نگاهى به مفهوم جامعه اطلا‌عاتى

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: نگاهى به مفهوم جامعه اطلا‌عاتى
حسينعلى مهدوي

مقدمه

از گذشته تا به حال ارتباطات همواره به عنوان يكى از موضوعات بسيار مهم براى بشر محسوب مى‌شده است. در گذشته‌هاى دور دوندگان مسِوليت حمل و انتقال پيام‌هاى فرمانروايان و اشخاص مهم را بر عهده داشته‌اند. دود، نور و پرچم نيز از ديگر اشكال برقرارى ارتباط و فرستادن پيام بوده كه اغلب از نقاط بلند و مرتفع، يا برج‌ها به اين منظور استفاده مى‌گرديده است. استفاده از كبوتران نامه‌بر و اسب‌ها نيز از ديگر روش‌هاى متداول براى ارسال پيام بوده‌اند.

تاريخچه ايجاد ارتباط به شكل امروزى به اوايل قرن نوزدهم با كشف الكتريسيته و خاصيت انتقال آن به صورت سيگنال و علامت، برمى‌گردد كه از طريق آن براى اولين بار يك پيام با سرعتى افزون‌تر از سرعت هر انتقال دهندهِ ديگرى فرستاده شد. تلگراف اولين وسيله‌اى است كه براى ارسال اين شيوه از پيام در دنياى مخابرات استفاده شد.

پيدايش روز جهانى ارتباطات

در17 مه 1865 ميلادى «اتحاديه تلگرافى بين المللي» در پاريس تشكيل شد. ازآن تاريخ به بعد نام اين اتحاديه دستخوش تحول شد و سرانجام در 30 اكتبر 1906 ميلادى در كنفرانس «اتحاديه تلگرافى بين الملل» تصميم گرفته شد كه «اتحاديه راديو و تلگرافى بين الملل» نيز تشكيل شود. در 9دسامبر سال 1932 ميلادى به موجب «عهدنامه مادريد» با وحدت دو اتحاديه ياد شده فوق، «اتحاديه بين المللى ارتباطات دور» شروع به كار كرد. در واقع روز جهانى ارتباطات يادآور تأسيس اين اتحاديه‌ها براى پيشرفت ارتباطات است.

سابقه عضويت ايران در «اتحاديه تلگرافى بين الملل » بيش از يكصد سال است. نهاد مذكور پس از جنگ جهانى دوم و تشكيل سازمان ملل، به موجب تصميم كنفرانس عمومى نمايندگان دولت‌هاى عضو، اين اتحاديه به صورت نهاد تخصصى سازمان ملل درآمد واز آن زمان تاكنون، جزء مؤسسات ويژه سازمان ملل متحد بوده است. از اواخر سال 1970 ميلادي، كشورهاى جهان سوم از طريق اين اتحاديه كوشش‌هاى وسيعى براى رسيدن به دو هدف مشخص در پيش گرفتند: يكى سعى در تقسيم و توزيع عادلانه امواج راديويى و ديگري؛ كوشش در توزيع عادلانه كانال‌هاى تلويزيونى ماهواره‌اى پخش مستقيم در سراسر جهان. از اقدامات مهم اين اتحاديه مى‌توان به كمك اين اتحاديه به كشورهاى جهان سوم براى توسعه ارتباطات وكاربرد هرچه بيشتر آن در توسعه ملى اين كشور نام برد.

ورود به جامعه اطلاعاتي

«جامعه اطلاعاتي» پديده مهم و نوينى است كه در عصر كنونى و در نتيجه فناورى‌هاى نوين ارتباطى و اطلاعاتى از آن نام برده مى‌شود. امروزه كمتر كسى ترديد به خود راه مى‌دهد كه زندگى فردى و اجتماعى تحت تأثير تحولات سريعى كه در حوزه اطلاعات و ارتباطات پديد آمده، قرار ندارد.

همكارى‌هاى بين المللي، نقش ارتباطات را در جامعه اطلاعاتى انكار ناپذير ساخته است؛ به نحوى كه افزايش بازدهى جامعه از طريق توسعه شبكه‌هاى اطلاعاتى و ارتباطى كه بار اطلاعاتى و ارزش افزوده دارند، كليه محل‌هاى كار را از طريق اتوماسيون ادارى (خودكار سازي) به يكديگر پيوند داده و ايجاد ارتباط بين دولت و واحدهاى محلى از طريق شبكه اطلاعاتى و مخابراتى ادارى را متخصص ساخته است. ارتباطات مخابراتى در قرن حاضر در واقع عامل زيربنايى و توسعه اقتصادي، اجتماعى و فرهنگى تلقى مى‌شود و از همين روست كه امروزه ميزان توسعه ملى هر كشور را با معيار توسعه ارتباطات مخابراتى در آن كشور ارزشيابى مى‌كنند.

آنچه كارايى و بهره‌مندى از چنين شبكه‌هايى را به سرعت افزايش مى‌دهد، توانايى روزافزون ارتباطات مخابراتى است كه به يارى رايانه‌ها شتافته‌اند و آنها را به صورت ابزارى براى جستجو، جمع آوري، دسته بندي، تجزيه و تحليل و انتقال حجم بالايى از اطلاعات درآورده است.

به هر حال، عصر ما، عصر ارتباطات است و در چنين دورانى قدرت نيز در دست جوامعى است كه از نيرومندترين شبكه‌هاى ارتباطى و به تبع آن، از بيشترين اطلاعات برخوردار باشند و اين حقيقت انكار ناپذير تمدن كنون جهانى است.(1)

با پيدايش شبكه‌هاى نوين ارتباطى و اطلاعاتى كه همه ابعاد زندگى بشر را دچار دگرگونى كرده، جهان در حال واردشدن به جامعه جديدى است كه از آن به عنوان «جامعه اطلاعاتي» نام مى‌برند. بسيار دشوار خواهد بود كه بخواهيم تعريفى دقيق از اين اصطلاح نوپا بدهيم.

گفته مى‌شود، ويژگى اصلى يك جامعه اطلاعاتى آن است كه اطلاعات، توانمندترين عامل اجتماعى و اقتصادى آن است.(2) اصولاً، جامعهِ اطلاعاتى (يا پساصنعتي) جامعه‌اى است كه در آن اطلاعات ارزش‌مندترين منبع، ابزار توليد و همچنين مهم‌ترين فرآورده مى‌باشد. و سهم رسانه‌هاى جمعى در اين توليدات به‌سادگى قابل برآورد نيست. نظريهِ جامعهِ اطلاعاتى بيانگر نوعى فاصله گرفتن از نظريه‌هايى است كه به عنوان نظريه‌هاى ارتباطات ما از آنها نام مى‌بريم.(3) جامعه اطلاعاتى‌اى كه صحبت از آن به ميان مى‌آيد، در نتيجه استفاده از رايانه، ماهواره، كاربردهاى ديجيتال و خدمات ديجيتال است.

تكنولوژى‌هاى نوين محيطى جديد به نام سايبرفضا(4) ايجاد مى‌كنند كه مهمترين خصيصه آن، دگرگوني، عدم ثبات، تحول و تلاطم دائمى است. تكنولوژى اطلاعاتى با ايجاد اجتماعات مجازي(5) در داخل شبكه‌هاى الكترونيكي(موجوديت‌هاى بدون ساختار فيزيكي) موجب تضعيف كنترل و مراقبت دولت ملى بر فضا و قلمرو كشور مى‌شوند.(6)

شبكه‌هاى الكترونيكى داراى معماى باز هستند و اساساَ «باز» طراحى شده‌اند. سايبرفضا هيچ مرز متكى بر سرزمين ندارد. بنابراين، شبكه‌هاى الكترونيكى متصل به هم، راه‌ها و شيوه‌هايى كه تبادل‌هاى اقتصادى و اجتماعى تنظيم مى‌شدند را به چالش مى‌طلبد. نوع معمارى شبكه بيانگر يك مرز است كه ذاتاً«باز» مى‌باشد و طراحى آن، قواعد الزام‌آورى بر يك جامعه اطلاعاتى تحميل مى‌كند.(7) به علاوه، باز بودن ذاتى شبكه‌هاى الكترونيكى باعث دسترسى افراد و بازيگران زيادى با اهداف و توانايى‌هاى فنى متعددى مى‌شود.(8) نكته مهمترى كه بايد به آن اشاره كرد اين است كه هر قدر تكنولوژى اطلاعاتى (شبكه‌هاى الكترونيكي) و نرم‌افزارهاى مربوطه بيشتر تكامل مى‌يابند، استفاده از آنها راحت‌تر مى‌شود و كار با آنها احتياج به دانش كمتر پيچيده‌اى دارد.

از مفهوم جامعه اطلاعاتى برداشت‌هاى مختلفى صورت گرفته است؛ منظور دانيل بل از جامعه فراصنعتي، كه تاكيد ويژه‌اى بر اطلاعات دارد، افكار آنتونى گيدنز درباره ملت- دولت و خشونت كه نقش اطلاعات جمع آورى شده را در مقاصد نظارتى بر ملا مى‌كند، عقايد هربرت شيلر درباره نياز سرمايه دارى پيشرفته به كسب و دستكارى اطلاعات، مبحث يورگن هابرماس كه حوزه عمومى و همراه با آن، جامعيت اطلاعات را در حال نابودى مى‌داند، موضوع گذار از جامعه فورديستى به پست فورديستى كه بر توليد و كاربرد اطلاعات در رسيدن به اين امر تاكيد گرديده، ژان بودريار و ساير هواداران پست مدرنيسم كه توجه ويژه‌اى به انفجار نشانه‌ها در عصر نوين دارند و شهر اطلاعاتى مانوئل كاستلز مواجه هستيم.(9)

براى نتيجه‌گيري

براى جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى موارد ذيل را برمى‌شمارم:

اهميت و نقش رسانه‌هاى كوچك، ارتباطات سنتى و ارتباطات ميان فردى با ظهور جامعه شبكه‌اى هرگز از بين نرفته است بويژه براى جوامع در حال توسعه؛

فناورى اطلاعات و ارتباطات با تسهيل در ارائه فعاليت‌ها و خدمات متنوع و ايجاد ارزش افزوده بر بخش اقتصادى تاثير بسزايى گذاشته است؛

مهم اين است كه در اين دنيايى كه شامل انبوه اطلاعات است، دچار آلودگى اطلاعاتى نشويم. استفاده بهينه از اطلاعات مفيد و كارآمد از طريق فناورى‌هاى ارتباطى ما را در رسيدن به اهدافمان يارى مى‌دهد؛

تلاش در جهت رفع نواقص و دخيل كردن عوامل موثر از اقدامات ضرورى در حركت در اين مسير به شمار مى‌آيند؛

نگاهى واقعى به جوانان، چرا كه جوانان به عنوان عمده‌ كاربران آگاه ارتباطات و فناورى اطلاعات هستند به همين دليل سازمان ملل در سال 2007 از سياستگذاران و پيشتازان اين صنعت دعوت نموده است تا تمام توجه خود را معطوف كودكان و جوانان كرده و براى توليد فناورى‌هاى مناسب، برنامه‌ها و سرويس‌هايى به منظور تسهيل دسترسى به ارتباطات و فناورى اطلاعات با آن‌ها همكارى كنند.

امپراتورى‌هاى جغرافيايى قديم به امپراتورى نوين در حال نقل مكان هستند، فضايى كه براى آن زمان و مكان محدوديت به حساب نمى‌آيد: «امپراتورى ديجيتال» هر چند اظهار مى‌داريم كه در كنار اصطلاح امپرياليسم سايبر(10) اصطلاح سايبراميد(11) نيز وجود دارد. به شرطى كه به تمام كشورهاى فقير و توسعه نيافته كمك (صادقانه) شود. انقلاب اطلاعات و ارتباطات، كيفيت زندگى در هزاره سوم را بهتر از زندگى در قرن بيستم خواهد نمود.

بايد مشخص كنيم كه چه مى‌خواهيم بكنيم و به دنبال برنامه‌اى جامع و بومى باشيم. بايد ابعاد مختلف قضيه را تبيين كنيم. عوامل ميسركننده و موانع را در اين راه بشناسيم. جامعه اطلاعاتى و توسعه در ارتباط با هم مطرح مى‌شوند و اين دو را از يكديگر جدا نمى‌كنيم. با توجه به اينكه نظام ارتباطات، حكم يك نظام پيچيده اجتماعى را در جامعه دارد، نقش ارتباطات و اطلاعات در فرايند دگرگونى و توسعه جوامع، پيچيده‌تر از حدس و گمان ماست. يكى از گامهاى مهم در جامعه اطلاعاتى ارائه خدمات از طريق شبكه‌هاى الكترونيكى مى‌باشد. مانند راه‌اندازى سايت 70 ميليونى به ابتكار دولت نهم كه باعث تسهيل در همگرايى و نيز در دسترسى به دولت و طبقه حاكم مى‌گردد، از جمله آثار و كاركرد اين فناورى‌هاى جديد ارتباطى است.

امروز در حالى به عنوان روز جهانى ارتباطات نامگذارى شده و مردم از نقاط مختلف جهان از آن ياد مى‌كنند كه ارتباطات، خود جهانى شده است!

پى نوشت ها

/851ordibehesht27.irna.ir/occasion/-2 http://www1

.index.htm

-2 دارنلى جيمز و جان فدر (1384)، «جهان شبكه‌اي»، ترجمه نسرين امين‌دهقان و مهدى حامي، تهران، چاپار، ص.20.

-3 مك‌كوايل، دنيس‌(1382)، «درآمدى بر نظريهِ ارتباطات جمعي»، ترجمه پرويز اجلالي، تهران، مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها، صص.115-118 .

-Cyberspace 4

- Virtual Community5

6 -تاجيك، محمدرضا «مقدمه» در صدوقي، مرادعلي(1382)، «تكنولوژى اطلاعاتى و حاكميت ملي»، تهران، وزارت امور خارجه، صص. .19-20

-7 صدوقي، مرادعلي(1382)، «تكنولوژى اطلاعاتى و حاكميت ملي»، تهران، وزارت امور خارجه، صص.. 99-100

8 -همان، ص14 .

-9وبستر، فرانك(1383)، «نظريه هاى جامعه اطلاعاتي»، ترجمه اسماعيل قديمي، تهران، قصيده سرا، ص12.

.- Cyber Imperialism10

.- Cyber Hope11

جدول: ماسودا، “چيستى جامعه اطلاعاتي” در “رسانه”، ش62، 1384، ص..12
چهارشنبه 8 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 306]