بصيرت دشمن شناسي (1)

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: بصيرت دشمن شناسي (1)
برداشت ما از واژه بصيرت كه روي آن بسيار تأكيد مي شود، اين است كه، همان طور كه ما در ديدني هاي ظاهري، براي جلوگيري از خطر بايد در لغزشگاه ها دقّت كنيم، پيش پايمان را خوب نگاه كنيم و حواس مان را جمع كنيم كه در چاله نيفتيم، در امور معنوي و اجتماعي هم بايد بينش دقيقي داشته باشيم. ترجمه فارسي بصيرت، همان «بينش» است؛ يعني به مسائل سطحي نگاه نكنيم. خوب دقيق شويم. اشخاص را، گروه ها را، شرايط اجتماعي داخل و خارج را، درست بشناسيم و درك كنيم تا در دام نيفتيم و بعد از كسب شناخت و آگاهي لازم مواظب باشيم كه هواي نفس ما را فريب ندهد و موجب كوردلي مان نشود. در حقيقت قوام بصيرت، اولاً به شناخت شرايط رفتار است؛ يعني بفهميم در چه شرايطي مشغول به انجام كاري هستيم؟ در اين كار با چه كساني مواجه هستيم؟ ما در چه شرايط زماني و مكاني قرار گرفته ايم؟ و ثانياً مواظب باشيم كه حب و بغض ها و هوس ها و تعلّقات، باعث نشود به دام شيطان بيفتيم.
دشمن شناسي
يكي از شاخه هاي آگاهي به شرايط زمان و محيط، دشمن شناسي است. مقام معظم رهبري ـ دامت بركاته ـ روي عنوان دشمن شناسي هم تأكيد فرمودند. اين مفهوم، ظاهراً مفهوم واضحي است؛ امّا ابهام هايي دارد كه لازم است در مورد آن صحبت كنيم.
معناي دشمن چيست؟ چه كساني دشمن ما هستند؟ اينان چرا دشمني مي كنند؟ و ما با دشمنان چگونه بايد برخورد كنيم؟ اين موضوع بحث ماست.
مفهوم دشمن مفهوم واضحي است؛ امّا در بسياري از موارد وضوح شيء، موجب خفاء آن مي شود. در پاسخ اين سؤال كه دشمن كيست؟ گفته مي شود: دشمن كسي است كه مي خواهد انسان را از بين ببرد و يا اذيت كند. آيا دشمن منحصر به كسي است كه بخواهد انسان را از بين ببرد؟ يا مراتب ديگري هم دارد؟ آيا بايد قصد اولي او نيز، از بين بردن انسان يا ضرر زدن به انسان باشد؟ يا شامل قصدهاي ديگري هم مي شود كه لازمه اش از بين رفتن انسان است؟ بعد از مقداري توضيح، جهات ابهامي كه مورد نظر است، روشن مي شود.
انواع دشمن
1. كسي كه قصد ضربه زدن دارد:
چند مثال از مفاهيم ديني و قرآني را مرور مي كنيم تا محل اتكاء بحث روشن شود. قرآن، اوّلين كسي را كه به عنوان دشمن كلّ انسان ها معرفي كرده، شيطان است: « نّ الشّيطان لكم عدوأ فاتّخ ذوه عدوًّا .. (!) شيطان دشمن شماست. شما هم او را دشمن بشماريد و با او معامله دشمن كنيد. در مقابل، به دسته ديگري اشاره مي كند و آن كساني هستند كه با شيطان دوستي مي كنند و حتّي ولايت شيطان را مي پذيرندو در نتيجه شيطان بر آنها تسلط پيدا مي كند: « نّما سلطانه علي الّذين يتولّونه و الّذين هم ب ه مشر كون »(2). اين دشمني شيطان با انسان ناشي از چيست؟ چرا او اين چنين دشمني مي كند؟ و چرا ما بايد او را دشمن حساب كنيم؟ به طور خلاصه بايد گفت: داستان دشمني ابليس با بني آدم از آنجا شروع شد كه خداي متعال به شيطان امر فرمود: در مقابل آدم سجده كن؛ گفت: من از او شريف تر هستم و من از آتش خلق شده ام؛ ولي او از خاك. من در مقابل او سجده نمي كنم! خدا هم به واسطه اين عصيان و تمرد و جسارتي كه در مقابل خداي متعال كرد، او را از رحمت خود دور كرد و مورد لعنت قرار داد: «قال فاخرج م نها ف نّك رجيأ و نّ عليك اللّعنه لي يوم الدّ ين »(3). اين منشأ شد كه ابليس ابتدائاً با آدم و بعد با همه فرزندان آدم تا روز قيامت دشمن شود. آدم نه به او ضرري زده بود ونه با او دشمني كرده بود ونه كاري با او داشت؛ امّا ابليس دشمن آدم بود؛ چرا؟ ريشه اين دشمني كبر و حسد ابليس بود. او خودش را برتر مي دانست؛ ولي ديد خدا او را برتر حساب نكرده است. بخاطر اينكه خدا او را برتر حساب نكرده با آدم دشمن شد! نمونه اين، در انسان ها نيز وجود دارد. در موارد زيادي حسد منشأ دشمني مي شود. دو فرزند بلافصل حضرت آدم هابيل و قابيل بودند كه يكي با دشمني، ديگري را كشت. اولين قتلي كه در عالم اتفاق افتاد، قتل هابيل بود كه به وسيله قابيل انجام گرفت. اين برادر چه دشمني با برادرش داشت؟ :«و اتل عليه م نبأ ابني آدم ب الحقّ ذ قرّبا قرباناً فتقبّ ل م ن أحد ه ما و لم يتقبّل م ن الآخر قال لأقتلنّك قال نّما يتقبّل اللّه م ن المتّقين »(4). ماجرا از اين قرار بود كه هر دو قرباني كرده بودند و قرباني هابيل قبول شده، ولي قرباني قابيل قبول نشده بود. قابيل گفت: »لأقتلنّك »: حال كه قرباني من قبول نشد، تو را مي كشم! مگر هابيل چه كرده بود؟ او كه گناهي نداشت و به قابيل ضرري نزده بود. حسد منشأ اين دشمني بود. قابيل مي گفت: چرا بايد قرباني او قبول شود و از من قبول نشود. «قال نّما يتقبّل اللّه م ن المتّقين »: هابيل گفت: «علتش اين است كه خدا اعمال پرهيزگاران را قبول مي كند؛ تو متقي باش تا خدا از تو نيز قبول كند»؛ ولي او گوشش بدهكار نبود و مي گفت: »چون قرباني من قبول نشده، بايد تو را بكشم« و بالاخره او را كشت.
پس گاهي دشمني در اثر يك عامل نفساني در درون انسان است و طرف مقابل نه ضرري زده و نه قصد سوئي داشته است؛ بلكه اين شخص از ناحيه خود، در اثر حسد و صفات نفساني خود، نسبت به او دشمني مي كند. اين مسئله در صدر اسلام هم وجود داشته، در بين انسان هاي امروز، در ايران، در اروپا و در افريقا هم وجود دارد. ريشه جنگ جهاني اول و بسياري از جنگ ها و خونريزي ها كه در عالم اتفاق افتاد از كجا پيدا شد؟ همه اينها ابتدا از همين گونه مسائل نشئت مي گيرد. اختلاف دو فرد يا دو شاهزاده، از روي حسد و تكبّر، منشأ اين شد كه يك جنگ عالمگير راه بيفتد. شيطان، دشمن آدم و آدمي زادگان تا روز قيامت شد: »قال أرأيتك هذا الّذي كرّمت عليّ لئ ن أخّرتن لي يوم الق يامه لأحتن كنّ ذرّ يّته ...»(5): نه تنها من با او دشمن هستم، فرزندانش را هم تا روز قيامت گمراه مي كنم. هر كاري از دستم بر بيايد براي گمراهي شان انجام مي دهم و اذيت شان خواهم كرد!
يكي از كارهايي كه شيطان در اثر همين دشمني نفساني كه با حضرت آدم داشت، در حقّ بني آدم انجام مي دهد، اين است كه سعي مي كند بين آنها دشمني ايجاد كند: « نّما يريد الشّيطان أن يوق ع بينكم العداوه و البغضاء ف ي الخمر و الميس ر ...»(6) از ميان ابزارهائي كه موجب ايجاد دشمني بين انسانها مي شود دو ابزار خيلي بارز است: يكي شراب خواري و يكي قماربازي. اين دو موجب دشمني هاي زيادي مي شود. در اثر همين ها، بسياري افراد هم ديگر را كشتند، خونريزي ها كردند و اختلافات فاميلي ايجاد كردند. قرآن مي فرمايد: شيطان مي خواهد از راه شراب و از راه قمار بين شما، فرزندان آدم، ايجاد دشمني كند. اين هم يك جور دشمني است. شيطان وسوسه مي كند، ابزارش را هم ياد مي دهد و در اختيارشان مي گذارد، به شراب خوري و قماربازي تشويق مي كند، در نتيجه اينها به جان همديگر مي افتند. البتّه اين به عنوان يك مثال است و الّا ابزارهاي ديگري هم وجود دارد. مثل ابزارهاي سياسي و اجتماعي كه موجب عداوت و دشمني بين افراد مي شود. در اينجا شيطان واقعاً درصدد است كه به آدميزاد ضرر بزند و قسم خورده كه اين كار را مي كند؛ يعني از روي قصد و بخاطر اينكه اذيت كند، وسوسه مي كند. اصلاً قصدش اذيت كردن است و ريشه اش آن حسدي است كه به آدم داشت.
2. كسي كه اصالتاً قصد ضربه زدن ندارد
قرآن و روايات مواردي از دشمني را نشان مي دهند كه اصالتاً قصد اذيت كردن و ضربه زدن وجود ندارد، با اين حال مي گويد: اينها دشمن شما هستند. براي اينكه بحث گسترده نشود، باز مثالي از قرآن بزنيم: «يا أيّها الّذين آمنوا نّ م ن أزواج كم و أولاد كم عدوًّا لكم فاحذروهم ...»(7). اين مطلب، مطلب عجيبي است. خداوند در قرآن مطالب خيلي مهم و اساسي را ذكر مي كند و اين گونه نيست كه هر مطلبي را در قرآن بيان كند، ولو حكم شرعي باشد. حتّي در قرآن نفرموده چند ركعت نماز بخوانيد، يا نماز را چگونه بخوانيد؛ فقط فرموده نماز بخوانيد و تفسير آنرا به عهده پيغمبر( ص )گذاشته است. امّا قرآن بعضي از مطالب را كه در نظر سطحي، خيلي مهم جلوه نمي كند، روي آنها خيلي حساسيت دارد. مثلاً آيا ما هيچ وقت فكر مي كنيم زن و فرزند ممكن است، دشمن انسان شوند؟ به ندرت ممكن است اتفاق بيفتد كه بين زن و شوهر، دشمني واقع شود، مخصوصاً بين فرزند و پدر و مادر. پدر و مادر هميشه در حال خدمت به فرزندشان هستند. فرزند هر چه دارد از پدر و مادر دارد. اين چگونه مسأله اي است كه قرآن روي آن تكيه مي كند و به مؤمنين خطاب مي كند: «يا أيّها الّذين آمنوا نّ م ن أزواج كم و أولاد كم عدوًّا لكم ...»: بعضي از همسران و فرزندان شما دشمن شما هستند، »فاحذروهم« از اينها بپرهيزيد؟ اين همه مسائل مهم در اجتماع وجود دارد؛ اين مسئله چه خصوصيتي داشته كه اين را ذكر مي كند؟
شبيه به اين مسئله امّا با يك تعبير آرام تر و ملايم تري نيز در قرآن آمده است كه مي فرمايد: «و اعلموا أنّما أموالكم و أولادكم ف تنهأ و أنّ اللّه ع نده أجأ عظيم»(8): بدانيد كه اموال شما و فرزندان تان، اسباب آزمايش شما هستند، خيلي به اينها دل نبنديد. به اينها به اين ديد نگاه كنيد كه به اسباب آزمايش نگاه مي كنيد. اين هم يك مطلب عجيبي است كه چطور اولاد انسان اسباب آزمايش است؛ ولي لحن اين آيه ملايم تر است نسبت به اين كه بگويد: « نّ م ن أزواج كم و أولاد كم عدوًّا لكم»: بعضي از همسران و فرزندان شما دشمنان شما هستند «فاحذروهم»: از اينها بپرهيزيد و دور شويد. باز براي اينكه درباره مفهوم عداوت بيشتر دقت كنيم، حديثي از نبي مكرم اسلام را مرور مي كنيم. مي فرمايد: «أعدي عدوّ ك نفسك الّت ي بين جنبيك »(9): دشمن ترين دشمنان انسان، خود انسان و نفس او است. همان نفسي كه در همين پيكر انسان و بين دو پهلويش وجود دارد؛ يعني در درون خودش است. اين دشمن ترين دشمنان آدم است. اين مطلب چه معنائي دارد كه نفس انسان با انسان دشمن است؟ مگر ما با نفس چه كرده ايم يا چه اذيتي كرده ايم كه دشمن ما شده است؟ آيا نفس مي خواهد ما را بكشد و از بين ببرد؟ اين معقول نيست كه آدم خودش، بخواهد خودش را بكشد!
اين تعبير معروفي است و بسياري از بحث هاي اخلاقي روي همين متمركز شده است و بزرگان درباره اش بحث كرده و رساله ها نوشته اند كه بزرگ ترين دشمن انسان، نفس خود انسان است. اين مطالب را عرض كردم براي اينكه توجّه پيدا كنيم كه بسياري از مفاهيم ممكن است در نگاه اول، به نظر مثل چراغ خيلي روشن بيايد؛ امّا وقتي دقّت مي كنيم، مي بينيم ابهام هايي دارد كه خيلي گيج كننده است. اينكه نفس انسان خودش دشمن آدم باشد، يعني چه؟ چرا دشمني مي كند؟ فرزند انسان، همسر انسان، دشمن انسان مي شود، يعني چه؟ البتّه نفرمود همه همسران، هرگز چنين چيزي نيست؛ بلكه فرمود: «من ازواجكم» بعضي از همسران، بعضي از فرزندان. چرا بعضي از فرزندان با انسان دشمني مي كنند؟ دو نفر كه با هم ازدواج مي كنند مي خواهند يك زندگي مشترك داشته باشند؛ يعني اينها همديگر را پسنديده اند و مي خواهند با هم يكي شوند. چرا يكي با ديگري دشمني مي كند؟ چرا فرزند بايد با پدر و مادر دشمني كند؟ فرزند كه هستي اش را از پدر و مادرش دارد، مخصوصاً نسبت به مادر. مادر از دوران جنيني تا بعد از شيرخوارگي و ... به او محبّت كرده و عشق مادر به فرزند، عشقي افسانه اي و اسطوره اي است. مسأله عجيب و معمائي است. ولي اين يك حقيقت قرآني و خيلي صريح است. هيچ تعبير و تفسيري هم برنمي دارد. اين مسئله باعث مي شود كه ما مقداري در اين رابطه دقّت كنيم. ببينيم علّت دشمني كردن اصلاً چيست؟ آيا لازمه دشمني اين است كه يك كسي درصدد باشد ديگري را از بين ببرد، يا نه، دشمني فراتر از اين و وسيع تر از اين است؟
سخنراني حضرت آيت الله مصباح يزدي(دامت بركاته) در جمع گروهي از كارشناسان وزارت دفاع و فرماندهان سپاه ـ قم ـ 17/ 8/88
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 . فاطر / 6 2 . النحل / 100 3 . الحجر / 34 4 . المائده / 27.
5. الاسراء / 62 6. المائده / 91 7 . التغابن / 14 8 . الانفال / 28.
9 . بحارالانوار ج 67، ص 64.
زلال بصيرت روزهاي پنج شنبه منتشر مي شود.

پنجشنبه|ا|6|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 149]