نويسندگان: منيره عرب و مجتبي مقصودي SMS و كاركردهاي سياسي – اجتماعي آن (قسمت دوم)

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسندگان: منيره عرب و مجتبي مقصودي SMS و كاركردهاي سياسي – اجتماعي آن (قسمت دوم)
خبرگزاري فارس: اين نوشتار، به دنبال پاسخگويي به اين پرسش است كه: SMS، به عنوان يك ابزار ارتباطي جديد داراي چه كاركردهاي سياسي - اجتماعي در سطح جهان و از جمله در ايران است.

10 - 2 - پ - ايجاد شبكه‌هاي اجتماعي مجازي

شبكه‌هاي اجتماعي، بافتهاي جامعه است كه به وسيله تارهاي نامريي ارتباطات اجتماعي، به هم تنيده شده. يكي از كاركردهاي مهم SMS، آن است كه با برقراري ارتباط با ديگران، موجب تقويت يك شبكه اجتماعي و يا ايجاد شبكه‌يي جديد مي‌شود. البته، شبكه تازه تأسيس، ممكن است ناپايدار و كم‌دوام، يا پايا و با دوام باشد. در حال حاضر، بسياري از افراد در اتاقهاي گفتگو (Chat - Rooms) و يا وبلاگها، شماره موبايل خود را به ديگران مي‌دهند و از آنان درخواست مي‌كنند كه SMSهاي جديد را برايشان بفرستند. همان‌طور كه، مراجعه‌كنندگان و يادداشت‌نويسان يك وبلاگ، يا اتاق گفتگو، گاه يك شبكه اجتماعي را تشكيل مي‌دهند، مبادله كنندگان SMS نيز مي‌توانند يك شبكه اجتماعي مجازي ايجاد كنند. شبكه اجتماعي، بسته به موضوع ارتباط اعضا، مي‌تواند سياسي، اجتماعي، مذهبي، ادبي و … باشد. با تشكيل اين شبكه‌ها، مي‌توان كاركردهاي خاصي را نيز از آنها انتظار داشت.اين شبكه‌ها، داراي ظرفيتي بالا است و قادر است پيامي را در زماني بسيار كوتاه، در سرتاسر كشور و در ميان لايه‌هاي مختلف مردم پخش كند.48

11 - 2 - پ - ساخت پذيرشها، يا وجهه‌نظر

عملكرد سريع و فراگير SMS، كه حاصل كاركرد رسانه‌يي و ايجاد شبكه اجتماعي آن است، به كاركرد ديگري منجر مي‌شود كه ساخت پذيرش يا وجهه‌نظر است. در شرايط سلب اعتماد از رسانه‌هاي رسمي، بهترين موقعيت براي رسانه‌هاي جايگزين پيش مي‌آيد كه با استفاده از ظرفيتهاي خود به ساخت ديدگاه عمومي در مورد مسايل گوناگون بپردازند. SMS در اين كاركرد، رسانه‌يي مردمي است كه محتوايش،‌از پذيرش قابل قبولي برخوردار است.

12 - 2 - پ - كاركرد سياسي

كاركرد سياسي را، شايد بتوان يكي از بزرگترين كار ويژه‌هاي SMS در ايران دانست. حجم بسيار گسترده‌يي از پيامهاي كوتاه، د اراي مضمون سياسي است. گويي فناوري تازه، بهترين ابزار را در خدمت مردماني قرار داده است كه در طول تاريخ، همواره ناخرسندي خود از حكومت را با طنز بيان مي‌كرده‌اند.
كاركردهاي سياسي SMS را مي‌توان با شبنامه‌ها مقايسه كرد. شبنامه‌ها، همزمان با ورود دستگاههاي چاپ و تكثير در دوران قاجاريه و متناسب وبا فضاي جامعه سياسي - مطبوعاتي كشور،‌در تاريخ وسايل ارتباط جمعي ايران ظهور پيدا كردند. شبنامه، نشريه‌يي بود كه در برابر روزنامه‌ - كه با هويت مشخص گردانندگان و نويسندگان آن و به صورت آشكار منتشر مي‌شد - به صورت پنهاني تهيه، تكثير و توزيع مي‌گرديد.بعدها، بويژه در نهضت مشروطه‌، به صورت جنگ‌افزاري كارساز در خدمت برخي از مشروطه‌خواهان قرار گرفت. اين نوشته‌ها، با هدفهاي سياسي - اجتماعي و براي برانگيختن مردم بود و از اواخر پادشاهي ناصرالدين شاه باب شد. (49) شبنامه‌ها، در واقع داستانها، گزارشها و اتهام‌نامه‌هاي عليه شاه و صاحبان سمتهاي سياسي – اجتماعي بود كه بيشتر با قلمي نيشدار، يا طنزآلود، بدون امضا و نشاني، بر روي يك صفحه تكثير مي‌شد. (50)
البته، شبنامه‌ها در مواردي دچار كژكار كرديها و بدكاركردهايي نيز شده و در چارچوب غرض‌ورزيها و منافع شخصي، ابزار دست رقباي سياسي – به منظور تخريب چهره و وجهه رقيب و از ميدان به در كردن يكديگر - شد.(51) به لحاظ تاريخي، برخي از پژوهشگران تاريخ معاصر ايران، بويژه تاريخ‌نگاران مطبوعات سياسي، رقابت ميان امين‌الدوله با عين‌الدوله در انتشار شبنامه‌هاي هجوآميز و فحشنامه‌ها در دوران مظفرالدين شاه و در آستانه انقلاب مشروطه را در اين راستا ارزيابي مي‌كنند. (52) با وجود به فراموشي سپرده شدن نقش شبنامه، دوباره، ردپاي آن را در انتخابات دوره نهم رياست جمهوري مي‌توان ديد. در اين دوره، شبنامه‌ها، به منظور تخريب چهره و وجهه سياسي – اجتماعي و تشخيص شماري از كانديداهاي رياست جمهوري، به كار برده شد. (53)

SMS نيز، همچون شبنامه‌ها، در مواردي دچار كژكاركرديهايي شده و در جهت تخريب چهره شخصيتهاي سياسي و رقباي فكري به كار گرفته شده است. بهره‌گيري از SMS كه در دي ماه 1385 در تخريب وجهه رييس سازمان گردشگري و ميراث فرهنگي – كه در عين حال معاونت رييس جمهوري دولت اصولگرا را نيز بر عهده دارد - در مراسم افتتاحيه نمايشگاه گردشگري در تركيه، با دست زدن در پايان رقص سماعي، بهانه لازم را به رقبا داد؛ در اين زمره قابل ارزيابي و توجه است.
كاركرد سياسي SMS در مقاطعي همچون زمان انتخابات، بسي نمايان‌تر مي‌شود. SMS، نخستين تجربه كاركرد سياسي خود را در انتخابات هفتم مجلس شوراي اسلامي از سر گذراند؛ آنجا كه رسانه‌هاي عمومي، از بحث پيرامون مسأله تحريم انتخابات منع شده بودند، SMS‌ها، پيام طرفداران تحريم را به همه جاي كشور رساندند. هرچند، از نتيجه و ميزان تأثيرگذاري اين پيامها اطلاعاتي در دست نيست، ولي، نفس اين اقدام، خود نكته‌يي حائز اهميت در معادلات سياسي ارزيابي مي‌شود. دومين تجربه سياسي SMS، در آستانه نهمين دوره انتخابات رياست جمهوري ظهور و بروز يافت. در اين انتخابات، بعضي از پيامهاي مبادله شده، به منظور تخريب كانديداهاي رياست جمهوري بوده است. (54)
سومين تجربه، مربوط به انتخابات اخير (24 آذر 1385) شوراي شهر و خبرگان است. در اين دوره، SMSها، به عنوان ابزار تبليغات، توانستند بخش وسيعي از كشور را پوشش دهند و SMS به صورتي گسترده، وارد عرصه تبليغات سياسي كانديداها شود. (55) پيامها در اين دوره از انتخابات، عاري از تبليغات تخريبي براي كانديداهاي مختلف بوده و از جريانهاي مختلف سياسي، SMSهايي براي شهروندان، بويژه در تهران و شهرهاي بزرگ فرستاده شده است. در جريان انتخابات ياد شده، خبري مبني بر ضرب و شتم اعضاي هيأت نظارت، توسط هواداران يكي از كانديداهاي يك گروه ائتلافي، براي ميليونها نفر در چندين نوبت و به منظور تخريب چهره گروه و كانديداي رقيب، فرستاده شد. (56)

ت) برخي تجربيات جهاني در بهره‌گيري از SMS

1 - ت - تجربه انتخاباتي در كشورهاي توسعه يافته

در اين سالها، پيشرفتهاي فناوري و الكترونيك شدن مراكز و سازمانهاي دولتي و خصوصي، رشد چشمگير داشته است. سيستمهاي الكترونيك، مانند دولت الكترونيك(57) و اخيراً، رأي‌گيري الكترونيك(58)، روز به روز در حال نفوذ به زندگي مردمان است. تجربه نشان داده كه الكترونيك كردن بخش يا بخشهايي از يك سازمان، رشد كيفي مناسبي در روند كاري آن سازمان به وجود آورده است. يكي از مهمترين اهداف دولت الكترونيك(59)، صرفه‌جويي در وقت مردم و كاهش هزينه‌هاي اجرايي سازمانهاي دولتي است كه سيستم رأي گيري الكترونيك، به عنوان زيرسيستم دولت الكترونيك، چنين اهدافي را دنبال مي‌كند. (60)

انتخابات عمومي در كشورهاي اروپايي و آمريكايي، در سال‌هاي اخير، به صورت نيمه الكترونيكي و الكترونيك امتحان شده و نتايج مطلوبي را هم به دنبال داشته است. (61) طبق آمار هم پرسيهاي به عمل آمده در اين كشورها، به طور ميانگين 75% از مردم (90% مردم بلژيك، 70% مردم انگلستان، 75% مردم ايالات متحده آمريكا) با الكترونيكي كردن سيستمهاي رأي گيري – جهت اطمينان بيشتر از صحت برگذاري انتخابات و همچنين افزايش سرعت در ا اجرا و كاهش هزينه‌ها – موافق هستند.
يكي از مهمترين مشكلات در كشورهاي اروپايي و آمريكايي، پايين آمدن شمار شركت‌كنندگان در انتخابات عمومي است. چنان كه در اروپا، تعداد شركت‌كنندگان در سال 1950 كه 37/83% بود، در آخرين انتخابات پارلمان، به حدود 24% كاهش يافته است. همين مشكل، باعث شده كه حتا، كشورهاي محافظه كار، مانند انگلستان - كه داراي روند انتخاباتي ثابت در 100 سال گذشته بودند – طرحهاي جديد و مورد اعتماد براي مردم، جهت افزايش تعداد شركت‌كنندگان در انتخابات ارايه دهند. (62)

1 - 1 - ت - نيوزيلند

دولت نيوزيلند براي انتخابات پارلماني در سال 2005 ميلادي، پيام كوتاه را به عنوان اصلي‌ترين گزينه ارتباطي براي عموم مردم در نظر گرفت. دولت اين كشور، اهداف خود را از به كارگيري SMS در اين انتخابات، به اين شرح اعلام كرد:

1 - متقاعد كردن افراد واجد شرايط براي ثبت نام در انتخابات پارلماني سال 2005،
2 - گسترش مبارزات انتخاباتي و تماس با مركز، كه به طور گسترده‌ بر كاربران زير متمركز است:
افرادي كه تا به حال رأي نداده‌اند، افرادي كه تازه 18 ساله شده‌اند، افرادي كه بتازگي مهاجرت كرده‌اند (مهاجران) و افرادي كه انگليسي، زبان دوم آنهااست.
3 - برقراري ارتباط در زمان كوتاه، از راه يك مركز پيام كوتاه و همچنين پشتيباني و حمايت از روند كاري خدمات حوزه‌هاي رأي گيري در مكانهاي مختلف.
4 - منظم كردن و دسته‌بندي اطلاعات و آرا، از طريق تماسهاي پيام كوتاه دو طرفه، با گزارش جزييات؛ شامل طبقه‌بندي خدمات، زمان انتظار، زمان استفاده و … در يك مركز پيام كوتاه.
در نيوزيلند، SMS به منظور شكستن حصارها و محدوديتهاي ثبت نام براي شركت‌كنندگان درانتخابات معرفي شده، بخصوص جوانان، توانستند با استفاده از اين سرويس، ثبت‌نام خود را با كمترين تأخير انجام دهند. همچنين، درخواست براي ثبت نام انتخاباتي، به واسطه سرويس پيام كوتاه افزايش يافت. از سوي ديگر، سيستم، دسترسي مردم را به فرم ثبت‌نام آسانتر كرد.
بر اين اساس، معرفي شبكه پيام كوتاه، دسترسي كاربران را تا حدود 50% افزايش داد. يك پيام كوتاه كاربر را تحريك مي‌كند تا وارد عمل شود و اين عمل از طريق SMS خيلي سريعتر از E - mail و تلفن صورت مي‌گيرد. در انتخابات نيوزيلند، تماسها، حدود 72% در دو هفته نخست، در مقايسه با سال 2002، افزايش يافت.
مركز ثبت انتخابات، با نتايج جالبي در استفاده از SMS، به عنوان يك گزينه اصلي تماس، روبه‌رو شد. اين مركز، در دو هفته نخست، در مقايسه با سال 2002، 72% درخواست براي ثبت نام داشته است. 51% درخواستهاي ثبت شده، از طريق SMS بود و اين در حالي بود كه همه كاربران، همچنين امكان انتخاب گزينه‌هاي ديگري؛ همچون تلفن يا اينترنت را نيز داشته‌اند. در مقايسه با سال 2002، كاربران تلفن و نامه در يك حد بوده‌اند. اما، كاربران E - mail در سال 2005، حدود 80% كاهش ياتفه‌اند (انها SMS را به E - mail ترجيح داده‌اند). همچنان كه مطرح شد، از آنجا كه هزينه تماس هر كاربر از طريق SMS، 80% ارزانتر از هزينه مكالمه است، استقبال از SMS در اين انتخابات، بيش از حدي بود كه مسوولان اين كشور انتظار آن را داشتند. (63)

2 - 1 - ت - انگلستان

در انگلستان نيز شوراي شهر شفيلد،(64) انتخابات سالانه را، از يك راه برنامه نوين سه گزينه‌يي،انجام داد. در ماه مي سالهاي 2002 و 2003 در انتخابات مجلس، رأي دهندگان توانستند از سه ابزار سده 21، يعني: اينترنت، تلفن مجاني(65) و فرستادن متن از روش SMS و يا از راه دسترسي عمومي به صندوقها و مراكز سنتي رأي گيري، آراي خود را ثبت كنند.

در آغاز روي كارآمدن رهبران جديد، اداره نخست‌وزيري انگلستان نگراني خود را درباره كاهش شركت‌كنندگان اعلام كرد. چنان كه، در سال 2000، آراي انتخابات ملي، تا 6/29% كاهش يافت و در سال 2001، در انتخابات سراسري، آراء به 4/59% كاستي گرفت و اين كمترين اندازه مشاركت از زمان جنگ جهاني اول بود. در همان زمان، شوراي شهر شفيلد تصميم به استفاده از رأي گيري به شيوه الكترونيكي گرفت. اين دسترسي جديد به شيوه‌هاي نوين انتخابات، يك سكوي پرتاب را براي دولت ايجاد كرد و اهداف دموكراسي الكترونيكي، همانند گسترش استفاده از كارتهاي هوشمند، انتخابات مجازي و نظرسنجيها را فراهم آورده است. با اين اهداف كليدي و نشانگرهاي اجرايي، شوراي شهر شفيلد يك برنامه طراحي كرده است:

- رأي گيري آسانتر و در دسترس‌تر،
- تازه كردن سامانه رأي گيري در سده 21،
- آسان كردن ارتباط عموم مردم با دولت، از طريق معرفي دولت الكترونيك. پروژه، به منظور سازگاري با تغييرات در فناوري و سياست دولت و گسترشهاي قانون طراحي شده است. نتايج به دست آمده در اين پروژه، از نظر همه مسوولان محلي شركت‌كننده، موفق بوده و علاقه مردم را به چنين مديريتهايي جلب كرده است. (66) نتايج به دست آمده، حاكي از افزايش 8% در رأي گيري جديد نسبت به رأي گيري سنتي است. همچنين، تقريباً 40% افرادي كه رأي مي‌دهند، از شيوه جديد استفاده مي‌كنند و رأي الكترونيكي، بيش از روش پستي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. (67)

3 - 1 - ت - مجارستان

مجارستان در انتخابات آوريل سال 2002 ميلادي از SMS و E - mail براي انتخابات بهره برد. در اين انتخابات، رقابت سخت طرفين با نتايج به دست آمده، گروههاي انتخاباتي را به هم نزديك كرده است. در طي دو هفته آخر مبارزات انتخاباتي، بين طرفهاي رقايت انتخاباتي، فناوري متقابل، ارتباطات ميان مردمي؛ به طور ناگهاني در مقياس بزرگي مورد استفاده قرار گرفت.

در كشوري با 10 ميليون نفر جمعيت، حدود 53% مردم آن تلفن همراه دارند و 15% كاربر اينترنت هستند. در اين انتخابات، ميليونها پيام كوتاه سياسي از طرف هواداران احزاب، به روشهاي E - mail يا SMS فرستاده شد. در طول مبارزات انتخاباتي، روزانه حجم SMS در حدود 20 الي 30 درصد افزايش يافت. مشاركت مردم اين كشور در اين انتخابات فزوني گرفت، به طوري كه نقش مهم فناوري جديد در طول رقابت انتخاباتي در مجارستان، بي‌سابقه بوده است. (68)

2 - ت - جنبش سياسي SMS در شرق آسيا

1 - 2 - ت - فيليپين

فيليپين، در سال 2002، نخستين آزمايش واقعي فناوري فرستادن پيامهاي كوتاه را در معرض ديد همگان گذاشت. «هاوار رينگولد» نويسنده كتاب «جوامع هوشمند: انقلاب اجتماعي آينده» مي‌گويد: تظاهركنندگان سياهپوش فيليپيني، از راه يك خطر سيار منفرد، خبردار شده بودند كه قرار است تجمع اعتراض‌آميزي در يكي از خيابانهاي شهر مانيل برپا شود. متن پيغام دريافتي آنها از اين قرار بود؛ “Black EDSA. Dress 2Go” در واقع، به طور خلاصه، به نشاني محل برپايي تجمع اشاره و تأكيد شده بود كه معترضان، لباس سياه به تن كنند. برپايي اين قبيل تجمعات، سرانجام به واژگوني حكومت «جوزف استرادا» رئيس جمهور وقت فيليپين انجاميد.

از آن زمان تاكنون، استفاده از SMS به عنوان يك ابزار سياسي بسيار فراگيرتر شده است. رينگولد در اين باره مي‌گويد: «رويدادهاي بزرگي در نتيجه استفاده از اين فناوري در حال اتفاق افتادن است. من مي‌توانم كشورهاي چندي را در بخشهاي مختلف جهان در ذهن خويش مجسم كنم كه انتخابات آنها در آينده تحت تأثير اين فناوري قرار مي‌گيرد.»(69)

2 - 2 - ت – كره جنوبي

كره جنوبي، نمونه جالبي از تأثير فناوري SMS بر سرنوشت انتخابات آن است. هم‌اكنون، بسياري از كارشناسان كره‌يي با اين عقيده موافقند كه «روموهيون» رئيس جمهور فعلي، هرگز بدون كمك اينترنت و SMS قادر به پيروزي در انتخابات گذشته نبود. اوضاع داخلي كره در دسامبر سال 2002، به گونه‌يي بود كه جريان اصلي رسانه‌هاي محافظه‌كار، با تمام قوا از «لي‌هوي‌چانگ» رقيب انتخاباتي «رو»‌ طرفداري مي‌كردند، بويژه، زماني كه يكي از رقباي پيشين - كه صلاحيت «رو» را مورد تأييد قرار داده بود – به طور غيرمنتظره، پشتيباني خويش را از او در آستانه روز برگذاري انتخابات قطع كرد. اما، هواداران تبليغاتي «رو» - كه بيشترشان از نسل جوانتر «فناوري اطلاعات» بودند - تلاش پيگيري را در واپسين دقايق و لحظه‌هاي باقيمانده به برگذاري انتخابات صورت دادند. آنها، با فرستادن نامه‌هاي الكترونيك E.mail) و SMS) براي 800 هزار رأي دهنده در صبح انتخابات، عملاً تلاش كردند تا مخاطبان پيامهاي خويش را به حضور در پاي صندوقهاي رأي تشويق كنند. با تلاش وبسايت‌هاي خبري جايگزين، نظير oh, My News و فرستادن پيامهاي SMS، «رو» توانست در انتخابات رياست جمهوري آن سال، با اختلاف فقط دو درصد، بر رقيب خود پيروز شود. مدير بين‌المللي oh, My News مي‌گويد: «شايد شما به برنامه‌هاي توليد شده در تلويزيون اعتماد نداشته باشيد، اما، يقيناً پيغامي را كه از يك دوست دريافت مي‌كنيد، جدي خواهيد گرفت.»70

3 - 2 - ت - كره شمالي

كره‌شمالي، در زمره منزوي‌ترين رژيمهاي استبدادي جهان طبقه‌بندي مي‌شود. ورود شمار قابل توجهي از خطوط تلفن سيار از كشور چين، باعث شده است تا تلاش مراجع حكومتي براي ممنوع ساختن استفاده از اين قبيل وسايل ارتباطي، تا حد زيادي ناكام جلوه كند. فعالان حقوق بشر، طي ساليان متمادي تلاش مي‌كردند تا براي آگاه ساختن مردم كره از تحولات منطقه‌يي و بين‌المللي، به قاچاق راديو به اين كشور فقير بسنده كنند. اما، همين افراد، در حال حاضر با حيرت عميقي به نقش و تأثيرگذاري فناوري موبايل در بهبود شرايط داخلي جوامع بسته مي‌نگرند.

4 - 2 - ت - چين

در كشورهايي مانند چين، كه اينترنت را سانسور مي‌كنند، تلفن سيار مي‌تواند نقش مهمتري بازي كند. آنها، يكي از معدود ابزارها براي بيان ناگفته‌ها - بي‌ترس از سانسور - را در اختيار افراد مي‌گذارند. اين كشور، بزرگترين بازار تلفن سيار را، با كمابيش 350 ميليون كاربر، در اختيار دارد. در دسامبر 2005، 12هزار كارگر چيني، در اعتراض به يك تهيه كننده محصولات Wal - mart دست به اعتصاب زدند. اگرچه آنها در يك اتحاديه متشكل نبودند، اما دسترسي به SMS كافي بود تا هماهنگي لازم براي تبلور چنين اعتراضي پديد آيد.
بهار سال 2006، چين به مدت سه هفته در تب اعتراضات وسيع ضد ژاپني مي‌سوخت. جوانان چيني، با فرستادن نامه‌هاي الكترونيكي و پيغامهاي كوتاه‌ چند حرفي، عملاً هموطنان خويش را به تحريم كالاهاي ژاپني و روانه شدن به خيابانها تشويق مي‌كردند.

اطلاعات بعدي، در مورد مسيرهاي راهپيمايي و حتا، نوع شعارهايي كه قرار بود فرياد زده شود، جزء عناصر اصلي پيغامها بود. اگرچه اين پيغامها هيچ هويت سازماني آشكاري نداشت، اما، كمك كرد تا 20 هزار نفر براي برپايي يك راهپيمايي سراسري در 16 آوريل گردهم آيند.
از زماني كه حكومت چين درصدد برآمده است تا راهي را براي فيلتر كردن عملي پيامهاي SMS بيابد، بارها ناچار شده تا از طريق توسل به همين فناوري، به فرستادن پيغامهاي هشداردهنده در مورد لزوم گردن نهادن به مقررات داخلي و حفظ آرامش جامعه بپردازد. با اين حال، شيوع فناوري فرستادن پيام كوتاه، نمايانگر چالشي جدي براي حكومت چين است. پس از اعتراضات خونين دانشجويان و فعالان سياسي در ميدان «تيان آن‌من» مراجع حكومتي در چين به تصويب مقرراتي پرداختند كه به موجب آنها گرفتن پروانه از نمايندگيهاي محلي امنيت عمومي سراسر كشور، براي برپايي تظاهرات تاكيد شده است. «كيانگ ژيائو» مدير «پروژه اينترنت چين» در دانشگاه كاليفرنيا در بركلي مي گويد: «حالا هركس مي تواند از SMS و E - mail براي سازماندهي يك اعتراض دسته جمعي در مقياس بزرگ استفاده كند، بدون اين كه نيازي به گرفتن پروانه از دولت باشد». وي در ادامه مي‌افزايد:«جوانان امروز چين ابزارهاي ارتباطي بسيار قدرتمندي را در اختيار دارند.»71

3 - ت - دموكراسي سازي در خاورميانه

1 - 3 - ت - لبنان

فرستادن پيغام از طريق خطوط تلفن همراه در خاورميانه نيز تأثيرات عميقي را برجاي نهاده است. در مارس سال 2005، شهروندان لبناني از E - mail و SMS براي سازماندهي يك راهپيمايي بسيار باشكوه در بيروت استفاده كردند و موفق شدند تا يك ميليون تظاهر كننده را كه ظاهراً همگي خواستار خروج نظاميان سوري از كشورشان و نيز كناره‌گيري دولت طرفدار سوريه در لبنان بودند، جمع كنند. حدود يك ماه بعد، زير فشار سازمان ملل متحد و فشار تظاهركنندگان لبناني، 14 هزار نظامي سوري مجبور به ترك لبنان و پايان دادن به حضور 29 ساله خويش در اين كشور شدند.

2 - 3 - ت - كويت

در كويت نيز، زنان با تشكيل تجمعاتي – كه گستردگي و تنوع آنها تاكنون سابقه نداشته است - خواستار برخورداري از حق رأي در انتخابات كشورشان شدند. برخلاف سالهاي پيش، اعتراضات امسال زنان كويتي بسيار مؤثرتر بوده است. زيرا، امكان فرستادن پيام از طريق تلفنهاي همراه، در عمل به ظاهر كنندگان كويتي اجازه داد تا دختران جوان را از مدرسه‌ها بيرون بكشند و به خيابانها روانه كنند تا از اين طريق به پيشبرد اهداف خويش اميدوارتر باشند. تلاشهاي معترضان، بالاخره، نتيجه داد. پارلمان كويت، اخيراً لايحه‌يي را به تصويب رساند كه براساس آن، زنان اين كشور حق رأي دادن در انتخابات و خيز برداشتن براي تصدي كرسيهاي پارلماني و شوراي محلي را خواهند داشت.72

3 - 3 - ت - عراق

در عراق نيز، با توجه به شرايط حاكم براين كشور، مضامين پيامهاي كوتاه؛ شامل لطيفه‌ها و صداهايي درباره بمب‌گذاريهاي انتحاري، فرقه‌گرايي، قيمت بنزين، صدام حسين و بوش است.

محتواي يكي از پيامهاي ظريف و نيشدار اين است:
«جناب بوش، يك برنامه زمانبندي شده براي عقب‌نشيني مردم عراق از خاك اين كشور را اعلام كرده است!».
در اين كشور، به دليل شرايط امنيتي، بيشتر رستورانها، كافه‌ها و سينماها بسته است. بنابراين، پيام كوتاه و زنگهاي گوناگون براي عراقيها، به عنوان وسيله‌يي براي ايجاد تفنن و سرگرمي، به كار مي‌رود. بعضي از عراقي‌ها، از موبايل‌هاي خود براي بيان اظهارات سياسي استفاده مي‌كنند. همين‌طور، طرفهاي رقابتهاي سياسي، از زنگهايي با مضامين «سرزمين من عراق» و يا سرود ملي اين كشور پيش از صدام - به سبب محبوبيت پيام كوتاه - به عنوان راهي براي كسب پيروزي در مبازرات پارلماني سال گذشته اين كشور استفاده كردند.73

نتيجه گيري

بنيان كاركردگرايي بر اين واقعيت استوار است كه دوام و بقاي كليه سنن و مناسبات و نهادهاي اجتماعي، به كار يا وظيفه‌يي بستگي دارد كه در نظام اجتماعي برعهده مي‌گيرند. در اين ميان، آنچه مطرح و مهم تلقي مي‌شود، سودمندي آنها در كل نظام است. زيرا، مبادله را تسهيل مي‌كنند تا كليه گروههاي درگير و عناصر ذينفع از آن بهره جويند.74

در اين مقاله، تلاش شد تا ضمن طرح كار ويژه‌هاي مختلف SMS، وجوه مختلف كاركردي اين ابزار نوين ارتباطي - بويژه با ذكر مصاديق و نمونه‌هايي از آن - مورد طرح و بررسي قرار گيرد.

گفتن ندارد كه ارتباطات، عامل مهمي براي دگرگوني و تحول در جهان معاصر است. از اختراع صنعت چاپ و تحول در جهان معاصر است. از اختراع صنعت چاپ گرفته تا پيدايش فناوريهاي نوين مخابراتي و ارتباطي، همگي در خدمت تغيير و تحول بوده است.

تلفن همراه، از جمله آ‌خرين فناوريهايي است كه با وجود مدت كمي كه از ورود آن به كشور ما مي‌گذرد، تأثيرات چشمگيري را در حوزه‌هاي گوناگون به جاي گذاشته است.

در كشورهايي كه دستاوردهاي چشمگير در حوزه فناوري داشته‌اند، همچون كره جنوبي، فرستادن پيام با تلفنهاي همراه، به شيوه‌اي براي ترويج چيزي تبديل شده است كه كارشناسان، از آن به عنوان «دموكراسي موبايل» ياد مي‌كنند. اين حالت، در جوامع كنترل شده‌يي، مانند چين و كشورهاي خاورميانه، حتا، شدت بيشتري دارد. زيرا فناوري‌ فرستادن پيامهاي كوتاه، با نظارت گسترده مراجع حكومتي روبه رو نبوده و هزينه مادي – امنيتي آن نيز چندان زياد نيست. در عمل كانال زيرزميني تازه‌اي براي بيان حقايق سانسور نشده - البته در قالب عبارتهاي كوتاه – فراهم آمده است. تظاهركنندگان از اين ابزار پيشرفته براي بسيج افكار عمومي، جهت برپايي تجمعات اعتراض‌آميز، هشدار به مراجع حكومتي در برابر تضييع حقوق شهروندان و بعضاً، پخش هرزنامه‌هاي سياسي، استفاده مي‌كنند. اين فناوري، همچون جوامع را قادر ساخته تا با سرعت بي‌نظيري، به طراحي اقدامات دسته جمعي بپردازند.

البته، فرستادن پيامهاي كوتاه از طريق تلفن همراه، مي‌تواند به ابزاري در خدمت گروههاي تروريستي نيز قرار گيرد. شبكه تروريستي «القاعده» طي ساليان اخير توانسته است، با بهره‌گيري از اين فناوري، نيروهاي خود را سازماندهي كند. مواردي نيز وجود داشته كه قابليت فرستادن پيامهاي كوتاه عملاً بروز خشونتهاي جبران ناپذيري را موجب شده است. رينگولد مي‌گويد: نمي‌خواهم بگويم كه فناوري موبايل يكسره خوب يابد است؛ در حقيقت، وقتي زمان برگزاري انتخابات فرا مي‌رسد، شما مي‌خواهيد به نتيجه آن بينديشيد. بي‌گمان دوست نداريد كه ديگران بي‌انگيزه لازم و بي‌آگاهي و انديشيدن، با موضوعي به اين پايه از اين اهميت برخورد كنند.

با تمام اين اوصاف، فعالان حوزه‌هاي سياسي و اجتماعي، به طور كاملاً محتاطانه‌يي، اميدوارند كه اين فناوري تأثيرات عميقي را در بطن جوامع محدود كننده آزادي بيان ايجاد كند و استفاده از فناوري موبايل در كنار اينترنت و خدمات پستي آن بتواند آينده‌يي متفاوت را براي جهانيان رقم بزند.
//////////////////
پاورقي‌ها:
1 - عضو هيأت علمي دانشكده علوم سياسي دانشگاه آزاد اسلامي (واحد تهران مركزي)
2 - كارشناس ارشد رشته روابط بين‌الملل
3 - Short Message service
4 - SMS، به عنوان ابزار نوين ارتباطي از ديدگاههاي مختلفي از جمله: نظريات ارتباطي، قابل بررسي است و شناخت و بررسي دقيق جنبه‌هاي مختلف آن، وقت و فرصت بيشتري را مي‌طلبد، كه در اين مختصر نمي‌گنجد. جهت آشنايي با نظريات ارتباطي، نگاه كنيد به:
الف)ورنر سورين، جميز تانكارد، نظريه‌هاي ارتباطات، ترجمه عليرضا دهقان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1381.
ب) داود زارعيان، مباني كلي ارتباطات جمعي، تهران: انتشارات كارگزار روابط عمومي، 1382.
5 - Functionalism Theory
6 - تقي آزاد ارمكي، نظريه‌هاي جامعه‌شناسي، تهران: انتشارات سروش، 1376، ص 49.
7 - Wholes
8 - sub - systems
9 - تام او. سوليوان و ديگران، مفاهيم كليدي ارتباطات، ترجمه ميرحسن رييس زاده، تهران: انتشارات فصل نو، 1385، ص 173.
10 - غلام عباس، نظريه‌هاي جامعه‌شناسي، چ 10، تهران: انتشارات سمت، 1383، ص 212.
11 - Disintegration
12 - unstability
13 - حسين ابوالحسن تنهايي، درآمدي بر مكاتب و نظريه‌هاي جامعه‌شناسي، تهران: انتشارات مرنديز، 1374، صص 6 - 75.
14 - تقي آزادارمكي، همان، ص 50. و نيز بنگريد به:
- Bert N. Adams, R.A. Sydie, Sociological Theory, Thousand Oaks, California: Pine forge Press, 2001, pp. 59, 230, 259. 273, 603.
15 - هرمز مهرداد، مقدمه‌يي بر نظريات و مفاهيم ارتباطات جمعي، تهران: انتشارات فاران، 1380، ص 44.
16 - مقايسه كنيد با: دني مك كوايل، درآمدي بر نظريه ارتباطات جمعي، ترجمه پرويز اجلالي، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1382، ص 105.
17 - مقايسه كنيد با: هرمز مهرداد، همان، ص 74.
18 - Correlation
19 - Continuity
20 - Mobilization
21 - مقايسه كنيد با: همان، صص 7 - 76.
22 - حميرا مشيرزاده، درآمدي نظري بر جنبشهاي اجتماعي، تهران: پژوهشكده امام خميني و انقلاب اسلامي، 1381، صص 62 - 261.
23 - جهت آشنايي با ويژگيها و ديدگاه نظريه‌پردازان جنبشهاي نوين اجتماعي، ر.ك. به:
الف)دوناتلادلاپورتا، ماريو دياني، مقدمه‌يي بر جنبشهاي اجتماعي، ترجمه محمد تقي دلفروز، تهران: انتشارات كوير، 1384.
ب) علي كريمي، «جنبشهاي جديد اجتماعي و هويت با تأكيد بر ايران»، در كتاب نهادهاي مدني و هويت در ايران، تهران: انتشارات تمدن ايراني، 1385.
24 - Scott B. Guthery & Mary J. Gronin, Mobile Application Development with SMS and SIM, New York: Mc Graw - hill, 2002.
25 - Point to point
26 - Point to multipoint
27 - http://www.azarsms.com/faq.html#03 (7/1/2007)
28 - http://www.Zenith-sms.com/beta/smsinfo.asp (10/1/2007)
29 - http://www.aftab.ir/news/2006/apr/22/c3c1145703972-science-education-information-tech-nology.php (4/11/2006)
30 - Ibid.
31 - Ibid.
32 - رضا شوقي، «تحليل جامعه‌شناسي پديده اس. ام. اس ايراني» در:
- http://www.radiozameneh.com/special/2006/10/post-15-html (19/11/2006).
33 - امير مسعود رادي، «SMS فراتراز يك پيام»، در:
- http://www.kurdsms.com/news/9 (4/11/2006)
34 - http://www.tcwmagazine.com/tahlil/m8- 6.Htm (4/11/2006).
35 - http://www.aftab.ir/news/2006/apr/22/c3c114503972-science-education-information-tech-nology.php (4/11/2006).
36 - Interactive
37 - زماني كه سيستم ارتباطي كه در كنار تلويزيون وجود داشته باشد، به طوري كه بينندگان از داخل منازل خود نوعي ارتباط دوسويه را با مجريان يك برنامه برقرار كنند، اين تلويزيون اينتراكتيو ناميده مي‌شود.
38 - http://www.taban.net/totala.Php? Ide-15/14 (4/11/2006).
39 - http://www.tct.ir/componentsi.php? rO v=88 KMAPDZGR…(27/12/2006)
40 - http://www.itna itna ir/archives/telecom/004168.Php (11/4/2006).
41 - http://www.aftab.op.cit.
42 - http://www.itna.ir/archives/telecom/004168.Php (11/5/2006).
43 - http://www.hamshahri.org/News/? Id=18777 (27/3/2007).
44 - رضا شوقي، همان.
و نيز جهت اطلاع بيشتر ر.ك به: حسن جوادي، تاريخ طنز در ادبيات فارسي، تهران: انتشارات كاروان، 1384.
45 - http://www.Aftab.Op.cit
46 - روزنامه فناوري اطلاعات، سال اول، شماره 155، 6/9/1385، ص 5.
47 - رضا شوقي، همان.
48 - جهت اطلاع بيشتر از جامعه مجازي ر.ك به:
الف) ژان ماري گنو، آينده آزادي: چالشهاي جهاني شدن دموكراسي، ترجمه عبدالحسين نيك گهر، تهران: دفتر مطالعات سياسي بين‌المللي، 1384، ص 92.
ب)جميز اسلوين، اينترنت و جامعه، ترجمه عباس گيلوري و علي رادباوه، تهران: نشر كتابدار، 1380، صص 83 - 82.
پ)هيوبرت دريفوس، نگاهي فلسفي به اينترنت، ترجمه علي ملائكه، تهران: انتشارات گام نو، 1383، ص 162.
ت) مرادعلي صدوقي، تكنولوژي اطلاعات و حاكميت ملي، تهران: دفتر مطالعات سياسي بين‌المللي، 1380، صص 47 و 162 - 160.
H) Leaha Lieverouw, Sonialivings Tone (ed), Hand Book of New Media, London: SAGE Publication, 2002, pp. 39 - 41.
49 - ناصرالدين پروين، تاريخ روزنامه‌نگاري ايرانيان و ديگر پارسي‌نويسان، 2ج، تهران: مركز نشر دانشگاهي، 1377، ج 1، ص 182.
50 - همان، ص 184.
51 - جهت اطلاع بيشتر در مورد شبنامه‌ها ر.ك به: الف) ناصرالدين پروين، همان، ج 2، صص 82 - 377.
ب)فريد قاسمي، سرگذشت مطبوعات ايران: روزگار محمدشاه و ناصرالدين شاه، 2 ج، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، ج 2، صص 38 - 1837.
52 - الف) محيط طباطبايي، تاريخ تحليلي مطبوعات ايران، چ 2، تهران: مؤسسه انتشارات بعثت، 1375، ص 102.
ب)عبدالرحيم ذاكر حسين، مطبوعات سياسي ايران در عصر مشروطيت، چ 3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1375، صص 47 و 48.
53 - جهت آشنايي با فضاي انتخابات دوره نهم رياست جمهوري و نقش شبنامه‌ها ر.ك.به:
- امير سياح، نقش آفرينان سوم تير، تهران: ناشر مؤلف، 1384، صص 64 و 66، 67.
54 - «انقلاب كوچك پيام كوتاه در انتخابات»، در:
- http://daily.Ghajar.ir/archives/039020.Html (4/7/2005).
55 - جذب SMS به صورت انبوه، از سوي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات، به بخش خصوصي واگذار شد كه سه شركت اقدام به فرستادن SMSهاي انبوه مي‌كنند. اين شركتها، موظفند مفاد آيين‌نامه‌يي را كه در سال 1383 تصويب شد و ضمانت اجرايي دارد، رعايت كنند. اين آيين‌نامه، در پنج اصل مطرح مي‌شود: الف) با اصول و مباني دين اسلام و قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران مغايرت نداشته باشد و در تضاد نباشد.
ب) باعث تشويش اذهان عمومي نگردد. پ) مخل نظم و آرامش حاكم بر جامعه نباشد ت) به اخلاق حسنه حاكم بر جامعه آسيب نرساند. ث) با سياستهاي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي كشور مغايرت نداشته باشد.
56 - «آخرين تلاشها براي انتخابات» در:
- http:www.irna.com/fa/news/view/line-7/8509224801101134.htm (13/11/2006).
57 - E - Government
58 - E - Voting
59 - جهت آشنايي بيشتر با تعريف، ساختار، اهداف و مزاياي دولت الكترونيكي ر.ك. به:
الف) محمد حسن مرادي، رقيه هاشمي، فناوري اطلاعات و دولت الكترونيكي، همدان: انتشارات نور علم، 1384، صص 98 - 73.
ب) پاتريسياجي، پاسكوال، دولت الكترونيكي، ترجمه مسعود شفيعي، تهران: انتشارات پيام‌رسان، 1384، صص 9،10،18،24،26.
60 - Rachel K. Gibson, Andrea Rommele & Stephen j. Ward (ed), Electronic Demoaracy, London: Routledge, 2004, pp. 40, 44, 48 - 56, 195.
61 - Graeme Browning , Electronic Democracy: using The Internet to Transform American Political, second Edition, New Jersey: Information today, Inc, 2002, pp. 131 - 168.
62 - جابر كريم‌پور، كامل نوراني، «انتخابات الكترونيكي در دولت الكترونيكي»، در:
- http://www.irandoc.ac.ac.ir/Data/E-J/ vol 4/noorani.Htm (24/11/2006).
63 - http://www.callcentre - expo.co. uk/Ex-hibitorilibrary/302/Elections.Pdf (22/10/2006).
64 - Sheffield
65 - Free phone
66 - “Edemocracy in Sheffield”, in http://unpanl. Un. Org/ intradoc/ groups/ public/documents/ other/ uNpANo 22729. Pdf (22/10/2006)
67 - Ibid.
68 - Steven Clift, “Mobile Text Message (sms) and Plitics - Hungary and China”, in: the http://www.mailarchive. com/do - wire@tc. Umn. Edu/msgoo 481 - html (23/5/2002).
69 - كتي هونگ، «sms فناوري نوين ارتباطي راهي به سوي آينده»، در:
- http: www.kurdsms.com/news/11/(10/3/2006).
70 - همان.
71 - همان.
72 - كتي هونگ، همان.
73 - Hossamel. Hamalawy, “sms culture in Iraq”, in: http://arabist/net/ archives/2006/08/22/sms-culturein-iraq (22/8/2006).
74 - بنگريد به: غلامعباس توسلي، نظريه‌هاي جامعه‌شناسي، چ 3، تهران: سمت، 1371، ص 212.
................................................................................................
منبع: ماهنامه اطلاعات سياسي اقتصادي، شماره 346 - 345
يکشنبه 12 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 624]