تشابه در قرآن به دو معناي همانندي و شبهه‌انگيز بودن، است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: تشابه در قرآن به دو معناي همانندي و شبهه‌انگيز بودن، است
گروه انديشه: تشابه در قرآن به دو معناي همانندي و شبهه‌انگيز بودن به كار رفته است و بحث اصلي كه به عنوان محكم و متشابه عنوان مي‌شود مربوط به شبهه‌انگيز بودن آيات است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، در تعريف محكم و متشابه نظرات متعددي ارائه شده، به طور مثال نيشابوري معتقد است كه محكم بودن آيات قرآني همان استواري مطالب و متناقض نبودن آياتش است و منظور از متشابه، شباهت هر قسمت آن به قسمت ديگر از جهت راستي، حقيقت و معجزه بودنش است.

اما گروهي ديگر نيز گفته‌اند كه محكم آن است كه مراد از آن دانسته شود، چه توسط خود آيه يا با تأويل آيه مورد نظر و متشابه را جز خدا كسي نمي‌داند؛ مانند زمان قيامت و حروف مقطعه در اول برخي سوره‌هاي قرآني و ساير تعريفات كه در يك نگاه كلي مي‌توان گفت آيات محكم همان آياتي است كه ما در بدست آوردن معني و مفهوم حكم آن‌ها به مشكل نيافتاده به راحتي حكمشان را بدست مي‌آوريم و آيات متشابه آياتي هستند كه بايد در بدست آوردن مفهوم آن‌ها نهايت دقت را به عمل آوريم؛ چون معنا و مفهومش به راحتي مشخص نيست و براي بدست آوردن مفهومشان به اهل فن و متخصصين كه با لفظ اولوالاب در قرآن معرفي شده‌اند مراجعه كنيم كه شيعه اين را با عنوان چهارده معصوم(ع) مي‌شناسد.

بر طبق نظر عده‌اي از صاحب‌نظران متشابه سه نوع است؛ يك نوع آن اصلا قابل شناخت نيست؛ مانند زمان قيامت، ديگر، تشابه در الفاظ قرآني؛ مثل اين‌كه يك كلمه داراي چند معني مختلف باشد كه ما نمي‌توانيم به دليل عدم قرينه يا سياق جمله يكي از آن معني‌ها را انتخاب كنيم و احتمال اين‌كه هر كدام از معناها مورد نظر باشد وجود دارد. نوع سوم آن را نيز راسخين در علم مي‌شناسند و بقيه از شناخت آن‌ها عاجزند.

تشابه نيز در قرآن به دو معنا به كار رفته؛ همانند و يك‌سان بودن،چنان‌چه در سوره زمر مى‏خوانيم: «الله نزل احسن‏الحديث كتابا متشابها مثاني تقشعر منه جلود الذين يخشون ربهم؛ خداوند بهترين گفتار را فرو فرستاده و آن نوشته‏اى است [سر تا پا] يكسان و يك نواخت [در نيرومندى‏ بيان و استوارى گفتار] قابل تكرار در تلاوت. آنان كه از پروردگارشان مى‏هراسند، اندام بدنشان از آن به لرزه مى‏افتد».

اين خود دليل بر آن است كه از نزد خداوند فرو فرستاده شده و سخن بشرى نيست؛ زيرا اگر گفتارى همانند گفتار آدميان بود، هر آينه در آن اختلاف و دگرگونى به چشم مى‏خورد و «لو كان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا كثيرا».

ديگري شبهه‌انگيز بودن، چنان‌چه گفتار يا كردارى -بر اثر احتمالاتى چند- شبهه‏ برانگيز باشد و مقصود پنهان شود. در سوره بقره آمده: «ان البقر تشابه علينا» گاوى‏كه دستور ذبح آن صادر گشته اكنون براى ما -بنى اسرائيل- مايه شبهه شده، روشن‏نيست كه مقصود، كشتن يك گاو معمولى است‏ يا آن‌كه در پس پرده اين دستور، رازى نهفته كه ما از آن آگاهى نداريم.

در آيه 7 سوره مباركه آل عمران‏ «متشابهات‏» به همين معنا به كار رفته است. برخى آيات، بر اثر وجوه محتمله، ظاهرى شبهه‌انگيز به خود يافته، دست‏خوش، كج‌انديشان قرارگرفته تا با تأويل بردن آن‏ها مايه فتنه شوند و مردم ساده لوح را از راه به در برند.

البته در اين‌كه چرا در قرآن آيات متشابه وجود دارد، دانشمندان دلايل متعددي را برشمرده‌اند كه در اين‌جا به يك دليل اكتفا مي‌كنيم و آن اين‌كه مخاطبان قرآن هم مردمان عادي هستند و هم اهل علم و دانش و دانشمندان، و از طرف ديگر عموم مردم، از درك اصل مطلب بدون مقدمه ناتوانند و چه بسا در ابتداي كار به خاطر پيچيدگي‌‌هاي مطلب حقي، از آن روي برگردانند.

بر اين اساس ابتدا با يك سري آيات كه مخاطب قرار گرفته‌اند؛ يعني ابتدا از آيات متشابه كمك گرفته شده و پس از آن‌كه كمي با مطلب آشنا شده‌اند آيات محكم فرود آمده است. به عنوان مثال براي افراد مشرك، كه از پيامبر(ص) مي‌خواستند خدا را به آن‌ها نشان دهند تا ايمان بياورند چون‌كه به جسمانيت خدا معتقد بودند اگر گفته مي‌شد كه او نه جسم است و نه جايي را اشغال مي‌كند دست ندارد پا ندارد، و نمي‌توان به آن اشاره كرد آن‌ها فكر مي‌كردند كه اين چنين خدايي وجود ندارد و برابر با نفي و عدم است.

اما وظيفه ما در مقابل اين آيات به واسطه روايات معين شده است. در روايات آمده كه هرچه از قرآن را شناختيد به آن عمل كنيد و به آيات متشابه آن ايمان بياوريد. و باز از پيامبر(ص) روايت كرده‌اند كه حلال قرآن را حلال كنيد و حرامش را حرام و به متشابه قرآن ايمان آوريد و بگوييد به آن ايمان آورديم و حرامش از سوي پروردگار است و ابن عباس گفته است كه به محكم آن (قرآن) ايمان آورده و با آن دينداري كنيم و به متشابه آن ايمان مي‌آوريم ولي به آن دينداري نمي‌كنيم و تمام آن از سوي خداست.*

*منابع: التمهيد في علوم‌القرآن، آيت‌الله محمدهادي معرفت، انتشارات التمهيد؛ دانشنامه رشد.
سه شنبه 7 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1478]