ريشه‌يابي علل پذيرش و رواج دروغ در جامعه/22 آشتي دوباره مردم با مفاهيم قرآن؛ راهكار دوري از دروغ و داشتن جامعه صادق

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: ريشه‌يابي علل پذيرش و رواج دروغ در جامعه/22 آشتي دوباره مردم با مفاهيم قرآن؛ راهكار دوري از دروغ و داشتن جامعه صادق
گروه اجتماعي: گاه به نظر مي‌رسد رواج دروغ در بخش‌هايي از جامعه به گونه‌اي است كه حذف آن از فرهنگ، بسيار دشوار و دور از ذهن مي‌نمايد؛ برخي نهادينه‌شدن فرهنگ دروغ را نتيجه دور شدن هر چه بيشتر جامعه از مفاهيم قرآني و تقيد عملي به آموزه‌هاي قرآن مي‌دانند.
اهميت توجه به ارزش‌هاي اخلاقي به‌ويژه صداقت در دين اسلام به اندازه‌اي است كه خداوند بارها در سور‌ه‌هاي متعددي همچون «منافقون»، «آل‌عمران» و‌ «صف» به مسلمانان خطاب كرده‌است كه از دروغ‌گويي بپرهيزند؛ شايد اگر در تأثيرات مخرب مادي و معنوي كه اين ضدارزش اخلاقي در زندگي روزمره افراد دارد دقت كنيم، مفهوم آيه اول سوره «منافقون»؛ إِذَا جَاءكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ؛ چون منافقان نزد تو آيند گويند گواهى مى‏دهيم كه تو واقعاً پيامبر خدايى و خدا [هم] مى‏داند كه تو واقعا پيامبر او هستى و خدا گواهى حجت‌الاسلام‌والمسلمين «محمدحسن راستگو» كارشناس قرآني و عضو شوراي عالي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم،‌ «علي‌اصغر كيا» استاد علوم اجتماعي دانشگاه علامه طباطبايي و حجت‌الاسلام‌والمسلمين سيد«محمدعلي ايازي» قرآن‌پژوه و عضو هيأت مديره انجمن علوم قرآن و حديث ايران نيز از جمله كارشناساني بودن كه بر نقش والدين در اشاعه دروغ‌گويي در جامعه تاكيد داشتند و معتقد بودند كه اگر چه عوامل اجتماعي نيز در گرايش افراد به دروغ‌گويي حائز اهيمت هستند اما اگر نهاد خانواده بتواند تقيدات مذهبي را در افراد به باور قلبي تبديل سازد هيچ عاملي هرچند قوي نمي‌تواند افراد را به دروغ‌ وادارد.

«عليرضا كيا» خانواده‌ را از عوامل فردي در تحريك افراد به دروغ‌گويي دانسته و در اين‌باره مي‌گويد: بدون‌شك نوع تربيت خانوادگي و ميزان اعتقادات ديني افراد در تمايل آنها به دروغ نقش قابل تأملي دارد هر چند كه شرايط اجتماعي، عوامل فردي را تحت تاثير قرار مي‌دهد اما اگر فردي به تقيدات مذهبي خود پاي‌بند باشد و در محيط تربيتي و آموزشي مناسبي رشد يابد به راحتي مي‌تواند در برابر تمام فشارهاي اجتماعي كه بر وي اعمال مي‌شود، استقامت كند و به دروغ‌ متوسل نشود.

داشتن اقتصادي سالم براي استقلال هر كشوري حائز اهميت است و با توجه به اينكه اساس و محور نظام اقتصادي كشور ما نيز مبتني بر اقتصاد اسلامي است از اين‌رو انتظار عدالت اقتصادي در جامعه از بديهي‌ترين مسائل در اين حوزه است؛ برخي از كارشناسان حوزه ديني، جامعه‌شناسي و روان‌شناسي ضعف در نظام اقتصادي را از عواملي دانستند كه در اشاعه دروغ‌گويي در ميان افراد جامعه مؤثر است چراكه اگر در جامعه شرايطي حاكم باشد كه افراد نتوانند ابتدايي‌ترين نيازهاي مادي خود را به راحتي مرتفع سازند، مجبور خواهند شد براي كسب اين نيازها دست به هر منكر اخلاقي بزنند كه از شايع‌ترين آنها مي‌توان به دروغ اشاره كرد.

اين تنها بخشي از تأثيرگذاري نظام اقتصادي بر اشاعه ضدارزش اخلاقي دروغ است چراكه به اعتقاد حجت‌الاسلام‌والمسلمين سيد«محمد ثقفي» استاد جامعه‌شناسي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران‌مركز، در جوامع شهري اقتصاد بر شيوه دلالي و واسطه‌اي صورت مي‌گيرد و بدون‌شك اين شيوه با وجود انسان‌هاي ضعيف از نظر غناي اخلاق اسلامي، زمينه‌ساز اشاعه منكرات اخلاقي به‌ويژه دروغ‌گويي و تملق در جامعه مي‌شود چراكه در اين نوع نظام اقتصادي هر فردي سعي دارد تا بيشترين سود و منفعت موجود در معامله اقتصادي را كسب كند.

سيد«محمد هاشمي‌تروجني» عضو هيأت علمي جهاد دانشگاهي از جمله مخاطبان ايكنا براي بررسي عوامل مؤثر در گرايش افراد به دروغ‌گويي، دروغ را آسيب اجتماعي عنوان مي‌كند و با اشاره به آيه 10 سوره «بقره» مبني بر اينكه «فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضاً وَلَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ؛ در دلهايشان مرضى است و خدا بر مرضشان افزود و به [سزاى] آنچه به دروغ مى گفتند عذابى دردناك [در پيش] خواهند داشت.» مي‌افزايد: با استناد به اين آيه دروغ نوعي بيماري و آسيب اجتماعي است نه جرم، بنابراين در اين شرايط بايد چنين آسيبي را شناخت و آن را درمان كرد.

وي همچنين مي‌گويد: ما نمي‌توانيم صرفاً با جرم دانستن دروغ از ميزان آمار اجتماعي آن بكاهيم بلكه براي حذف اين مشكل بايد در نوع آموزش و تربيت اجتماعي بازنگري صورت گيرد تا در نتيجه آن زمينه دروغ از بين برود.

«لاله افتخاري» نماينده مردم تهران در مجلس شوراري اسلامي نيز دروغ‌گويي را نوعي بيماري عنوان مي‌كند و مي‌افزايد: تكرار عملي هر چند اشتباه موجب فراگير شدن آن در جامعه مي‌شود و درباره دروغ نيز اين اصل صحت دارد و مادامي كه افراد خشم و غضب خداوند را ناديده بگيرند، اين ضدارزش اخلاقي از سوي افراد مورد استقبال قرار خواهد گرفت و در صورتي‌كه درصدد رفع و جبران اين ناهنجاري اجتماعي نباشيم، به نوعي بيماري اجتماعي مبدل خواهد شد.

برداشت نادرست از مفاهيم ديني و قرآني از ديگر عواملي بود كه برخي از كارشناسان حوزه ديني به آن اشاره كردند و تأكيد داشتند كه برخي از افراد براي توجيه غيرمنطقي اعمال دروغين خود، رنگ و لعاب مصلحت به آن مي‌دهند و به راحتي از قباحت و گناه اين ضدارزش اخلاقي مي‌كاهند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمين «علي رهبر» مدير گروه معارف دانشگاه اصفهان نيز در اين‌باره مي‌گويد: متأسفانه افراد جامعه ياد گرفته‌اند تا براي دروغي كه مي‌گويند توجيهاتي بياورند و گناه آن را با عنوان دروغ مصلحتي براي خود كم‌رنگ كنند و در واقع دروغ مصلحتي برداشت نادرستي از مفهوم ديني «توريه» است.

اين استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به آيه 63 سوره «انبياء» مبني بر اينكه «قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هَذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِن كَانُوا يَنطِقُونَ، گفت [نه] بلكه آن را اين بزرگترشان كرده است اگر سخن مى‏گويند از آنها بپرسيد» مي‌افزايد: بر اساس اين آيه دروغ گفتن در اسلام گناه كبيره است و تنها زماني كه آبرو و جان كسي در خطر باشد مي‌توان از توريه به جاي گفتن حقيقت استفاده كرد كه البته مرحوم شيخ «انصاري» در «المكاسب‌المحرمه» فرموده است كه «ما تنها زماني مجاز به دروغ‌گويي هستيم كه توريه كنيم.»

دور شدن عموم مردم از مفاهيم و مضامين عميق قرآني از ديگر عواملي است كه در رواج دروغ‌گويي در جامعه مؤثر است چراكه اگر افراد از حقايقي كه در درون آيات قرآن نهفته است آگاه شوند بدون‌شك نسبت به اين ضدارزش‌هاي اخلاقي بي‌توجه خواهند شد كه البته اين مطلب از سوي برخي از كارشناسان ديني همچون «محمد شريفي‌نيا» عضو هيأت علمي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، «منيره نوبخت» رئيس شوراي فرهنگي اجتماعي زنان و «زهرا كاشاني‌ها» عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي نيز تأييد شد.

«محمد شريفي‌نيا» همچنين تأكيد مي‌كند كه تنها پرداختن به كارهاي تبليغاتي و محدود كردن قرآن به روخواني و قرائت آن در كنار كم‌توجهي به مضامين اصلي زمينه را براي گسترش ضدارزش‌هايي همچون دروغ در جامعه امروزي فراهم مي‌كند.

«زهرا كاشاني‌ها» عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي نيز دروغ را از رذايل اخلاقي و ناهنجاري‌هاي رفتاري برمي‌شمرد و با اشاره به آيه سه سوره «زمر» مبني بر «إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّار ٌ؛ ‏خدا آن كسى را كه دروغ‏پرداز ناسپاس است، هدايت نمى‏كند.» مي‌گويد: خدواند در اين آيه افراد دروغ‌گو و كفار را در كنار هم قرار داده است چراكه اين دو گروه با وجود داشتن فطرت پاك با بي‌توجهي به فطرتشان سعي در كتمان حقيقت دارند در واقع از صراط مستقيم و مسير اصلي هدايت دور شده‌اند، اگر افراد جامعه از مضامين اين آيه و آيات مشابه آگاه شوند چه بسا در نسبت به اين منكر اخلاقي بي‌رغبت خواهند شد.

اگر بخواهيم دروغ را منشأ اشاعه ساير منكرات اخلاقي عنوان كنيم به گزاف نگفته‌ايم چراكه در بسياري از آموزه‌هاي ديني و سخن بزرگان بر اين مطلب تأكيد شده و كارشناسان متعددي نيز بر اثرگذاري آن صحه گذاشته‌اند كه يكي از اين كارشناسان حجت‌الاسلام‌والمسلمين «عبدالكريم پاك‌نيا» استاد حوزه علميه قم است كه كليد تمام بدي‌ها و زشتي‌ها را دروغ عنوان مي‌كند و مي‌گويد: اگر فردي بتواند به راحتي دروغ بگويد يقيناً به راحتي نيز به گناهان ديگر دست خواهد زد.

در كنار تمام عوامل اجتماعي كه بيان شد، عوامل فردي بسياري نيز در اشاعه اين منكر اخلاقي نقش دارد كه عوامل اجتماعي را تحت‌الشعاع خود قرار مي‌دهد؛ «عبدالمطلب عبدالله» استاد معارف اسلامي دانشگاه علامه طباطبايي با تأكيد بر اين موضوع مي‌گويد: خدواند در آيه 11 سوره «رعد» مي‌فرمايد ‌«إِنَّ اللّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ؛ ‏خدا حال قومى را تغيير نمى‏دهد تا آنان حال خود را تغيير دهند» و بر اساس اين آيه مي‌توان استنباط كرد كه عوامل فردي در اشاعه هر ضدارزشي از جمله دروغ‌گويي در جامعه بيش از ساير عوامل نقش دارند.

وي همچنين مي‌افزايد:‌ درجه ايمان و ميزان منفعت دنيوي از ديگر عوامل فردي هستند كه در اشاعه دروغ مؤثرند چراكه افراد ضعيف‌النفس و كساني كه بيان حقيقت را مانعي براي كسب منافع دنيوي خود مي‌دانند، بدون شك با تضعيف دين‌باوريشان به اشاعه دروغ‌گويي در جامعه مي‌پردازند.

با همه اين اوصاف براي جلوگيري از اشاعه ضدارزش اخلاقي دروغ لازم است تدابيري انديشيده شود تا از نهادينه‌شدن آن در ميان افراد جامعه كاست كه در همين راستا م‌توان به نظر حجت‌الاسلام‌والمسلمين «محمدعلي علوي» كارشناس ديني توجه داشت.

وي معتقد است كه در شرايط امروزي يكي از بهترين راهكارهاي مقابل با اشاعه اين ضد ارزش اخلاقي اين است كه با دروغ و ضدارزش‌هايي نظير آن به‌عنوان يك جرم اجتماعي برخورد شود همانگونه كه در بسياري از كشورها و جوامع غيراسلامي چنين برخوردي وجود دارد.

در مقابل برخي از كارشناسان نيز اين راهكار را نپسنديدند و معتقد بودند كه اگر مي‌خواهيم دروغ‌گويي را در جامعه ريشه‌كن كنيم بايد در گام نخست عموم جامعه را نسبت به قباحت آن آگاه كنيم كه براي موفقيت در اين حوزه ناگزير از توسل به آيات قرآن، احاديث و روايات هستيم.

آيت‌الله سيد«هاشم بطحايي‌گلپايگاني» دكتراي فقه و مباني حقوق با تأكيد بر اين راهكار خواستار نهادينه شدن صداقت به‌عنوان يك فرهنگ در ميان آحاد جامعه شد كه البته كارشناسان ديگري نيز با وي هم‌عقيده بودند.

آنچه در اين ميان حائز اهميت است نقش و تأثير نظام رسانه‌اي به‌ويژه رسانه ملي در كنترل اشاعه اين ضدارزش اخلاقي است كه اين نقش به اندازه‌اي است كه اين رسانه‌ها مي‌توانند در قالب برنامه‌هاي مختلف در رسانه‌ها قبح اين رفتارهاي غيراخلاقي حتي در حد و اندازه جرايم اجتماعي نشان دهند تا به مرور از اشاعه آن كاسته شود، ‌همچنين لازم است تا رسانه‌ها موضوع دروغ و دروغگويي و جلوگيري از اشاعه اين ضدارزش اخلاقي در جامعه را در اولويت‌هاي اصلي كار خود قرار ‌دهند.

به‌منظور توجه همه‌جانبه در بررسي علل رواج دروغ در جامعه علاوه بر كارشناسان به سراغ جمعي از مردم رفتيم تا علت توسل به دروغ را از نظر آنها بررسي كنيم كه از جمله آنها «نغمه دانش‌آشتياني» دانشجوي كارشناس ارشد مديريت جهانگردي و يكي از فعالان عرصه قرآني بود كه بررسي اين مقوله را منوط به ريشه‌يابي آن در دو مقطع زماني كودكي و بزرگسالي عنوان كرده و ترس از بيان حقيقت و كسب رضايت والدين را از جمله عوامل دروغ‌گويي در زمان كودكي مي‌داند.

وي مي‌افزايد: اگر فردي در دوران كودكي به دروغ‌گويي عادت كنند بدون‌شك از اين ضدارزش اخلاقي در بزرگسالي نيز استفاده خواهد كرد از اين رو به‌طور خلاصه مي‌توان عادت‌كردن به دروغ‌گويي از دوران كودكي و كسب منفعت را از عوامل دروغ‌گويي در بزرگسالي بدانيم.

وي احترام و رعايت حال ديگران را از عوامل ديگر دروغ‌گويي عنوان مي‌كند و درباره خودش از اين ضدارزش اخلاقي مي‌گويد: من خود بر اين باور هستم كه هر دروغي لكه‌اي بر روح معنوي افراد است از اين‌رو همواره سعي مي‌كنم تا با رعايت نكات اخلاقي بر اين اصول پاي‌بند باشم چراكه معتقدم ارتكاب هر گناهي، سياهي را به زندگي افراد وارد مي‌كند.

«ايليا وطني» دانشجوي كارشناسي ارشد بيوتكنولوژي مخاطب ديگر ايكنا در تهيه اين گزارش مردمي بود كه درباره ريشه‌هاي توسل افراد به دروغ مي‌گويد:‌ من معتقدم كه حفظ آبرو و كسب منفعت از عواملي هستند كه بيشترين دروغ‌ها به خاطر آنها گفته مي‌شود اما اينكه در حال حاضر چرا جامعه ما به سوي دروغ‌گويي در حركت است به فقدان جايگاه ارزشي حقيقت در جامعه كنوني بازمي‌گردد.

وي همچنين وضعيت اخلاق در جامعه را نسبي مي‌داند و مي‌افزايد: از آنجا كه اخلاق و ارزش‌هاي اخلاقي در نزد عام از حالت مطلق بودن به نسبي بودن گرايش داشته است از اين‌رو اگر منكرات اخلاقي در جامعه رواج يابد نبايد غافل‌گير شد چراكه فضاي كنوني جامعه ما تمام عوامل موجود براي دروغ‌گويي را فراهم كرده و رسانه‌ها نيز به اين امر دامن مي‌زنند.

سيد «مجتبي حسيني» از فعالان عرصه قرآني از ياد بردن خدا و توكل نكردن به آفريدگار مطلق را در لحظات حساس زندگي و مشكلات روزمره از علل اصلي دروغ‌گويي در جامعه عنوان مي‌كند و معتقد است كه ترس از دست دادن موقعيت اجتماعي و منافع مادي در وجود افراد موجب شده است تا افراد از راستگويي به سمت دروغ‌گويي حركت كنند به‌طوري كه پس از گذشت مدت زماني با از بين رفتن قباحت و زشتي دروغ‌گويي از آن به‌عنوان ملزومات عادي زندگي خود بهره مي‌برند.

با همه اين اوصاف و با وجود عوامل مختلف فردي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و ... مي‌توان گفت كه اگر افراد جامعه همواره خود را در پيشگاه خداوند حاضر بدانند و در اين مسير سعي كنند تا بر كردار و رفتار خود با تكيه بر مباني ديني نظارت داشته باشند، بدون‌شك در مسير هدايت قرار خواهند گرفت و هيچ‌گاه به دليل كسب منفعت مادي و منافع دنيوي، منفعت و سود كلان اخروي را از دست نخواهند داد.

گزارش از ام‌البنين ابراهيمي
سه شنبه 7 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2032]