تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836320988
شرعي سازي سياست ؛ چارچوبي معرفتي براي تحقق ايده ي سياست اسلامي (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
شرعي سازي سياست ؛ چارچوبي معرفتي براي تحقق ايده ي سياست اسلامي (1) نويسنده :دکتر اصغر افتخاري * چکيده : گر چه نسبت بين دين و سياست ، سوالي دامنه دار ارزيابي مي گردد که تاکنون پاسخهاي متعدد و متنوعي را دريافت داشته است، پرسش از مبادي معرفتي و امکان منطقي پيدايش ، سياست اسلامي ، موضوعي به روز به شمار مي آيد که توجه بسياري از تحليل گران را در عصر حاضر به خود جلب کرده است . در اين ارتباط دو رويکرد اصلي را در حوزه ي گفتمان سياسي اسلام که قائل به تلفيق دين و سياست هستند ، مي توان از يکديگر تمييز داد :نخست آنان که با رويکردي سلبي به نقد ديدگاه هاي عرفي انديش ( سکولار )پرداخته و در نهايت ، امکان «سياست اسلامي »را نتيجه مي گيرند ؛ دسته ي دوم با اتخاذ رويکرد ايجابي ، از نقد مکاتب عرفي گرا فراتر رفته و از ضرورت تاسيس «سياست اسلامي »سخن مي گويند . مقاله ي حاضر متعلق به رويکرد دوم بوده و نويسنده به تبيين مبادي معرفت شناسانه سياست اسلامي پرداخته و در نهايت ايده ي «شرعي سازي سياست »را به عنوان طراحي معرفتي براي تحقق آرمان «سياست اسلامي »معرفي مي نمايد .بر اين اساس درک و کاربرد سياست در جامعه ديني بدون ارجاع آن به مبادي اوليه اش ، اصولا ممکن و ميسر نيست . کليد واژه :اسلام ، سياست ، سکولاريسم (عرفي گرايي )، شريعت ، قدرت ، جامعه ، حکومت مقدمه : «اسلام را به مردم معرفي کنيد تا نسل جوان تصور نکند که ...بايد ديانت از سياست جدا باشد !اين را ...استعمارگران گفته و شايع کرده اند .اين را بدبينها مي گويند .مگر زمان پيغمبر اکرم (ص)هم بود »(موسوي خميني ، بي تا ، صص 19 ـ 21 ) چنان که امام خميني (ره)به صراحت بيان کردند ، تکوين و رشد جريان عرفي سازي در جهان اسلام با اغراض و منافع استعمارگران ارتباط تنگاتنگي دارد ؛ بنابراين ، حمايتهاي مادي و معنوي از آن ، توسط کانونهاي قدرت خارجي مشاهده مي شود ؛(1) نتيجه ي اين تحول ، پديدار شدن طيف متنوعي از استدلالهاي مختلف درباره ي تاييد ابعاد و سطوح « سکولاريسم »است که امروزه به رکني اصيل در الگوي ليبرال ـ دموکراسي براي اداره ي حيات انسان تبديل شده است . رشد فناوري و تحولات علمي به دليل افزايش منابع قدرت سخت و نرم نظامهاي سکولار ، منجر شد تا پاره اي از انديشه گران به صحت و سلامت مبادي نظريات غير الوهي در حوزه ي عملياتي باور بياورند و به اين اعتقاد گرايش يابند که لازمه ي بهبود و ارتقاي جايگاه بازيگر در نظام بين الملل ، گردن نهادن به اصل « عرفي شدن»و حاکم کردن آن بر حيات فردي ، اجتماعي و سياسي است .(2)به همين دليل است که گونه ي تازه اي از نظريه پردازان ديني پديدار شدند که گر چه از حيث اعتقادي «مسلمان »و در عمل فردي مجري احکام ديني هستند ، در سطح عمل سياسي، به تحديد حضور دين و تبعيت از الگوهاي سکولار براي طراحي و تاسيس حکومت اعتقاد دارند .(3) معناي سخن بالا تاييد شرعي «سکولاريسم »است که امروزه در پاره اي از جوامع رواج يافته است و به دليل اعتبار آموزه هاي ديني نزد پيروان ايشان ، تلاش مي شود با عرضه ي اين طيف از استدلالهاي عقلي و نقلي ، اصل عرفي سازي به مثابه حکمي الوهي باز تعريف و به مثابه اقدامي ديني اجرا شود .اين در حالي است که ماهيت ايدئولوژي اسلامي اصولاً چنين رويکرد و تفکري را بر نمي تابد ؛ به عبارت ديگر ، اصول و ماهيت اسلام (چنان که شيعه بر مبناي قرآن ، سنت ، عقل و اجماع آن را درک مي کند )، نه تنها به تحديد حضور دين در عرصه ي سياست منجر نمي شود بلکه دلالت بر حضوري فراگير در تمام شئون و حيات انسان دارد که از قبل از تولد تا پس از مرگ او را در بر مي گيرد .بر اين اساس ، سياست و حکومت به عنوان بخش مهمي از حيات انسان موضوع حکم ذکر شده است و بدون دين نمي توان به درک درستي از «حيات سياسي سعادتمندانه »دست يافت . البته توسعه و حاکميت نگرشهاي سکولار ، از نوع غربي يا شرقي آن ، منجر شده است که به اصل مهم پيش گفته کمتر توجه شود و در نتيجه ، رويکرد سکولار مسلک حتي در حوزه ي عمل و نظر اسلامي براي خود قائلان و پيرواني بيابد ؛ تا آنجا که «عرفي سازي » به ضرورتي متعلق به جهان معاصر ، که به تاييد شرع نيز رسيده است ، تلقي مي شود ؛ بدين معنا که بناي نظام سياسي کارآمد و مديريت معيشت با هدف نيل به سعادت ، در گرو پذيرش سکولاريسم و گسترش آن دانسته شده است .(4)به منظور نقد ديدگاه ذکر شده و تبيين واقعيت سياست اسلامي ، نويسنده در اثر حاضر پرسش از «هويت اسلام »را مطرح کرده و براي ارائه پاسخي متين و در خور ، به تحليل ساختار بينش اسلامي براي اداره ي حيات انسان روي کره ي خاکي پرداخته است .بر مبناي اين رويکرد ، نويسنده مفهوم «شرعي سازي »را در مقابل « عرفي سازي »پيشنهاد مي دهد که از حيث معنايي بر پذيرش حضور دين و تبعيت از هنجارهاي ديني در تمام جنبه هاي حيات بشري ، اعم از فردي تا جمعي ، دلالت دارد .از اين ديدگاه ، سعادتمندي انسان نه بر تهي سازي عرصه هاي فعاليت او از حضور دين بلکه بر کشف اين حضور و انطباق و همسويي عمل انساني با هنجارهاي ديني استوار است ؛ بنابراين «شرعي سازي »، و نه «عرفي سازي »راهکار خروج جوامع اسلامي از بن بستهاي متعدد و پيچيده ي جهان معاصر تلقي مي شود . براي نيل به اين هدف و درک مفهوم ذکر شده ، نويسنده نخست دو تلقي متفاوت نسبت به دين را طرح و بررسي کرده است ؛ سپس بر مبناي نتايج به دست آمده از نقد آنها ، «تصوير سياست ديني مطلوب » را مستند به اصول و مباني تفکر شيعي بيان مي کند . طبعاً اين الگو به دليل ابتنا بر منابعي چون قرآن و سنت مي تواند برا ي همه کشورهاي اسلامي ، در خور توجه باشد ؛ افزون بر اينکه رعايت مبادي عقلي در طراحي آن ، آن را به الگويي کارآمد براي عرضه در عرصه ي سياست در گستره ي جهاني نيز تبديل مي کند . 1 ـ چارچوب مفهومي ؛ سپهر ديني ـ سپهر سکولار «امروزه همواره بحث از تغيير و تحول و دگرگوني است .گروهي ...مي کوشند تا همه ي امور را نسبي و مطابق زمانه ي خويش سازند ...[به زعم ايشان ]انسان بايد همه حقايق را تسليم تمايلات و سبک و سليقه ي اين عصر کند ، هر چقدر اين سليقه کج باشد ...[اما ]انسان موجودي است که اساساً تغيير نکرده و عمق روح او مانند اجدادش در مقابل واقعيتي بي نهايت قرار گرفته است و او خود محکوم به جستجوي معنا در اين ايام گذران زندگي است »( نصر ، 1371 ، صص 249 و 251) چنان که سيد حسين نصر به درستي اظهار مي کند ، « دين » و «سکولاريسم »(5)را نبايد صرفاً به مثابه دو مفهوم بسيط ، ولو با اهميت بسيار زياد در زندگاني انسان ، ارزيابي کرد بلکه اين دو از آن نظر که دو نظام معنايي متفاوت براي حيات انسان ترسيم مي کنند ، پايه گذار دو سپهر متفاوت در زندگي انسان هستند ؛ به عبارت ديگر ، مي توان آنها را مولد دو گونه از «جهان »دانست که يکي « دنيايي »و ديگري « قدسي »است .اين دو جهان نه تنها بر يکديگر منطبق نيستند بلکه نقاط افتراق اساسي بسياري دارند که از رهگذر نفوذ به لايه هاي معنايشان مي توان به آنها دست يافت .بدين منظور در ادامه به کالبدشکافي معناشناختي «حيات ديني »و « حيات سکولار »خواهيم پرداخت . 1 ـ 1 ـ دين شناسي و حيات ديني «شايد هيچ کلمه ي ديگري غير از دين نباشد که همواره و آشکارا خيلي صاف و ساده به کار برود ؛ ولي در واقع نمايانگر نگرشهايي باشد که نه فقط بسيار متفاوت اند بلکه مانعـة الجمع اند ...»(جمعي از نويسندگان ، 1374 ، ص 202 ) چنان که استانلي ال . جکي ( Stanely L.Jaki)به درستي اظهار مي کند ، نقطه ي عزيمت در مباحث مربوط به نسبت دين با ساير موضوعات را مشخص کردن تعريف و تلقي از « دين »شکل مي دهد ؛ به عبارت ديگر ، چارچوب نظري اين گونه از مباحث بر ارائه ي ساختاري مقبول از دين استوار است .بنابراين ، لازم است دو موضوع در بحث از دين بررسي شود : 1ـ1ـ1ـ رويکردها واژه « دين »پيشينه ي زبان شناختي طولاني اي دارد که در مجموع بر نوعي تعهد معنوي نزد پيروان آن دلالت مي کند .اين واژه در « گاهان » زرتشت به صورت « da-e-n»در زبان پهلوي به شکل «den»در لاتين با « religion»و در زبان عربي به صورت « الدين »آمده است (عليزده ، 1371 ، صص 66 ـ 72 ؛ هاشمي ، 1370 ، صص 65 ـ 72 ).اين تنوع دلالت بر وجود تلقيهاي متفاوتي از دين دارد که عمده ترين آنها عبارت است از : يک ـ رويکرد اخلاقي در اين تلقي ، دين موضوع نوعي تعهد اخلاقي بين فرد و کانوني ماورايي ارزيابي مي شود که قابل مقايسه با ساير تعهدات نيست ؛ بدين معنا که دين در بردارنده ي «وظايف تعيين شده به امر مرجع الهي »خواهد بود .انجام اين «وظايف »و بازخواست نسبت به اجرا نکردن آنها در قالب ساز و کارهاي متعارف نيست بلکه از ناحيه ي الهي و به صورت ساز و کارهاي خاصي (وعده ي الهي )صورت مي پذيرد . خلاصه کلام آنکه دين حوزه اي خاص از تعهدات انساني و متمايز از همه ي الگوهاي متعارف انساني ارزيابي مي شود که به تعبير کانت محوريت آن با « تکاليف »است (هيوم ، 1373 ، ص 22 ) دو ـ رويکرد روان شناختي تقليل دين به احساس روان شناختي فردي در مقابل کانون ماورايي ، تصويري است که مورد توجه اشلاير ماخر ( Shehleiermacher )قرار گرفته است ؛ آنجا که مي گويد :«دين عبارت است از احساس وابستگي به مطلق »(هيوم ، 1373 ، ص 22 )در اين رويکرد ، گر چه حدود مذکور در رويکرد اول (يعني منحصر دين به وظايف )وجود ندارد و همه تعلقات (اعم از اخلاقي ، استحبابي و واجب )موضوع دين شناسانده مي شوند ، از آن نظر که ماهيت دين به «احساس فردي »محدود مي شود ، نقش کانون الهي به حداقل ممکن مي رسد . سه ـ رويکرد جامعه شناختي توجه ويژه به مقتضيات عيني و کارکردي پديده ها و مقولات که در پي حاکميت نگرشهاي اثبات گرايانه ( Positivism)بر حوزه ي مطالعات انساني رخ مي نماياند (پوپر ، 1374 )منجر به پيدايش رويکرد تازه اي در دين شناسي مي شود که در آن ، «دين »به مثابه مجموعه اي از باورها ، اعتقادات و شعائر متناسب با شرايط زمان و مکاني جوامع تلقي مي شود .اميل دورکيم در تعريف دين از اين ديدگاه ، چنين مي گويد : «دين نظام وحدت يافته اي از اعتقاد و اعمال مربوط به اشياي مقدس [است ]؛ يعني اشيايي که مجزا شده و تحريم گرديده اند .اعتقادات و اعمالي که همه ي گروندگان را در جهت اخلاقي واحدي که معبد ناميده مي شود ، وحدت بخشد »(عليزاده ، 1371 ، صص 84 ، 85 ) در اين رويکرد ، دين «پديداري اجتماعي »( Social phenomena)ارزيابي مي شود و به همين دليل است که از آن به رويکرد جامعه شناختي در بحث دين شناسي ياد مي شود .نکته ي در خور توجه ، نقش محوري « شرايط و مقتضيات زماني و مکاني »در تکوين و ظهور دين است که منجر مي شود دين به عنوان محصول جوامع شناسانده شود . چهار ـ رويکرد فردگرايانه تقليل دين به تجربه اي فردي از جمله رويکردهايي است که در پي حاکميت فردگرايي ( individualism)بدان توجه شده است .ويليام جيمز در تنوع تجربه ي ديني اظهار مي کند دين راهبردي براي رستگاري به شمار مي آيد که فرد را از قيد و بندهاي بيروني رهايي مي بخشد و به « خويشتن راستينش »رهنمون مي شود (جمعي از نويسندگان ، 1373 ، ص 246) «همان طور که من اکنون از شما مي خواهم داوطلبانه آن را بپذيريد ، بايد براي ما [دين ]به معناي احساسات ، اعمال ، تجربيات هر يک از افراد بشر در خلوت خودشان ، تا جايي که خود را در رابطه با هر آنچه که الهي مي پندارند و مي بينند ، بوده باشد »( هيوم ، 1373 ، ص 23 ) پی نوشت ها : *عضو هيئت علمي و معاون پژوهشي دانشگاه امام صادق (ع) http://www.Eftekhary.ir- [email protected] 1.به منظور مطالعه در باب سکولاريسم به عنوان يک پروژه ي قدرت رک . Moyser،1991 Glasner ،1977 2.در مورد تأثير پذيري استدلالهاي نظري از نتايج عملي تمدن غربي رک .سروش 1376، صص 175-227 ؛همو ، 1366 ، صص 274- 327. 3.نمونه تأييد ديني الگوي سکولار را در آثار زير ببينيد :عبد الرزاق ، 1382؛ جعفري هرندي ، 1379. 4.از اين ايده با تعابير که در نهايت به «دين زدايي »از عرصه ي سياست عملي ختم مي شود ، تعبير شده است .تحديد دين ، يا حذف آن ، در واقع دو گونه اصلي در اين حوزه به شمار مي آ يد .به منظور آشنايي با اين رويکرد ها رک .گلدمن ، 1366 ؛ آ رکون ، 1996؛ محمدي ،1377 ؛حجاريان 1380. 5.به سکولاريزم در اين جمله با معني «امور را مطابق زمانه خويش ساختن »توجه شده است . منبع:پايگاه نور ش 30 ادامه دارد...
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 500]
-
گوناگون
پربازدیدترینها