رويش دموكراسي در خاور ميانه عربي

واضح آرشیو وب فارسی:باشگاه خبرنگاران جوان: رويش دموكراسي در خاور ميانه عربي
تببين نقاط قوت و ضعف جامعه عربي براي رسيدن به جامعه دمكرات

اين نوشتار به اين پرسش اصلي مي پردازد كه آيا رويش دموكراسي در منطقه خاورميانه عربي شكل گرفته است؟

خاورميانه عربي در حال شكل گيري يك حركت دموكراسي خواهي است و عواملي چون نقش بازيگران فرامنطقه اي(آمريكا و اتحاديه اروپا)، رژيم هاي اقتدارگرا و شرايط داخلي جامعه اعراب در بوجود آمدن آن موثر است.

در جهان عرب وضعيت دموكراسي بسيار متفاوت از غرب است. چرا كه دموكراسي داراي دو نحله روشي و آرماني است. دموكراسي روشي موجب برگزاري انتخابات و شركت نخبگان و مشروعيت راي دادن مردم براي كسب قدرت سياسي مي شود. اما دموكراسي آرماني خواهانه اين است كه دموكراسي به عنوان يك ارزش در روابط اجتماعي شناخته شود و تصميم گيري ها به صورت دموكراتيك در لايه هاي مختلف جامعه باشد.

مباني هويتي در خاورميانه عربي مبتني بر ارزش هاي انتسابي است كه اين ارزش ها شامل قوميت، قبيله، جغرافيا، مذهب، جنسيت، نژاد و فقدان ارزش هايي چون آزادي، برابري شهروندي و دموكراسي خواهي در جامعه عربي موجب چند عامل شده است از جمله، فاصله گرفتن توده مردم از دولت عدم شكل گيري هويت ملي ايجاد جنبش هاي غير رسمي كه عمدتاً با سركوب دولت مواجه شده و به نوعي تقابل بين جامعه و دولت به صورت غير رسمي بوجود آمده، به گونه اي كه از اين رويكرد فاصله بين مردم و دولت به مرور زمان آن قدر زياد مي شود كه بحران در سطح نظام سياسي به عنوان زمينه دروني فروپاشي به دست مي آيد كه عبارتند از 1-بحران سلطه و استيلا 2- بحران مشروعيت 3- بحران كارآمدي 4- بحران در همبستگي طبقه حاكمه و اين سيكل در طي چند دهه در خاورميانه عربي ادامه داشته است.

وضعيت داخلي جهان عرب

مفهوم جامعه مدني در دو دهه پيش، به عنوان مقوله اي فراگير كه دموكراسي، توسعه و مديريت مسالمت آميز منازعات داخلي و منطقه اي را به هم مرتبط مي ساخت مطرح گرديد. در عين حال كه تعريف هاي گوناگوني از اين مفهوم ارائه شده است، مي توان گفت كه همه آنها معطوف به افزايش مشاركت سازمان يافته، گروهي، ارادي و داوطلبانه در سپهر عمومي ميان افراد و دولت است.

جامعه مدني در شكل نهادينه اش متشكل از عاملان و بازيگراني مانند احزاب سياسي، اتحاديه هاي تجاري، انجمن هاي تخصصي، (NGO) غير دولتي يا سازمانهاي غير حكومتي انجمن هاي توسعه اجتماعي و ديگر گروه هاي موثر است. از لحاظ ارزشي جامعه مدني متضمن اعمال ارزش هاي رفتاري، تسامح در مقابل ديگران و نوعي التزام و تعهد صريح يا ضمني به مديريت مسالمت آميز اختلاف موجود ميان افراد و گروه هايي است كه در يك فضاي عمومي مشترك يعني جامعه به سر مي برند.

بنابراين، جامعه مدني به صورت ارگانيك زاينده ساخت ها و صورت هاي سياسي اجتماعي مدرن مانند طبقات، گروه هاي شغلي و حرفه اي و ساير گروه هاي موثر است. يك دولت قوي لزوما منوط به يك جامعه مدني ضعيف نيست و برعكس. در واقع، با ثبات ترين دموكراسي هاي غربي نمايانگر دولت و جامعه مدني قوي توام با هم است. به همين ترتيب چنانچه در جهان عرب مشاهد خواهيم كرد، يكي از ويژگي هاي مشترك اين كشورها جوامع مدني ضعيف و دولت هاي ضعيف است.

ارتباط فرايند توسعه دموكراسي و جامعه مدني روشن است. دموكراسي مجموعه اي از اصول، قواعد و نهادهاست كه به دولت براي مديريت مسالمت آميز منافع متعارض(و يا گروه هاي رقيب) كمك مي كند، از اين رو مي توان گفت مولفه هاي ارزشي جامعه مدني و دموكراسي يكي است. اما اين فرآيند در خاورميانه عربي يك بحث جدي را به وجود مي آورد اينكه در بحث از مانع فرهنگي در راه دموكراسي، نظر اين نيست كه فقط يك فرهنگ به خصوص براي دموكراسي مناسب است بلكه حرف در اين است كه يك يا فرهنگ هاي به خصوصي نسبت به آن خصومت مي ورزند. دو فرهنگي كه بيش از همه از آنها سخن مي رود عبارتند از كنفوسيوس و اسلام(13) كه در خاورميانه عربي اين روند را دچار مشكل جدي كرده است.
برخي ناظران معتقدند كه وجود برخي زمينه ها و حوزه هايي كه مانع پيشرفت فرايند دموكراتيزاسيون در جهان عرب مي شوند ناشي از فقدان يا ضعف جامعه مدني و فرهنگ مدني متناسب با آن است. شماري از شرق شناسان و تحليلگران قوم محور تا آنجا پيش مي روند كه منكر هر گونه آمادگي و استعداد براي تكوين جامعه مدني عربي و متعاقب آن توفيق فرآيند توسعه دموكراسي مي شوند. در تحولات كنوني شاهد هستيم كه جهان عرب هم اينك در حال ساخت جامعه مدني و تجربه پيشبرد دموكراسي است. همان گونه كه صورت بندي هاي اجتماعي و اقتصادي جوانه زده و رشد مي كنند، سازمان هاي جامعه مدني خاص خود را كه به نوبه خود مشوق حكومت مشاركتي اند به وجود مي آورند.

به رغم ماهيت اقتدارگراي دولت هاي جديد عربي در بخش اعظم تاريخ پس از استقلال، بذر و نطفه جامعه مدني مدرن تقريبا در همه اين كشورها جوانه زده است. تاريخ تكوين تعدادي از سازمان هاي جامعه مدني به ويژه در شمال جهان عرب به نيمه دوم قرن 19 بر مي گردد اما آنها در دوران حكومت استعماري بسياري از اين سازمان ها در آزاد سازي كشورهايشان نقش سياسي روشني ايفا كردند و رهبران از ميان رهبران همين سازمانها ظاهر شدند.

به رغم تمام تلاش هايي كه جامعه مدني جهان عرب به پيش گرفته است تا شرايط كنوني را تغيير دهد يك سري از مسائل را بايد مورد توجه قرار دهند از جمله سنت هاي مهم تاريخي و فرهنگي جهان در زمينه گرايش ها، ارزش ها، عقايد و الگوهاي رفتاري تا به آن حد تغيير مي يابند كه راه را براي نيل به دموكراسي هموار سازند، فرهنگي كه عميقا ضد دموكراسي است گسترش هنجارهاي دمكرتيك را در جامعه مانع مي شود، مشروعيت نهادهاي دمكراتيك را انكار مي كند، و بدين سان پيدايش و كارآئي موثر نهادهاي دمكراتيك را، اگر هم مانع نشود، آنها را بسيار پيچيده و دشوار مي سازد. مساله فرهنگ به دو صورت مطرح است در يك تعبير محدود نظر اين است كه فقط فرهنگ غربي پايه و اساس مناسبي براي گسترش نهادهاي دمكراتيك فراهم مي آورد و در نتيجه دموكراسي براي جوامع غير غربي كاملا نامناسب استو به همين دليل زمان زيادي براي متناسب شدن باورهاي مردم نياز است تا معيارهاي لازم براي يك حاكميت دمكراتيك فراهم آورد.

نجيب الله محمودي دانشجوي كارشناسي علوم سياسي دانشگاه مفيد
/ر

دوشنبه|ا|7|ا|فروردين|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: باشگاه خبرنگاران جوان]

[مشاهده در: www.yjc.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 58]