مديريت‌ بحران را‌ در دست بگيريم‌

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
مديريت‌ بحران را‌ در دست بگيريم‌

از نقطه نظر علمي، بحث زيرساخت داده مكاني (SDI) و سيستم اطلاعات مكاني مبتني بر وب و كاربرد آنان در مديريت بحران براي ايجاد شبكه اطلاعات بحران، بحث جديدي در دنياست و براي اولين بار دركشور ما به همت پژوهشگران دانشگاه صنعتي خواجه نصير الدين طوسي مطرح شده است. شبكه اطلاعات بحران در بستر زيرساخت داده مكاني در واقع شبكه‌اي كامل و قدرتمند براي تبادل همانند داده‌ها و اطلاعات زمان‌مند و مناسب است كه اين اطلاعات مي‌توانند در هر يك از فازهاي مديريت بحران براي نجات جان انسان‌ها و كم كردن خسارات ناشي از بحران‌ها مورد استفاده قرار گيرند. با دكترعلي منصوريان، استاديار گروه GIS دانشكده نقشه‌برداري دانشگاه صنعتي خواجه نصيرالدين طوسي درباره اين سيستم و لزوم بكارگيري آن در كشور گفتگو كرديم:استفاده از شبكه‌هاي اطلاعا ت بحران از چه زمان و در چه كشورهايي آغاز شده است؟از نظر تعريف، شبكه اطلاعات بحران (DIN)، يك شبكه يكپارچه و منسجم به منظور تبادل سريع اطلاعات بين سازمان‌ها و دست‌اندركاران مديريت بحران است، بگونه‌اي كه با استفاده از اين اطلاعات بتوان در تمام فازهاي مديريت بحران برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري صحيح و مناسب انجام داد. ايده اوليه ايجاد DIN در دهه 80 ميلادي در امريكا مطرح شد. در آن زمان گزارشاتي توسط سازمان‌هاي مرتبط با مديريت بحران و مراكز علمي منتشر شد، مبني بر اينكه يكي از بزرگترين نقاط ضعف مديريت بحران، عدم دسترسي و استفاده مديران از اطلاعات صحيح و به هنگام در ارتباط با وضعيت جاري بحران از حيث وسعت بحران، افراد و تاسيسات تحت تاثير، ميزان منابع و امكانات موجود، منابع و امكانات مورد نياز، راه‌ها و روش‌هاي ممكن امدادرساني، فعاليت سازمان‌ها و گروه‌هاي كاري مختلف امدادرسان در منطقه و... است.عدم وجود اين اطلاعات باعث مي‌شود تا مديران قادر به اتخاذ تصميمات درست نشوند كه نتيجه آن كند شدن سرعت امدادرساني، ناهماهنگي در تصميمات و فعاليت‌ها، عدم استفاده بهينه از منابع موجود و بطور كلي مديريت نامناسب و ناهماهنگ بحران است كه ضرر و خسارات جاني، مالي و عاطفي جبران ناپذير آن در وهله اول متوجه مردم آسيب ديده است. در نتيجه پيشنهاد شد تا با بهره گيري از ‌فناوري‌هاي روز، شبكه‌هاي اطلاعاتي يكپارچه و گسترده‌اي ايجاد شود كه بتواند اطلاعات مورد نياز مديريت بحران را در هر زمان و در هر مكان براي مديران و سياستگذاران امر مديريت بحران فرآهم آورد. بعلاوه به اشتراك‌گذاري تجربيات و دستورالعمل‌هاي اجرايي مرتبط با مديريت بحران نيز مي‌تواند بخشي از ماموريت شبكه اطلاعات بحران باشد. با اين مقدمه مختصر، در حال حاضر شاهد شبكه‌هاي مختلف در سطوح ملي، منطقه‌اي و جهاني هستيم كه بعنوان نمونه مي‌توان به شبكه اطلاعات بحران امريكا(US-DIN)، شبكه اطلاعات بحران استراليا(AusDIN) ، شبكه اطلاعات بحران منطقه كارائيب(CARDIN) ، شبكه اطلاعات بحران جهاني (GDIN) و غيره اشاره كرد.اما چه ويژگي‌هايي باعث متفاوت بودن طرح شما نسبت به موارد مشابه شده است؟براي پاسخگويي به اين پرسش‌ اول بايد مقدمه‌اي را بيان كنم. مطالعات علمي گوياي آنست كه قسمت اعظم اطلاعات مورد نياز مديريت بحران به مكان يا موقعيتي خاص بر روي زمين مربوط مي‌شوند و يا اصطلاحا داراي ماهيت مكاني هستند. در نظر بگيريد كه خداي ناكرده در شهري بزرگ زلزله اتفاق بيافتد. خوب اولين چيزي كه مديران بحران احتياج دارند داشتن اطلاعات از وضعيت موجود از نظر: وسعت خرابي، مكان‌هاي تحت تاثير، راه‌هاي مسدود شده، راه‌هاي قابل استفاده، مراكز و سازمان‌هاي امداد و نجات آسيب ديده، مراكز و سازمان‌هاي امداد و نجات داراي قابليت فعاليت، ميزان امكانات و تجهيزات موجود، ميزان امكانات و تجهيزات مورد نياز و... است. مسلما داشتن صرفا آمار از تعداد و نوع تجهيزات يا تعداد راه‌هاي مسدود شده كافي نيست، بلكه موقعيت مكاني آنها و محل دقيق وقوع، احتياج است. اين همان اطلاعات يا داده‌هاي مكاني است.در نتيجه داده‌هاي مكاني (كه به صورت نقشه و داده‌هاي توصيفي عوارض روي نقشه قابل نمايش و ذخيره‌سازي هستند) براي مديريت بحران بسيار ضروري هستند، به طوري كه بسياري از محققان و صاحب نظران مديريت بحران در دنيا معتقدند كه بدون استفاده از داده‌هاي مكاني امكان تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي بهينه براي مديريت بحران وجود ندارد. عليرغم اهميت داده‌هاي مكاني براي مديريت بحران، مشكلات متعددي در ارتباط با توليد، جمع‌آوري، بهنگام‌رساني، دسترسي و استفاده از داده‌هاي مكاني مناسب و با كيفيت براي مديريت بحران وجود دارد.اين مشكلات در فاز پاسخگويي (پس از وقوع حادثه و در شرايط بحراني) بسيار حادتر است چراكه اولا زمان از حساسيت بسيار بالايي برخوردار است و بايد در كوتاه‌ترين زمان‌ها بهترين تصميمات را اتخاذ كرد و ثانيا به لحاظ فعاليت‌هاي امداد و نجات، وضعيت موجود سريعا در حال تغيير است و بالطبع اطلاعات سريعا تغيير مي‌كنند كه بايد پايگاه‌هاي اطلاعاتي مكررا به هنگام شوند لذا پرسش‌هاي زيادي در اين راستا مطرح مي‌شود، از آن جمله: در شرايط بحراني چگونه بايد اين اطلاعات را سريع جمع‌آوري كرد؟ چگونه مي‌توان لحظه به لحظه داده‌هاي مكاني را به هنگام كرد تا مديران از آخرين وضعيت بحران آگاه باشند؟ چگونه مي‌توان داده‌هاي مكاني را در كوتاه‌ترين زمان ممكن بين مديران بحران به اشتراك گذاشت؟ اطلاعاتي كه توسط سازمان‌هاي مختلف لحظه به لحظه به هنگام مي‌شوند، چگونه توليد و ذخيره شوند تا به راحتي قابل تلفيق با يكديگر باشند؟ چگونه و با چه ابزاري مديران و برنامه‌ريزان مي‌توانند اين اطلاعات را پردازش و تجزيه و تحليل كنند و در تصميم‌گيري‌ها استفاده كنند؟ آيا دانش و تجربه كافي براي استفاده از داده‌هاي مكاني و ابزار مربوطه در مديريت بحران وجود دارد؟ و غيره.با اين مقدمه بر مي‌گرديم به پرسش‌ شما. يكي از محدوديت‌ها يا نقاط ضعفي كه شبكه‌هاي اطلاعات بحران موجود دارند، عدم توجه به مديريت مناسب داده‌هاي مكاني است. در واقع اين شبكه‌ها هيچ جواب مشخصي براي پرسش‌هاي فوق و ده‌ها پرسش‌ مشابه ندارند و در نتيجه بررسي‌هاي ما از نحوه عملكرد آنها و گزارش‌هايي كه در اين رابطه منتشر شده بود، حاكي از ناكارآمدي شبكه‌هاي موجود براي استفاده واقعي و عملياتي در مديريت بحران بود. ويژگي طرح ما، توجه به مديريت داده‌هاي مكاني در شبكه اطلاعات بحران‌هاست.طراحي اين شبكه در ايران از چه زماني شروع شده و در حال حاضر در چه مرحله‌اي است؟در سال 1379 در قالب پايان‌نامه دكتري، اين فرضيه را مطرح كردم كه با استفاده از مدل‌ها و چارچوب‌هاي زيرساخت داده مكاني(SDI) و سيستم‌هاي مبتني بر وب، بخصوص GIS مبتني بر وب (WebGIS) ، مي‌توان قسمت اعظم مشكلات مربوط به مديريت و استفاده از داده‌هاي مكاني در مديريت بحران را حل كرد و در نتيجه مديريت بحران را تسهيل كرد و ارتقاء داد.زيرساخت داده مكاني روشي جديد در مديريت داده‌هاي مكاني با تكيه بر مشاركت و همكاري سازمان‌هاي مختلف در جمع‌آوري، به هنگام‌رساني، ذخيره‌سازي و به اشتراك‌گذاري داده‌هاي مكاني است. چارچوب‌هاي زيرساخت داده مكاني داراي اركان اصلي: داده‌ها، استانداردها، سياست‌ها، شبكه‌هاي دسترسي، ‌فناوري‌ها، سازمان‌ها و افراد است كه با شناسايي وضع موجود و نيازمندي‌ها در هر ركن و برآورده كردن آنها مي‌توان يك محيط مشاركتي مناسب و عملياتي براي مديريت داده‌هاي مكاني داشت. پس با طراحي و ايجاد اين چارچوب‌ها براي مديريت بحران، مي‌توان زيرساخت اطلاعاتي مورد نياز مديريت بحران را فراهم كرد. سيستم اطلاعات مكاني (GIS) ، ابزار پردازش و تجزيه و تحليل داده‌هاي مكاني است. پس سيستم اطلاعات مكاني مبتني بر وب مي‌تواند ابزار مناسبي براي به اشتراك‌گذاري و استفاده از داده‌هاي مكاني ميان سازمان‌هاي مختلف و مديران بحران باشد. در واقع مجهز شدن شبكه اطلاعات بحران به يك سيستم عملياتي اطلاعات مكاني مبتني بر وب(WebGIS) متناسب با نيازهاي مديريت بحران جنبه ديگر نوآوري طرح بود.با مطرح كردن اين ايده، مطالعه جامعي در زمينه مديريت بحران ايران انجام شد. شهر تهران بعنوان نمونه مطالعاتي انتخاب شد و مديريت بحران شهر تهران با دقت و تاكيد بر داده مكاني مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفت. سپس يك مدل مفهومي زيرساخت داده مكاني و شبكه اطلاعات بحران براي مديريت بحران تدوين و همچنين يك سيستم نمونه مبتني بر وب براساس مدل‌هاي طراحي شده ايجاد شد. مدل و سيستم در قالب يك مانور تست شد و نتايج قابل توجهي بدست آمد و فرضيه ما ثابت شد؛ يعني شبكه اطلاعات بحران در بستر زيرساخت داده مكاني و سيستم مبتني بر وب مي‌تواند وضعيت مديريت بحران را بطور قابل ملاحظه‌اي ارتقاء دهد. از سال 1383 به بعد كه بعنوان استاديار دانشگاه صنعتي خواجه نصيرالدين طوسي مشغول به انجام وظيفه هستم، سعي كرده‌ام تا بر پايه ‌فناوري‌هاي نوين و ايده‌هاي جديدتري كه به ذهن خطور مي‌كند، سيستم و مدل قبلي را كاملتر كنيم كه اين كار در قالب پايان نامه‌هاي كارشناسي ارشد و تحقيقات شخصي در حال انجام است.اهميت اجراي اين طرح از لحاظ علمي، اقتصادي و... چيست؟بسيار زياد. چه چيزي از جان و مال مردم با ارزش‌تر است؟ وقتي با استفاده از ‌فناوري‌ها، ابزار و مدل‌هاي جديد برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري بهتر شود و درنتيجه كيفيت مديريت بحران ارتقاء يابد، آسيب‌هاي جاني و مالي كمتر شود و حتي خساراتي كه ناشي از تصميم نادرست است و خود موجب اتلاف منابع ملي و ضررهاي جاني مي‌شود (كه نمونه‌هاي آنها هم در مديريت بحران كشورمان كم نيست)، كاهش يابد و... اينها همه اهميت اجراي طرح از ابعاد اقتصادي و اجتماعي هستند. از نقطه نظر علمي، بحث زيرساخت داده مكاني و ايجاد شبكه اطلاعات بحران در بستر آن بحث كاملا جديدي در دنيا است. با توجه به كاربردي بودن واهميت اين سيستم، آيا سازمان‌ها يا مراكزي از اين طرح حمايت كرده‌اند؟متاسفانه هيچ سازماني تاكنون حمايت جدي از اين طرح نكرده است و همين امر سبب شده كه اين طرح عملياتي نشود و در حد كارهاي تحقيقاتي و آكادميك باقي بماند. قسمت اعظم هزينه‌ها بصورت شخصي انجام شده و بخشي نيز توسط دانشگاه پرداخت شده است. البته به سازمان‌ها و مراجع مختلفي در سطوح ملي و استاني مراجعه داشتيم، در مورد طرح توضيح داديم و خواستار حمايت آنان و سرمايه‌گذاري براي عملياتي شدن اين طرح شديم، اما متاسفانه با جواب‌هاي عجيبي روبرو شديم. مثلا: بودجه نداريم يا مساله ما در مديريت بحران تامين دارو، غذا و پتو است و اطلاعات اولويت بعدي دارد!. متاسفانه برخي جواب‌ها خيلي ناراحت كننده بود و براي كشوري كه راه توسعه را مي‌پيمايد و راهبردها و اهدافي از قبيل اول شدن در منطقه، شكوفايي و نوآوري، حمايت و ارزش‌دهي به جوانان و امثالهم را دارد، مناسب نيست. بعنوان نمونه گفته مي‌شد: اين طرح شما خيلي جديد و پيشرفته است و به درد كشوري مثل ايران نمي‌خورد! يا شما خيلي جوان هستيد! يا توجيه مديران براي انجام چنين طرح بزرگي مشكل است! و...البته جاي دارد در اينجا از حمايت‌هاي برادرانه و معنوي آقاي مهندس سيد عباس جزايري، مدير كل وقت محترم ستاد سوانح و حوادث غيرمترقبه وزارت كشور و همچنين مديريت وقت مركز مديريت بحران شهر تهران طي سال‌هاي 1382 تا 1384 (كه اوج تحقيقات بنده بود) تشكر و قدرداني كنم بخاطر اينكه زمينه مراجعه به سازمان‌ها، تكميل پرسشنامه، برگزاري مانور و تست عملي مدل و سيستم را فرآهم كردند كه قطعا بدون اين حمايت‌ها انجام طرح مقدور نبود. اما مهم اينست كه از اين همه زحمت و تلاش و نتايج بدست آمده در عمل استفاده شود و گره‌اي از مشكلات كشور گشوده شود كه متاسفانه تاكنون محقق نشده است.از نتايج اين تحقيقات مقاله‌اي هم در نشريات بين‌المللي به چاپ رسيده؟بله، مقالات متعددي در مجلات بين‌المللي فهرست شده (ISI) و علمي ‌ پژوهشي به چاپ رسيده است. بعلاوه تاكنون ناشرين كتب علمي خارجي از اينجانب بعنوان نويسنده مدعو دعوت كرده‌اند كه در تدوين يك فصل از كتاب‌هايشان با موضوعي در زمينه مديريت و ‌فناوري‌هاي مرتبط با داده‌هاي مكاني، شبكه اطلاعات بحران و زيرساخت داده مكاني مشاركت كنم. تاكنون براي دو كتاب اينكار انجام شده كه يكي از كتاب‌ها چاپ و منتشر شده و ديگري تا چند ماه آينده منتشر خواهد شد. مقالات متعددي نيز در كنفرانس‌هاي بين‌المللي و ملي ارائه شده است. آينده اين طرح را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟در صورتي كه حمايت و سرمايه‌گذاري جدي و مناسب از جانب دولت صورت گيرد و به شكلي درست هدايت و اجرا شود، مي‌تواند تحولي در مديريت بحران كشور ايجاد كند. اما اگر به همين منوال فعلي مورد كم لطفي و بي‌توجهي قرار گيرد، در حد تحقيقات دانشگاهي باقي خواهد ماند. تهديد جدي آنست كه كارهاي جزيره‌اي، بي‌هدف و غيرعلمي صرفا جهت كسب منافع مالي انجام شود و موجب تخريب ايده و طرح اصلي شود.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 553]