خيلي دور،خيلي نزديك

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: خيلي دور،خيلي نزديك
سينما و تلويزيون > جشنواره - مهرنوش سلماسي:
از بدو تولد جشنواره فيلم فجر، صفت بين‌المللي در كنار اين رويداد سينمايي به چشم مي‌خورد؛ عنواني كه با رعايت استانداردهاي جهاني مي‌توانست زمينه‌ساز رشد مهم‌ترين رخداد سينمايي كشور در ابعاد فرامرزي باشد.

البته از دوره دوم، ملي بودن جشنواره در دستور كار قرار ‌گرفت و فيلم‌هاي خارجي حتي از بخش‌هاي جنبي هم حذف ‌شدند. از جشنواره چهارم شاهد بازگشت بخش بين‌الملل تحت عنوان‌هاي چشم‌انداز سينماي آسيا و نمايش‌هاي ويژه بوديم كه با توجه به محدوديت‌هاي آن دوران، بستري براي نمايش آثار متفاوت سينماي جهان فراهم مي‌كرد.

در دوره ششم مرور آثار آندره تاركوفسكي، تلاش مديران وقت سينما جهت الگوسازي براي فيلمسازان وطني را نمايان‌كرد. اين اتفاق در جشنواره هفتم با نمايش آثار سرگئي پاراجانف تكرار ‌شد تا پايه‌هاي سينماي عرفاني مطلوب مديران وقت سينما محكم‌تر شود. نمايش فيلم‌هاي آرشيوي تحت عنوان «گنجينه‌هاي فيلمخانه‌اي» و «سينما و ادبيات» از دوره هشتم دنبال ‌شد. بخش جشنواره جشنواره‌ها هم محملي براي اكران آثار روز سينما فراهم ‌كرد.

اين روند در دوره‌هاي بعدي هم ادامه ‌يافت. در جشنواره دهم در بخش «شرق و ايمان به فرجام نيك» آثار آكيرا كوروساوا مرور ‌شد و آثار اينگمار برگمان نيز در بخش «غرب، ترديد و سرگشتگي» به نمايش در‌آمد كه نحوه نامگذاري اين بخش‌ها تاحد زيادي سليقه و ديدگاه‌ ايدئولوژيك برگزاركنندگان جشنواره فجر را نمايان ‌ساخت. در حدفاصل دوره‌هاي دهم تا پانزدهم همچنان به عناوين بخش بين‌الملل اضافه ‌شد و سرانجام از دوره شانزدهم شاهد حضور مسابقه بين‌المللي ‌شديم تا جشنواره فجر رسما فستيوالي بين‌المللي ناميده شود. جالب اينكه در اين دوره سيمرغ بلورين بهترين فيلم مسابقه بين‌الملل به فيلمي از برادران داردن ‌رسيد كه در آن روزگار، شهرت و اعتبار فعلي‌شان را نداشتند.

در دوره‌هاي بعد، بخش مسابقه بين‌الملل ظرفيتي تازه براي فيلم‌هاي ايران ‌گشود؛ به اين معنا كه اگر فيلم شاخصي در بخش مسابقه سينماي ايران مورد توجه داوران قرار نمي‌گرفت براي جبران مافات، سيمرغ‌هاي بخش بين‌الملل به اثر موردنظر اهدا‌شد. در اين سال‌ها فيلم‌هاي شاخصي از توليدات روز سينماي جهان در جشنواره به نمايش در‌آمدند و حتي برنده جايزه هم ‌شدند بي‌آنكه سازندگانشان از حضور فيلم‌شان در جشنواره فجر با خبر باشند؛ مثل اهداي سيمرغ بلورين بهترين فيلم بخش بين‌الملل جشنواره بيستم به «در ستايش عشق» ژان‌لوك گدار كه نسخه مخدوش و به‌شدت جرح و تعديل‌شده‌اي از آن به نمايش درآمد.
در همين دوره جك‌نيكلسون براي بازي در فيلم «قول»، برنده سيمرغ بلورين بهترين بازيگر نقش اول مرد شد و به جاي او، اين كاردار سفارت سوئيس بود كه روي سن رفت و جايزه را دريافت كرد.

اين اتفاق يكي از معضلات اصلي جشنواره فيلم فجر را به‌عنوان يك رخداد سينمايي بين‌المللي نمايان مي‌كرد؛ اينكه سينماگران شاخص و درجه يك دنيا در آن حضور ندارند. از اين منظر هجدهمين جشنواره فيلم فجر، دوره‌اي به يادماندني بود چرا كه همسو با رويكرد سينماي ايران به سياست، مروري بر آثار كوستاگاوراس و فرانچسكو رزي، دو كارگردان برجسته سينماي سياسي برگزار شد و گاوراس و رزي هم در تهران حضور يافتند.در يك دهه اخير جشنواره فيلم فجر همچنان صفت بين‌المللي بودن را با تمام فرازونشيب‌هايش حفظ كرد. در اينكه اين جشنواره با اهميت‌ترين رخداد سينمايي كشور است ترديدي وجود ندارد ولي وقتي به فجر به‌عنوان فستيوالي جهاني نگاه مي‌كنيم با ترديدها و پرسش‌هايي جدي مواجه مي‌شويم كه در اينجا كوشيده‌ايم با حضور كارشناسان و صاحب‌نظران به بررسي‌اش بپردازيم.نگرش برخي منتقدان به‌گونه‌اي است كه بخش بين‌الملل با تمام ابعاد گوناگون و متنوعش نتوانسته جايگاه جهاني قابل‌قبولي براي جشنواره فجر رقم بزند و در نقطه مقابل، مسئولان اعتقاد دارند با‌توجه به معذوريت‌هايي كه طبيعتا با آن مواجهيم اين رخداد سينمايي توانسته بازتاب برون‌مرزي خوبي نيز داشته باشد ؛ جشنواره‌اي كه حالا چند سالي است صاحب بازار فيلم هم شده كه البته نحوه برپايي اين بازار نيز خود اما و اگرهايي را به‌همراه دارد. در اين گزارش احمد طالبي‌نژاد، امير اسفندياري و محمد اطبايي، عيار بخش بين‌الملل جشنواره فيلم فجر را محك زده‌اند.

ميزان اعتبار بخش بين‏الملل جشنواره

احمد طالبي‏ نژاد منتقد سينما، درباره اينكه جشنواره فيلم فجر به‌عنوان يك فستيوال بين‏المللي چقدر استانداردهاي جشنواره‏هاي معتبر سينمايي را رعايت مي‌كند، گفت: جشنواره‏هاي بين‏ المللي درجه‌بندي دارند و تقسيم مي‏شوند به A، B و احتمالا پايين‌تر. اوايل هم جشنواره فيلم فجر مدعي بود كه داراي درجهA است در حالي كه در فستيوال‌هاي برخوردار از اين درجه از هر فيلم نهايتا 3دقيقه را مطابق با شرايط فرهنگي مي‏توان حذف كرد اما در ايران گاهي پيش مي‏آيد كه يك‌سوم فيلم براي نمايش حذف مي‌شود. جشنواره فيلم فجر، جشنواره فيلم‏هاي بين‏الملل است نه جشنواره بين‏المللي.

امير اسفندياري معاون امور بين‌الملل بنياد سينمايي فارابي در اين رابطه معتقد است: اگر فستيوال فجر را با جشنواره‏هاي ديگر مقايسه كنيم از وضعيت خوبي برخوردار است و بسياري از جشنواره‏هاي ديگر قابل قياس با آن نيستند. از مهم‌ترين محسنات جشنواره فيلم فجر داشتن برنامه‌هاي منحصر به فرد است؛ از جمله اينكه تمام فيلم‏هاي بخش مسابقه سينماي ايران براي مهمانان خارجي نمايش داده مي‏شوند تا كساني كه به محصولات سينماي ايران علاقه‌مندند آنها را ببينند. ساعات كار بازار فيلم فجر نيز متفاوت از ديگر فستيوال‏هاي سينمايي دنياست. اما آنچه جشنواره را از ساير فستيوال‏هاي سينمايي متمايز مي‌كند رعايت اصول و مسائل فرهنگي، عرفي و مذهبي در سينماي ايران و فيلم‏هاست كه نه‌تنها در جشنواره بلكه در آثار داخلي كشورمان نيز رعايت مي‏شوند؛ در واقع جشنواره فيلم فجر نسبت به ساير جشنواره‏ها كاستي ندارد جز اينكه بايد اصول هنجاري را رعايت كند. محمد اطبايي كارشناس بين‌المللي سينما نيز گفت: در دوره‌هاي اوليه برگزاري بخش بين‌الملل شاهد حضور آثاري بوديم كه سينمادوستان و سينماگران ايراني با آنها آشنايي كمتري داشتند و حتي مي‌توان حضور اين فيلم‌ها را به شكلي در رشد سينماي ايران مؤثر دانست. به‌عنوان مثال نمايش آثاري از تاركوفسكي، پاراجانف و آنجلو پولوس در اين زمينه جزو نخستين نام‌هايي است كه به ذهن مي‌رسد. بعد از برگزاري چند دوره، اين بخش شكل رقابتي پيدا كرد و طبيعي است كه نمايش فيلم‌ها در بخش بين ‏الملل جشنواره محدود شد به هر آنچه قابل نمايش و دسترسي است.

نحوه انتخاب فيلم‏ها

طالبي‏ نژاد شيوه انتخاب فيلم‏ها در بخش بين الملل و اينكه آيا شيوه مناسبي است يا خير را چنين ارزيابي كرد: در دنيا مرسوم است نمايندگان جشنواره‏ها به‌طور مستقيم با توليدكنندگان، كارگردانان، تهيه‌كنندگان و... تماس گرفته و مذاكره مي‏كنند، به نحوي كه اعلام مي‏كنند ما به ساخت اين فيلم كمك مي‏كنيم، مشروط بر اينكه نخستين نمايش‌‌اش در جشنواره ما باشد. يا فيلم‏هاي خوب را در جشنواره‏هاي ديگر مي‏بينند، انتخاب مي‏كنند و همانجا مذاكراتي انجام مي‏دهند و فيلم را به جشنواره خود مي‏آورند. در ايران هم نمايندگان در جشنواره‏هاي خارجي شركت مي‏كنند و فيلم‏ها را مورد ارزيابي قرار مي‏دهند اما مگر چقدر در دنيا فيلم ساخته مي‌شود كه مطابق با معيارهاي فرهنگي و اخلاقي ايران باشد؟ فيلم‏هاي حاضر در جشنواره فجر يا بايد با جرح و تعديل‏ هاي فراوان همراه شوند يا اينكه بايد فيلم‏هايي را انتخاب كنند كه هيچ موردي نداشته باشند كه اين فيلم‏ها هم كم هستند. كمتر پيش آمده كه جشنواره در اين30 سال، فيلم‏هاي مطرح روز را داشته باشد چرا كه طبيعتا از مدت اصلي آن كاسته مي‌شود. در چنين شرايطي بهترين راه، نمايش فيلم‏هاي كره‌شمالي، كره‌جنوبي، روسيه و چين است كه با شرايط اخلاقي و فرهنگي ايران بيشتر هماهنگي دارند.

اسفندياري نيز معتقد است: جشنواره بين‏ المللي فيلم فجر مانند ساير جشنواره‏هاي دنياست و حتي مي‏توان گفت دمكراتيك‌تر است. هر جشنواره هيأت انتخابي دارد كه سازمان جشنواره، آن هيأت را انتخاب مي‌كند و آنان فيلم‏هاي حاضر در بخش‌هاي مختلف را انتخاب و براساس آن تصميم‌گيري مي‏كنند. امسال حدود 550 فيلم توسط هيأت انتخاب بازبيني شدند كه در نهايت اين هيأت كه اكثرا دست‌اندركاران و كارگردانان مطرح سينما هستند حدود60‌فيلم را برگزيدند. اما در ساير جشنواره‌ها هيأت داوران از خود مسئولان برگزاري جشنواره هستند كه به گزينش فيلم‏ها دست مي‏زنند. كشورهايي هستند كه با پول فراوان و هزينه‏ هاي هنگفت تنها توانسته‌اند در چند دوره بازار فيلم داشته باشند، در حالي كه اين اتفاق در ايران 15 دوره است كه جريان دارد. اگر معامله انجام نشود و تعامل نباشد طبيعي است كه اين جشنواره هم توان ادامه نخواهد داشت. استقبال از جشنواره فيلم فجر به اندازه كافي مناسب بوده است.

اطبايي نيز در اين باره گفت: در دوره‌هاي قبل بخش بين‌الملل جشنواره، شاهد حضور تصميم‌گيران و مديران اصلي و معتبر جشنواره‌هاي بين‏ المللي ديگر جشنواره‌ها در جشنواره فجر بوديم كه اگر فيلمي‏ مورد پسندشان بود‌‌ همان موقع تصميم قطعي مي‌گرفتند و عملي مي‌كردند، اما در دوره‌هاي اخير اين افراد كمتر توانستند به ايران بيايند و كساني از سوي ديگر جشنواره‌ها به بخش بين‏ الملل جشنواره اعزام شده‌اند كه در جايگاه تصميم‌گيري اصلي و نهايي نيستند و در‌‌نهايت مي‌توانند دي‏وي‌دي فيلم‌ها يا فهرستي از فيلم‌هاي كه ديده‌اند را به مقام مافوق خود ارائه دهند.

حضور مهمانان خارجي

فستيوال‏هاي بين ‏المللي ميزان اعتبارشان با مهمان خارجي‌شان سنجيده مي‏شود. با مرور جشنواره سال‏هاي گذشته مي‏توان دريافت كه به ندرت پيش مي‏آيد كه در جشنواره فيلم فجر شاهد حضور فيلمسازان برجسته باشيم. آيا اساسا سينماي ايران اين پتانسيل را دارد كه سينماگران شاخص جهان را به ايران بياورد؟ طالبي‏ نژاد در اين باره معتقد است: در دهه70 برخي از بزرگان سينماي جهان به ايران آمدند، اما در حال حاضر آنان به دلايل نامعلومي تمايلي نسبت به اين امر ندارند كه شايد بيشتر بهانه‌ها سياسي باشد تا فرهنگي. در حال حاضر دوبي با پذيرايي از مهمانان شاخص و برگزاري مراسم، رقابتي تنگاتنگ با ساير فستيوال‏هاي بزرگ دنيا دارد اما در ايران در وجه بين‏ المللي جشنواره شرايط مانور وجود ندارد.

اسفندياري نيز چنين بيان داشت: در دوره‏هاي گذشته فيلمسازان شاخص جهان در جشنواره فيلم فجر حضور داشتند. طبيعتا بايد از فيلمسازان دعوت صورت گيرد يا شرايط براي نمايش فيلم‌شان در جشنواره فراهم شود. سال‏هاست تبليغات بسيار منفي و گسترده‏اي درباره ايران صورت مي‌گيرد و اكثر كشورهاي دنيا خصوصا غرب، ايران را كشوري ناامن نشان مي‏دهند و به كساني كه مي‏خواهند به ايران سفر كنند مي‏گويند سفر به ايران خطرناك است. اما با اين وجود امسال ما بيش از 200مهمان خارجي در جشنواره داريم كه باتوجه به اين موقعيت و فضاي تبليغاتي منفي، بسيار قابل توجه است. فيلم‏هاي خوبي در بخش‌هاي مختلف حضور دارند كه اين امر با زحمات بسيار زياد شكل گرفته است. در كنار تبليغات منفي كه مي‏توانند پرقدرت عمل كنند، مسائل اقتصادي در برگزاري يك جشنواره نيز مطرح است. اكثر غرفه‌داران حاضر در بازار بايد هزينه‏هاي حضور خود را بپردازند تا بتوانند در بازار شركت كنند و با توجه به مسائل اقتصادي كه مطرح شد حضور اين تعداد غرفه خارجي در پانزدهمين دوره بازار فيلم فجر مي‌تواند بسيار قابل توجه باشد.

همچنين اين بازار پانزدهمين دوره خود را با روندي رو به رشد و گسترده پشت سر مي‌گذارد؛ هر چند كاستي‌ها در همه جشنواره‌ها و همينطور در جشنواره فجر هم وجود دارد كه طبيعتا بايد آنها شناسايي، كارشناسي و مرتفع شوند.

اعتبار جهاني

اسفندياري معتقد است: هنجارهايي كه در زندگي روزمره همه ايرانيان وجود دارد و رعايت مي‌شود در كنار مسائل فرهنگي و مذهبي باعث تفاوت ميان اين جشنواره با فستيوال بين‏ المللي تهران شده است. با رجوع به تاريخ سينماي ايران مي‌توان به وضوح ديد كه فيلم‌هاي ايراني قبل از انقلاب و زمان برگزاري جشنواره بين‌المللي تهران به هيچ وجه اين شهرت و اتفاقاتي را كه در اين سه‌دهه براي سينماي ايران افتاده، نداشتند. بديهي است به تبع فيلم‌هاي انسان‌دوستانه و مشهوري كه ما اكنون در جهان داريم (از جمله بچه‌هاي آسمان، خانه دوست كجاست؟، بادكنك سفيد، من ترانه 15سال دارم و... و اخيرا نيز جدايي نادر از سيمين كه تمام جوايز بين‌المللي و مهم را به خود اختصاص داده) جشنواره فيلم فجر هم اعتباري جهاني يافته است. وي همچنين در پايان يادآور شد: مسئله‏اي كه متأسفانه در ايران در تمام حوزه‌ها، نه تنها در جشنواره، حتي در مورد فيلم‏ها هم اتفاق مي‏افتد اين است كه مدام سعي داريم خودمان و دستاوردهايمان را به نوعي پايين بياوريم و بگوييم كه اينها مهم نيستند. به‌طور مثال فيلم جدايي نادر از سيمين كه موفق به دريافت جوايز متفاوتي از فستيوال‏هاي جهاني شده، از سمت عده‏اي از دوستان و منتقدان مورد نقد قرار گرفته و گفته شده كه اگر موفقيتي به دست آمده به خاطر سياه‌نمايي‏ها بوده، درصورتي كه به هيچ وجه چنين نيست. چرا بايد به داشته‏هاي خود ضربه بزنيم و بگوييم سياسي هستند؟ آيا همه به‌دنبال سياه‌نمايي هستند؟ طبيعتا موضوع فيلم فرهادي جهاني بوده كه همه خصوصا مردم عادي كشورهاي ديگر نيز با آن ارتباط برقرار كرده و به تماشاي اين فيلم رفته‏اند. سعي كنيم كه از سينماي شريف و نحيف خودمان دفاع كنيم و به آن لطمه نزنيم. بهتر است همه كمك كنيم تا در همه زمينه‌ها پيشرفت و موفقيت داشته باشيم. به اميد آن روز.

دوشنبه|ا|17|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 98]