معصومه ابتكار در گفتگو با قدس: سموم دفع آفات، سلامت زنان روستايي را تهديد مي كند

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: معصومه ابتكار در گفتگو با قدس: سموم دفع آفات، سلامت زنان روستايي را تهديد مي كند
* محبوبه علي پور * حفاظت از محيط زيست كاري نيست كه به تنهايي از دست دولتها برآيد. بي ترديد بخشي از اين وظيفه خطير بر عهده مردم است* كودكان در شهرهايي كه گرفتار آلودگي هوا هستند، بيشتر در معرض تشديد علايم آسم و آلرژي قرار مي گيرند * بيش از يك ميليارد نفر در دنيا قادر به استفاده از آب سالم نيستند و همه ساله حدود سه ميليون نفر به خاطر مصرف آب آلوده از بين مي روند * هر 5 ثانيه يك كودك بر اثر گرسنگي جان خود را از دست مي دهد * روزانه صدها نفر بر اثر گرسنگي و يا در پي بيماريهاي ناشي از آن جان مي بازند... چند سالي است كه اين اخبار و مشابه آن را مي شنويم و مي خوانيم. چالشهايي كه از دلايل بروز آن، بحرانهاي زيست محيطي است. روايت نابودي زمين، فناي خود خواسته آدميان. موجوداتي كه در تكاپوي نابودي خويش با يكديگر به رقابت برخاسته اند. اما در اين كشمكش نابودگرانه، بودند و هستند، كساني كه به بقاي زمين، - اين مادر هميشه مهربان - مي انديشند. يكي از آنها دكتر معصومه ابتكار است. بانويي كه از سوي سازمان ملل موفق به دريافت جايزه «قهرمان زمين» در سال 2006 شده و از سوي روزنامه گاردين در فهرست 50 منجي زمين قرار گرفته است. هفته محيط زيست را غنيمت دانسته و با وي به گفتگو نشستيم كه با هم مي خوانيم. * با توجه به سوابق اجرايي و اجتماعي كه در زمينه محيط زيست داريد، بحران زيست محيطي را در جهان چگونه ارزيابي مي كنيد؟ ** دنياي امروز با روند افزايش جمعيت، صنعتي شدن جوامع و همچنين بهره برداري بي حد و حصر از منابع طبيعي و آلوده شدن هوا، آب و خاك رو به روست كه آسيبهاي زيادي به محيط زيست جهاني وارد كرده است. به همين دليل در دو دهه گذشت موضوع آسيب به طبيعت و محيط زيست كره زمين براي بشر به طور جدي در دستور كار مجامع بين المللي قرار گرفته و تصميمات زيادي در اين زمينه اتخاذ شده است، اما متأسفانه بسياري از اين تصميمات تنها بر روي كاغذ و بدون اقدام اجرايي باقي مانده است. در واقع تعلل دولتها و نبود اراده سياسي عالي باعث شده امروز شاهد تشديد روند تخريب محيط زيست و بر هم خوردن تعادل زيست بوم باشيم. به طور مشخص آنچه امروزه كره زمين با آن مواجه است موضوعات خطيري چون گرم شدن آن، تخريب لايه ازون و از بين رفتن تنوع زيستي است. موضوعاتي كه بشريت را با چالشهاي فراواني رو به رو كرده و مي تواند آينده انسان را در هاله اي از نگراني و ابهام فرو برد. هر كدام از اين پديده ها بخصوص گرم شدن زمين مي تواند پيامدهاي اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي زيادي داشته باشد. در پديده گرم شدن زمين مي دانيم كه بالا آمدن سطح آب درياها بسياري از جزاير و شهرهاي ساحلي دنيا را زير آب خواهد برد و با آب شدن يخهاي قطبي، تعادل آب و هوايي زمين برهم مي خورد. با اين اتفاق ما شاهد پديده هاي جوي شديد مانند طوفانها و خشكسالي هاي عظيم وگسترده خواهيم بود. بتازگي گزارشهايي مبني بر آثار گسترده اين پديده بر روي كشاورزي جهان منتشر شده كه نشان مي دهد يكي از دلايل افزايش قيمت محصولات كشاورزي نيز همين موضوع است. * پيامدهاي اين بحران بر سلامت زنان و كودكان جهان چيست؟ ** يك نكته را نبايد فراموش كنيم و آن اينكه، آسيبهاي زيست محيطي كاملاً غير عادلانه توزيع مي شود. بدين مفهوم كه اقشار آسيب پذير و فقير بيشتر از ديگران از آلودگي و تخريب محيط زيست آسيب مي بينند. در اين ميان كودكان به دليل اينكه بسياري از ارگانهاي بدنشان در حال تكامل است نسبت به آلودگي هاي محيطي آسيب پذيري بيشتري دارند. مثلاً كودكان در شهرهايي كه گرفتار آلودگي هوا هستند، بيشتر در معرض تشديد علايم آسم و آلرژي قرار مي گيرند. همين طور زنان روستايي كه جمعيت قابل توجهي را تشكيل مي دهند در معرض آلودگي هاي ناشي از هيزم و اجاقهاي روستايي هستند و به دليل نبود تهويه مناسب در منازلشان از اين جهت آسيب مي بينند. آنان در مزارع نيز در معرض آسيبهاي ناشي از سموم دفع آفات و كودهاي شيميايي قرار دارند. * وضعيت كشور ما در اين بحران جهاني چگونه است؟ * وضعيت كشور ما هم متأسفانه رضايت بخش نيست. طبيعت و محيط زيست ايران وضعيتي شكننده دارد. ايران در يك منطقه خشك و نيمه خشك جهان واقع شده و با توجه به افزايش جمعيت و نيز روند فزاينده فعاليتهاي صنعتي گرفتار مسائل عديده اي است. اما خوشبختانه ما پشتوانه اي چون اصل پنجاهم قانون اساسي را داريم كه تصريح مي كند در جمهوري اسلامي، حفاظت محيط زيست كه نسل امروز و نسلهاي آينده بايد در آن حيات اجتماعي رو به رشدي داشته باشند، وظيفه عمومي تلقي مي گردد. از اين رو فعاليتهاي اقتصادي و غير آن كه با آلودگي محيط زيست يا تخريب جبران ناپذير ملازمه پيدا كند، ممنوع است.اين اصل به علاوه قوانين و مقررات نسبتاً روزآمد و قوي پشتوانه خوبي براي مقابله با بحرانهاي زيست محيطي در كشور است. به عنوان مثال قانون مديريت پسماندها كه در روزهاي پايان مجلس ششم به تصويب نمايندگان رسيد يا دهها قانون و ضوابط و مقررات ديگر نقطه اميد است، ولي مشكل در اجرا و تحقق اين قوانين است. بي توجهي دستگاه هاي اجرايي و حكومتي در دورانهاي مختلف و ضعف دستگاه هاي نظارتي در اين زمينه، همچنين نبود ساز و كارهاي تشويقي و بازدارنده مشاركت مردم همه از عوامل بروز بحرانهاي زيست محيطي است. * نقش زنان را در حفظ محيط زيست چگونه ارزيابي مي كنيد؟ ** زنان به خاطر مسؤوليتهاي چند گانه و توانايي هايي كه خداوند در وجودشان به وديعه نهاده و در همه جا نقش آفرينان و بازيگران اصلي ميدانها هستند. در مورد محيط زيست هم بايد اين نقش آفريني را از دو منظر ديد. اول اينكه زنان مديران خانه و مربيان خانواده هستند. بنابراين نقشي بسيار كليدي در فرهنگ سازي و اصلاح رفتارها ايفا مي كنند. آنان كه داراي نگاهي مادرانه و عواطفي قوي هستند، نسبت به حفاظت از طبيعت و محيط زيست نيز به تبع عواطف و ظرافت نگاه از انگيزه هاي قوي برخوردارند. به همين دليل اگر آموزشهاي لازم را دريافت كنند مي توانند نه تنها خانواده، بلكه جامعه را نيز متحول كنند و سبب تغيير رفتارهاي اساسي در نگاه به طبيعت و محيط زيست شوند.همچنين زنان به عنوان مدير منزل، منابع آب و برق و مواد زائد خانه را مديريت مي كنند و مي توانند مانع هدر رفتن منابع شوند و در عين حال اين نوع رفتار را به نسلهاي آينده آموزش دهند. از طرف ديگر، زنان توانمنديهاي مديريتي متفاوتي دارند كه مي تواند براي مديريت الهام بخش و ايجاد تحولات سازماني و اجتماعي بسيار اثر گذار باشند. چنانكه زنان در مديريتهاي كلان محيط زيست در سطح جهان بسيار موفق بوده اند و مسؤوليتهاي زيادي را در اين زمينه بر عهده گرفته و به خوبي از پس آن بر آمده اند، تا جايي كه در مقاطعي بيشترين تعداد وزيران محيط زيست را در مجموع كشورهاي جهان، زنان تشكيل داده اند. * در اين ميان نقش تشكلهاي غيردولتي را در محافظت از طبيعت و محيط زيست چگونه مي بينيد؟ ** حفاظت از محيط زيست كاري نيست كه به تنهايي از دست دولتها برآيد. بي ترديد بخش عمده اي از اين وظيفه خطير برعهده مردم است. اتفاقاً در ميان مردم نيز اين موضوع مورد استقبال و علاقه است و تشكلهاي غيردولتي زيست محيطي در جهان از تشكلهاي قوي، مهم و پر هوادار به شمار مي آيد. در واقع براي اثر بخشي بيشتر جامعه مدني در اين زمينه، سازمانهاي مردم نهاد و تشكلهاي غير دولتي به صورت كاملاً داوطلبانه و مستقل از دولت و با انگيزه هاي دروني و معنوي شكل گرفته اند و مي توانند بسيار ثمر بخش باشند. اين تشكلها قادر هستند در چهار مرحله اصلي فرآيندهاي مرتبط با حفاظت از محيط زيست موثر باشند. اول در مرحله تصميم سازي و سياستگذاري، دوم در مرحله آموزش و تنوير افكار عمومي، سوم در جهت كمك به ارتقاي كيفيت پروژه ها در مرحله اجرا و چهارم در مرحله نظارت و رصد امور به عنوان ديده بان جامعه مدني. رشد سازمانهاي غيردولتي محيط زيست در دهه گذشته به دليل سياستهاي حمايتي دولتهاي وقت بسيار چشمگير بوده است. به طور مثال طي سالهاي 76 تا 84 اين سازمانها از حدود 30 تشكل در حوزه محيط زيست به بيش از 600 تشكل افزايش يافتند. به همين ميزان هم منشأ خدمات زيادي بودند كه با حداقل اعتبارات انجام مي گرفت. آنها با كيفيتي قابل قبول در زمينه هايي مانند آموزش، تنوير افكار عمومي، برنامه هاي هنري، پاكسازي طبيعت فعاليت و همچنين در تصميم گيريها مانند تدوين برنامه چهارم توسعه كشور مشاركت كردند. برخي تشكلهاي فعال به دليل موفقيتهاي چشمگير در همان سالها به دريافت جايزه ملي محيط زيست هم نائل شدند. البته مدتي است روند فعاليت تشكلها رو به كندي رفته است. * تعامل بين المللي در زمينه محيط زيست در گسترش و تأثيرگذاري برنامه هاي زيست محيطي چقدر موثر است؟ ** امروزه موضوعات مختلف در حوزه محيط زيست توجه زيادي را در عرصه مناسبات جهاني و كنوانسيونها به خود جلب كرده است. به همين خاطر كشورها تعهدات مشخصي را در قبال وضعيت جهاني محيط زيست بر عهده گرفته اند و فرصتهاي زيادي نيز به واسطه اين كنوانسيونها براي دولتها فراهم شده است. يكي از عرصه هاي مهم فعاليت بين المللي جمهوري اسلامي ايران طي دهه اخير در موضوع كنوانسيونها و معاهدات محيط زيست بوده است. بخصوص اينكه كشور طي يك دوره 8 ساله با فعاليتهاي علمي و كارشناسي هدفمند در سطح اجلاسهاي بين المللي توانست اثر گذاري بالايي را در تصميم گيريهاي جهاني مرتبط با موضوعاتي مانند تغييرات آب و هوايي، تنوع زيستي، لايه ازون و مواد شيميايي خطرناك داشته باشد. در برخي از اين موارد حتي جمهوري اسلامي ايران راهبري تصميمات جهاني را به نفع كشورهاي در حال توسعه بر عهده داشت. در مناسبات منطقه اي هم ايران نقش بسيار تأثيرگذار، بلكه تعيين كننده اي را ايفا كرد. به نحوي كه كنوانسيون محيط زيست خزر با هدايت ايران در نهايت در تهران به امضا رسيد و لقب «كنوانسيون تهران» را از آن خود كرد. ناگفته نماند كه در اجلاسهاي مهم بين المللي، تشكلهاي غيردولتي از كشورهاي مختلف جهان حضوري فعالانه داشته اند و به واسطه جايگاهي كه به دست آورده اند و تأثيري كه در حفظ محيط زيست دارند تلاش كرده اند ديدگاه جامع مدني خود را منعكس كنند. * اين تشكلها با چه چالشها و محدوديتهايي مواجه هستند؟ ** ابتدا بر اين نكته تأكيد مي كنم كه نقش تشكلهاي مردم نهاد، در ايجاد فضاي نشاط، خودباوري و اميد به آينده بسيار تعيين كننده است. آنها دستاوردهاي زيادي را بويژه در زمينه تنوير افكار عمومي و بسيج اجتماعي جامعه داشته اند و در ايجاد اميد براي نسلهاي جوان پيرامون موضوعي كه مورد علاقه آنها باشد و زمينه حضورشان هم فراهم باشد، موفق بوده اند. ولي به نظر مي رسد در اين شرايط، اعتماد سازي ميان تشكلها و دولت بسيار ضروري باشد. زيرا سازمانهاي غيردولتي شكل گرفته از دوران قبل، اكنون دچار نااميدي هستند و حيف است اين ظرفيت بزرگ براي خدمت در عرصه هاي حفاظت از طبيعت ايران ناديده گرفته شود.
يکشنبه 19 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 571]