مديترانه‌ايِ گرم قرار دارند. جزيره‌اي درباره علل بروز خشكي يادآور شد: نخستين علت خشكي كه حتي مقبوليت عامه دارد كمبود بارندگي است زيرا طولاني شدن مدت كمبود بارندگي، به مرور باعث مي‌شود آن منطقه به حالت بياباني در آيد. اين استاد منابع طبيعي تصريح مي‌كند: علاوه بر كمبود ميزان بارندگي، نحوه توزيع باران هم تاثير دارد به اين نحو كه اگر در جايي بارندگي به صورت كمابيش يكنواخت در سرتاسر سال ببارد، وضع هوا و سيماي طبيعت متفاوت خواهد بود. وي اضافه ‌كرد: عامل ديگر، زاويه تابش خورشيد است كه هر چه بيشتر باشد گرماي بيشتري به سطح زمين مي‌رسد و تبخير و تعرق بالاتر مي‌رود. جزيره‌اي اضافه كرد : عامل سوم، تاثير گردش زمين در تغيير مسير توده‌هاي هواست كه باعث مي‌شود بين مدارهاي 15 و 45 درجه در نيم‌كره شمالي مناطق خشكي به وجود بيايد و ايران نيز در همين محدوده قرار دارد. وي چهارمين عامل را بادهاي قطبي و بادهاي مدارهاي 30 و 60 درجه و همچنين بادهاي بسامان يا بادهاي آليزه (Vents Alizes) ذكر مي‌كند و مي‌گويد: پنجمين علت خشكي، دوري از اقيانوس‌ها و درياهاست. اين جنگل‌شناس ادامه داد: ششمين عامل خشكي، وجود موانع و سدهاي طبيعي يعني رشته كوه‌هاست كه رشته كوه البرز در شمال ايران يكي از مصاديق آن است كه در دامنه‌هاي شمالي آن، جنگل‌هاي سبز و خرم و سرزمين‌هاي مرطوبي وجود دارد و به عكس در دامنه ‌هاي جنوبي آن مناطق بسيار وسيع خشكي به چشم مي‌خورد. كارشناسان مي‌گويند: در صورتي كه رشته كوه‌هاي زاگرس و البرز وجود نداشت و ايران بين درياي خزر و خليج فارس محصور نبود، كشورمان به يك منطقه خشك و بي‌آب نظير كشورهاي جنوب خليج فارس يا شمال آفريقا تبديل مي‌شد. وجود اين عوامل طبيعي موجب تنوع مختلف آب و هوايي و گوناگوني محصولات كشاورزي از شمال به جنوب گرديده است. كوه‌هاي البرز و زاگرس با ارتفاع مناسب خود، اثر نوار بياباني (پرفشار جنب حاره‌اي) را كه نمي‌گذارد بارندگي صورت گيرد تعديل مي‌كند و سرماي ايجاد شده در بالاي ارتفاعات باعث بارندگي مي‌شود. كارشناس معين معاونت مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور به خبرنگار ايرنا مي‌گويد: نزديك به يك دهه است كه در شمال كشور تابستان‌هاي خشك روي مي‌دهد و اگر اين وضع ادامه پيدا كند تاثيرات واضحي در جنگل‌هاي شمال به وجود مي‌آيد. وحيد شَقاقي افضلي در گفت و گو با ايرنا افزود : جنگل‌هاي هيركاني در شمال ايران جزو جنگل‌هاي معتدل است و گرما و خشكي، موجب بروز خواب تابستانه در درختان مي‌شود كه احتمال خزان و حتي خشكي درختان را در پي دارد. به گفته وي اين امر باعث تغيير سيماي طبيعي جنگل و تغير رنگ درختان از سبز به سبز خيلي تيره و سپس خزان‌شونده است در حالي كه در مرداد ماه نبايد چنين حالتي روي دهد. شقاقي افضلي تاكيد ‌كرد: پيامد خواب درخت، كاهش توليد چوب است زيرا درخت به جاي يك خواب، آن هم در زمستان، دو بار به خواب مي‌رود و رويش آن متوقف مي‌شود. اين كارشناس ارشد جنگل تصريح مي‌كند: خشكي تابستان ميزان فتوسنتز را هم كاهش مي‌دهد كه در نتيجه گياه نمي‌تواند به اندازه كافي شيره گياهي را در اختيار همه اندام‌هاي خود قرار دهد. وي درباره تاثير خشكي و گرما بر محدوده جنگل‌هاي شمال مي‌گويد: اثر طولاني مدت چنين وضعي، تغيير مرز پاييني و بالايي جنگل است. شقاقي افضلي توضيح داد: راشستان‌هاي ما در جنگل‌هاي شمال به ميانگين دماي سالانه‌اي در حد 16 تا 18 درجه سانتي‌گراد نياز دارند تا شاداب و سالم باشند و اگر چندين سال پشت سر هم خشكي روي دهد، جنگل‌هاي ميان‌بند از جمله راشستان‌ها كم كم خشك مي‌شوند چون تحمل گرما را ندارند. كارشناس معين معاونت مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور به ايرنا گفت: به طور كلي خشكي و گرما موجب مي‌شود جنگل به تدريج به سمت مناطق مرتفع‌تر برود. به گفته وي اگر در جنگل‌هاي بالادست هم خشكي و گرما روي دهد، جنگل‌هاي آن نواحي نيز كه نوار مَرْزْبُوم (Ecoton) را تشكيل مي‌دهند دچار تغيير مي‌شوند و به طور كلي محدوده جنگل كاهش مي‌يابد. شقاقي افضلي اظهار داشت: تغيير ديگري كه رخ مي‌دهد، دگرگون شدن جوامع گياهي است؛ يعني گونه‌ها و توده‌هاي تا حدي خشكي‌پسند همچون مَمْرَز و بلوط جانشين گونه‌ها و توده‌هاي رطوبت‌پسند مانند راش مي‌شوند. وي يادآور ‌شد: تاثير خشكي و گرما فقط بر درختان جنگل نيست بلكه بر گياهان علفي و كل حيات جانوري و گياهي و محيط زيست اثر مي‌گذارد. صاحب‌نظران مي‌گويند: انسان نيز مانند ديگر موجودات زنده، از جمله درختان، به گرما و خشكي حساس است و تغيير اين دو عامل در صورتي كه فراتر از حد تحمل آدمي باشد موجب بروز اخلال در فعاليت‌هاي طبيعي وي مي‌شود. در مديريت و بهره‌برداري جنگل، نيروي انساني بخش مهمي به شمار مي‌رود و كاهش توان بدني و فكري نيروي انساني، بر اداره و بهره‌ برداري جنگل تاثير منفي دارد. رييس گروه توليدات معاونت مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور به خبرنگار ايرنا مي‌گويد: شدت گرما و خشكي باعث كاهش بازده در بخش بهره‌برداي جنگل‌مي‌شود. غلامرضا هادي‌زاده ‌افزود : بهره‌برداري جنگل عملياتي فيزيكي و دشوار است و بازده اين بخش ارتباطي مستقيم به شرايط آب و هوايي و وضعيت جسماني و رواني كارگران دارد. وي در گفت و گو با ايرنا اظهار داشت: به همين دليل گرما و خشكي شديد موجب كاهش عملكرد نيروي انساني در بخش بهره‌برداري جنگل مي‌شود. هادي‌زاده به مساله طول مدت خشكي و گرما نيز اشاره مي‌كند و يادآور ‌شد: به دليل بارندگي زياد در نيم‌رخ شمالي رشته كوه البرز، بارندگي‌هاي متعدد و پراكنده، عاملي بازدارنده در اجراي مراحل مختلف عمليات بهره‌برداري محسوب مي‌شود. وي تاكيد ‌كرد: در نتيجه طول مدت گرما و خشكي با اثر بخشي مستقيم بر خاك جنگل، بر مدت حضور دستگاه‌ها و ماشين‌هاي بهره‌برداري اثر مثبت مي‌گذارد و سبب حضور بلند مدت در عرصه‌هاي جنگلي مي‌شود. رييس گروه توليدات معاونت مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور خاطرنشان كرد: ادارات كل منابع طبيع شمال، براي بهره‌برداران محدوده زماني خاصي را براي خروج گرده‌بينه يا تنه از جنگل تعيين مي‌كنند و خشك بودن سطح جنگل موجب مي‌شود اين زمان‌بندي رعايت شود و حتي چوب‌هاي مورد نظر زودتر از زمان تعيين شده از عرصه خارج شود. هادي‌زاده تصريح كرد : از سوي ديگر در عمليات بهره‌برداري به روش سنتي نيز بر ميزان حضور نجاران و دقت و سلامت آنان اثر مثبت و مفيدي دارد. جنگل‌هاي هيركاني در شمال ايران 9/1 ميليون هكتار وسعت دارد و 5/14 درصد جنگل‌هاي كشور را شامل مي‌شود. ك/4. 7517/621///

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 217]