واكاوي زواياي انقلاب مشروطه

واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: عضو هيات علمي دانشگاه كاشان روز پنجشنبه در گفت و گوي اختصاصي با خبرگزاري جمهوري اسلامي رويكردهاي موجود در برابر انقلاب مشروطه را در هفت دسته جاي داد و گفت:‌ يكي از اين رويكردها رهيافت ارزش مدار يا اخلاق مدار است كه پديده مورد بحث را از زاويه ارزشها و معيارهاي اخلاقي با رويكرد طرفداري از اين يا آن ارزش و مخالفت با اين يا گروه ديگري از ارزشها تقليل مي دهد. مهراب سهراب زادهرويكرد ديگر را مربوط به نگاه چپ و ماركسيستي دانست كه پديده مورد بحث را به يك نگرش اكونوميكال (اقتصادي)و دترمينيستي(جبرگرا) تقليل داده ،واقعيت را با تئوري تطبيق مي دهد. اين استاد جامعه شناسي،رهيافت شبيه سازي را رويكرد سوم اين جريان دانست و خاطرنشان كرد:براساس اين ديدگاه، پديده مورد نظر با برخي وقايع و انقلابهاي بزرگ تاريخي شبيه سازي شده، مورد تحليل و مقايسه قرار مي گيرد. سهراب زاده افزود: در اين ديدگاه گاهي سعي مي شود، جريان مشروطه با انقلابهاي ليبرال دموكراتيك يكسان گرفته شده، نيروهاي دخيل در انقلاب طرفدار يا مخالف ليبرال دموكراسي ارزيابي شود. وي در ادامه به رهيافت درون نگر اشاره و تاكيدكرد: بر اساس اين ديدگاه انقلاب مشروطه از مسير ديني و اعتقادي خود خارج و به مسير سكولاريسم و فرهنگ غرب در غلتيده كه اين دسته از صاحبنظران به دعواي مشروطه خواهان و مشروعه خواهان اشاره مي كنند. عضو هيات علمي دانشگاه كاشان، نگاه برون گرايانه را رويكرد ديگر به جريان مشروطه دانست و تصريح كرد: در اين ديدگاه نوع مواجهه و دخالت كشورهاي بيگانه نظير دول روس و انگليس، در پيدايش و افول انقلاب ، مؤثر ارزيابي مي شود. سهراب زاده با اشاره به اينكه رويكرد تاريخي و اقتصادي نيز تحول مزبور را در راستاي جنبش تنباكو و بحران قند تلقي مي كند، افزود: در چنين نگرشي نقش روحانيت در ادامه حركت اقتصادي تفسير مي شود. وي در نهايت نگرشهايي را هم در راستاي ارزيابي تحولات مزبور با توجه به توقعات، انتظارات و دغدغه هاي عصر حاضر دانست. استاد جامعه شناسي دانشگاه كاشان،برآيند همه اين ديدگاه ها را درك صحيح و واقع بينانه از واقعه مشروطه دانست و به بررسي عوامل مختلف تاثيرگذار برانقلاب مشروطه و تحليل عوامل و عناصر دخيل در اين جريان پرداخت. سهراب زاده با بررسي عوامل اجتماعي عصر مشروطيت گفت: از منظر مرفولوژي اجتماعي يا ريخت شناسي جامعه، بيش از60 درصد جمعيت كشور ما را روستاييان كه اغلب بي سواد بودند،10 درصد را جمعيت شهري و مابقي را عشاير و ايلات تشكيل مي دادند. وي حضور ايلات را در تحركات سياسي دوره مشروطه پررنگ توصيف كرد و گفت: ايل قجر و بختياري با لشكر كشي به تهران تحت فرماندهي اسعد بختياري در باز پس گيري قدرت مجدانه تلاش مي كردند. عضو هيات علمي دانشگاه كاشان سپس به سه جريان متفاوت فرهنگي اشاره كرد كه فرآيند نخست به حضور روحانيت در عرصه سياسي كه از تحولات برون مرزي نيز تاثير پذيرفته بود، مربوط مي شود. سهراب زاده، افكار سيد جمال الدين اسد آبادي كه مروج اسلام سياسي و موثر در تحولات سياسي ساير كشورهاي اسلامي نظير مصر بود را يك نمونه از حضور و تاثير روحانيت در جريانات سياسي آن دوره دانست. وي افزود: ماجراي تحريم تنباكو از سوي روحانيت و علماي دين و دعوت مردم به اعتراض و قيام سراسري نمونه ديگر ايفاي نقش روحانيت است كه در پي آن، اعتراض ،شهرهاي تهران، تبريز، اصفهان، شيراز و مشهد را در بر گرفت و بازارها تعطيل شد و مردم عليه اين قرارداد قيام كردند. اين استاد جامعه شناسي نتيجه واقعه تنباكو را قدرت نمايي روحانيت در برابر حاكميت، نشان دادن موقعيت ضد استعماري روحانيت و بيداري مردم و نشان دادن آمادگي آنها براي حركت در لواي مذهب و تبعيت از رهبري علما و مجتهدان برشمرد. سهراب زاده در عين حال اين واقعه را سرآغازي براي تامل و تفكر در مورد مباني نظري حكومت اسلامي بشمار آورد. وي چاپ و نشر اولين روزنامه در ايران، خريد اولين چاپخانه،تاسيس دارالفنون،اعزام دانشجو به خارج از كشور، اصلاح امور قضايي و كاهش دخالت بيگانگان را از اقدامات اصلاحي اميركبير دانست كه نقش فرهنگي مهمي درتحولات آتي كشور داشت. عضو هيات علمي دانشگاه كاشان سومين فرايند متاثر از جريان اول و دوم را رشد روشنفكري در كشور اعلام كرد كه خود به چند دسته تقسيم مي شود. سهراب زاده در ابتدا از جريانات روشنفكري مذهبي و ديني ياد كرد كه با تأثير گذاري شخصيت هايي همچون سيد جمال الدين اسد آبادي ،طباطبايي،بهبهاني، ،نائيني، شيخ فضل الله نوري، آقا نجفي، نور الله اصفهاني محلاتي، مجتهد لاري و مجتهد تبريزي همراه بود. وي افزود: درسمت ديگر روشنفكراني نظيرملكم خان، آخوند زاده، تقي زاده،طالبوف و سپهسالار قرار مي گيرند كه خود را مدافع آزادي، دموكراسي و سكولاريسم مي دانستند. وي تاكيدكرد: برخلاف نهضت تنباكو كه رهبري آن را ميرزاي شيرازي مرجع تقليد وقت و ميرزا حسن آشتياني در دست داشتند و با قدرت بسيج توده هاي مردم شاه و انگليس را وادار به عقب نشيني كردند، در جريان انقلاب مشروطه طيف متفاوتي از گرايشات سياسي و مذهبي را شاهد هستيم. سهراب زاده در باره دلايل انحرافات ايجاد شده در جريان مشروطه به اختلافات فكري و انشقاق عميق ميان مشروطه خواهان اشاره كرد و گفت: در زمان تشكيل مجلس اول و هنگام تصويب قانون اساسي و تدوين متمم اول آن، اختلافات بيش از پيش بروز و هرگروه، ديگري را متهم به كجروي و خيانت كرد. وي گفت:در ادبيات گروه هاي مدافع آزادي و دموكراسي كلماتي نظير پيشرفت، توسعه،عقب ماندگي و مبارزه با خرافات مذهبي و ضديت با استبداد موج مي زد و در حالي كه درك صحيحي از واژه پيشرفت درميان آنها وجود نداشت،مسير حركت جوامع غربي را تاييد و بعنوان الگوي موفق براي جامعه مذهبي ايران ارايه مي دادند كه اين امر ناشي از بي توجهي به هويت اسلامي ايراني جامعه بود. وي افزود: جنبشي كه از آن تحت عنوان انقلاب مشروطيت ياد مي شود در ابتدا با عنوان تلاش براي تأسيس عدالتخانه، سپس به مشروطه و پس از آن از سوي شيخ فضل الله نوري به مشروطه مشروعه برگردانده، شد. عضو هيات علمي دانشگاه كاشان؛ در ادامه به اختلافات اساسي نيروهاي مذهبي و روشنفكر در روند قانونگذاري اشاره و خاطرنشان كرد: پس از افتتاح مجلس اول شيخ نوري، طباطبايي و بهبهاني سعي در تطبيق مصوبات آن با شرع اسلام داشتند اما مشروطه طلبان با ترجمه ‌قوانين اروپايي به اين خواسته توجهي نكردند. وي درباره آسيب شناسي جريان مشروطه به تحليل علل ناكامي مشروطه خواهان پرداخت و گفت: هيچيك از مشروطه خواهان تجربه سياسي چنداني نداشتند و اين درحالي بود كه استبداد سياسي حاكم، ظلم و جور حاكم بر ملت موجب شد كه ملت تقاضاي عدالتخانه بكند. وي با اشاره به اينكه جريانهاي فكري جامعه همسو نبودند، تاكيدكرد: نخبگان جامعه از همفكري و مجالست براي يافتن يك راه حل ملي و احترام گذاشتن به اعتقادات يكديگر سر باز زده، به تخريب يكديگر پرداختند. سهراب زاده افزود: علاوه بر اين موارد،توطئه محمدعلي شاه،به توپ بستن مجلس اول به دست قزاقان، اشغال شمال كشور به دست روسها و جرم و جنايت در آن و ظلم انگليسي ها در جنوب، آغاز جنگ جهاني اول، قحطي،گرسنگي، بيماري و مرگي كه به دنبال آورده بود، مردم را نسبت به مشروطه بدبين ساخته، حتي فكر كردن به آن نيز رفته رفته از اذهان مردم رنگ مي باخت. عضو هيات علمي دانشگاه كاشان، به دستاوردهاي مثبت انقلاب مشروطه نيز اشاره و تاكيدكرد: قانونگذاري در كشور ايران براي اولين بار، ذهنيت امكان مقابله با استبداد را در مردم ايجاد و مفاهيم اختيار، استقلال و آزادي را در جامعه نهادينه كرد. سهراب زاده در ادامه نگاه به توسعه درونزا با الهام از شرايط فرهنگي، اعتقادي و باورهاي مذهبي مردم را در كنار استفاده از جنبه هاي مثبت پيشرفت غربي از ديگر دستاوردهاي انقلاب مشروطه دانست كه الگوي مناسب و همه جانبه اي را براي انقلابهاي بعدي مردم ايران فراهم كرد. 7432/1724

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 261]