در حاشيه تهيه پيش‌نويس سند توسعه نيروهاى مسلح روسيه ‌بازگشت به دوران جنگ سرد

واضح آرشیو وب فارسی:حيات نو: در حاشيه تهيه پيش‌نويس سند توسعه نيروهاى مسلح روسيه ‌بازگشت به دوران جنگ سرد
حسن بهشتى پور* - در نيمه‌هاى مرداد 1387 مقام‌هاى نظامى روسيه سند پيش‌نويس «راه‌هاى توسعه نيروهاى مسلح روسيه تا سال 2030» را ارائه كردند. اگرچه متن كامل اين پيش‌نويس در خارج روسيه منتشر نشد، اما براساس آنچه كه مطبوعات روسيه منتشر كرده‌اند، مسكو قصد دارد در دو دهه آينده به نحو قابل توجهى نيروهاى مسلح خود را در تمامى ابعاد كمى و كيفى گسترش دهد. بايد ديد آيا اتخاذ چنين رويكردى به بالا گرفتن تب جنگ سرد جديد مى‌ان آمريكا و روسيه، دامن مى‌‌زند؟ يا آنكه اين حركت تنها يك اقدام تاكتيكى براى تجديد نظر آمريكا درباره اجراى طرح موسوم به سپردفاع موشكى در شرق اروپا است؟ سوال مهم‌تر آنكه آيا اين پيش‌نويس را بايد دكترين جديد نظامى روسيه قلمداد كرد؟

براى پاسخ دقيق به سه پرسش كليدى مطرح شده لازم است متن كامل پيش‌نويس مذكور ديده شود اما براساس سوابق موجود و اطلاعاتى كه مطبوعات روسيه درز داده‌اند، مى‌‌توان تحليلى واقع‌‌گرايانه از آنچه كه قرار است انجام شود براساس قاعده حدس و پيش‌بيني، ارائه كرد.

اطلاعات پايه

الف: اطلاعات مربوط به پيش‌نويس سند

براساس گزارش روزنامه «ويدموستي» كه خبرگزارى «ريانووستي» آن را انعكاس داده در پيش‌نويس جديد توسعه نيروهاى مسلح روسيه آمده است:

1- وزارت دفاع فدراسيون روسيه انتظار دارد كه تا سال 2030 در جهان يك ابرقدرت باقى بماند و آن هم ايالات متحده آمريكا است. در چنين جهانى حداكثركارى كه روسيه بايد انجام دهد، جلوگيرى از عقب‌ماندگى فنى از ارتش ساير كشورها و حداقل كار آن بايد حفظ فراخوان به نيروهاى مسلح باشد.

2- آمريكا تا سال 2030 مى‌‌تواند موضع خود را به عنوان تنها ابرقدرت حفظ كند و بلوك ناتو سعى مى‌‌كند كه به تنها سازمان جهانى داراى حق توسل به زور طبق نياز و صلاحديد خود تبديل شود.

3- مهم‌ترين تهديدات امنيتى روسيه عبارتند از:

الف: استقرار سيستم دفاع ضدموشكى آمريكا در كشورهاى چك و لهستان

ب: استقرار تسليحات در فضا

ج: ايجاد انواع جديد تسليحات هوا- فضايى با برد بين قاره‌اي

4- روسيه براى خنثى سازى اين تهديدات هم به نيروهاى هسته‌اى استراتژيك مدرن و هم به نيروهاى عمومى نياز دارد.

5- دقيقا براى حفظ تعداد همين نيروها در سال 2030 نيز فراخوان در ارتش روسيه ادامه خواهد داشت.

6- عقب ماندگى در زمينه‌هاى فنى و نوآورى در ارتش روسيه در مقايسه با ارتش كشورهاى پيشتاز جهان و ضرورت سرعت گرفتن اصلاحات براى رفع اين فاصله.

ب: اطلاعات تكميلي

1- يك افسر وزارت دفاع در مصاحبه با خبرگزارى ريانوستى تاكيد كرد كه تمامى اين پيش‌نويس در چارچوب طرحى همه جانبه مطرح شده‌اند كه بايد پس از تائيد نهايي، طى چند هفته آينده علنى شود. سند توسعه نيروهاى مسلح روسيه در راستاى توضيح منطق سازه‌هاى نظامى در روسيه و پيش‌بينى تحولات آتى به جامعه ارائه مى‌شود.

2- ميخائيل بارانوف، دبير علمى مجله اكسپورت وااروژنيى (صادرات تسليحات) معقتد است كه برخلاف دكترين‌هاى نظامى قبلى روسيه كه شامل قضاوت‌هايى غيرقابل درك درباره جهان چندقطبى و يا مبارزه با تروريسم بودند، نظريات جديد، مشخص‌تر و معقولانه‌تر هستند.

3- كنستانتين ماكيينكو، كارشناس مركز تحليلى روسيه به خبرگزارى ريانووستى مى‌گويد: اعتراف رسمى به عقب‌ماندگى فنى ما، پديده‌اى مثبت است. پس از آن بايد مشخصا اين را درك كرد كه روسيه قدرتى درجه دوم است و مخارج آن براى ارتش بايد در سطح مثلا فرانسه، يعنى حدود 15 ميليارد يورو در سال باشد، در صورتى كه هزينه نظامى روسيه در سال جارى (2008) كمتر از 10 مى‌ليارد يورو در نظر گرفته شده است.

4- نخستين بار در سال 1993 اساسنامه دكترين نظامى فدراسيون روسيه تصويب شد. اين سند اولين برنامه راهبرد نظامى روسيه پس از فروپاشى شوروى بود. در واقع دستوركارى راهبردى براى انتقال از نظام سوسياليستى گذشته به نظام جديد در روسيه با اقتصاد بازارى كه مى‌تواند فروشنده سلاح به صورت گسترده‌تر از قبل باشد، ارائه شده بود.

5- در سال 2000 پس از به قدرت رسيدن پوتين در روسيه؛ دكترين نظامى تمام عيارى ارائه شده كه در مقايسه با پيش از آن تكميل‌تر و همه جانبه‌تر بود. اين دكترين دو سال بعد نيز با توجه به تحولات يازده سپتامبر و تاثيرات عميق آن بر روابط روسيه و آمريكا و اروپا، دچار تغييراتى اساسى شد.

6- دكترين نظامى دولت‌ها براى دوره مشخصى تصويب مى‌شود كه با توجه به شرايط داخلى و خارجى كشور مورد بحث، ممكن است تغيير كند. زمانى مى‌توان گفت دكترين جديدى مطرح شده است كه ديدگاه و نظريه جديدى درباره تحولات نظامى مطرح شود كه نقطه عطفى در مقايسه با پيش از آن به وجود آورد.

7- كار روى پيش‌نويس سند توسعه نيروهاى مسلح روسيه تا سال 2030 از اسفند ماه 1385 در وزارت دفاع روسيه آغاز شده است. اين پيش‌نويس بايد بعد از تكميل در ماه سپتامبر 2008 توسط آناتولى سرديوكوف، وزير دفاع روسيه امضا و به رئيس جمهورى ارائه گردد.

8- به گزارش روسيران به نقل از سايت گازيتا، دميترى روگوزين نماينده دائمى روسيه در ناتو در جلسه شوراى روسيه و ناتو در سطح سفرا، اعضاى ناتو را با مفاد اصلى نظريه جديد سياست خارجى روسيه كه چندى قبل ارائه شده است، آشنا كرد. در همين جلسه وى گفت: «ما در انتظار واكنش فورى ناتو به پيشنهادهاى خود نيستيم.» اما روسيه پيشنهاد مى‌كند از سيستم «پيمان» تامين امنيت در اروپا خارج شود و راه امضاى قرارداد جديدى را در پيش گيرد كه اولا براى همه امضاكنندگان حقوق يكسانى را در مورد امنيت در نظر بگيرد و ثانيا براى همه آنها لازم‌الاجرا باشد. علاوه بر آن تمام كشورها به شكل ملى در آن شركت كنند.

9- در دكترين جديد سياست خارجى روسيه بر ضرورت ماهيت برابر روسيه و ناتو و نامطلوب بودن ادامه توسعه پيمان ناتو به سمت شرق براى روسيه، بويژه در مورد عضويت اوكراين و گرجستان در ناتو و ايجاد زيربناى نظامى پيمان ناتو در نزديكى مرزهاى روسيه تاكيد شده است.

10- خبرگزارى ريانووستى گزارش داد روز دوشنبه سرهنگ الكساندر زلين، فرمانده كل نيروهاى هوايى روسيه اعلام كرد، روسيه و ناتو درخصوص پيش‌نويس سند مربوط به استفاده از هواپيماهاى نظامي- ترانزيتى روسى به منظور حمل كالاهاى متعلق به ناتو موافقت كرده‌اند. روسيه و ناتو در مجموع درخصوص پيش‌نويس سند مربوط به استفاده از هواپيماهاى نظامي- ترانزيتى روسى در جهت منافع ناتو موافقت كرده‌اند.

اين مقام بلندپايه نظامى روسيه خاطرنشان ساخت:

«متناسب با تصميم‌گيرى وزارت دفاع روسيه كار روى تهيه پيش‌نويس توافقنامه اصولى بين نمايندگان روسيه و ناتو در رابطه با استفاده از ترانزيت هوايى نيروهاى هوايى روسيه در جهت منافع ناتو ادامه دارد.» به گفته سرهنگ زلين، «آخرين دور از رايزنى‌هاى كارشناسان دو طرف در ماه مارس سال 2008 در مسكو انجام گرفت كه طى آن درخصوص پيش‌نويس اين سند به صورت كلى موافقت شد، ولى با توجه به برخى اختلاف مواضع طرفين، نيازمند كار مضاعف از سوى دو طرف است.»

تحليل پيش‌نويس توسعه نظامى روسيه

پيش‌نويس ارائه شده در واقع بازتاب ديدگاه ايدئولوگ‌هاى نظامى روسيه است. اين ديدگاه‌ها به صورت متمركز، ايده‌ها، قواعد، فرضيات و اصول كارى را با در نظر گرفتن جنبه‌هاى علمى و عملى و حقوقى كه براى دوره مشخصى و بر پايه شرايط فعلى تا چشم‌اندازى معين (2030) جهت‌گيرى شده است، معرفى مى‌كند.

با در نظر گرفتن آنچه كه منتشر شده است نمى‌توان به اين سند، دكترين جديد روسيه نام نهاد چرا كه ديدگاه جديدى در‌ آن ارائه نشده است. از آنجا كه بايد به ايده‌ها و تئورى‌هاى مطرح شده در اين پيش‌نويس توجه دقيق و عميق در مسيرى عملى بشود نمى‌توان با استناد به چند پاراگراف منتشر شده ماهيت ديدگاه‌هاى مطرح شده را تجزيه و تحليل كرد اما درباره اين ديدگاه كه روسيه مى‌پذيرد حداقل تا دو دهه ديگر آمريكا به عنوان تنها ابرقدرت جهان باقى بماند جاى ترديد جدى است. زيرا با در نظر گرفتن مشكلات داخلى آمريكا كه سقوط ارزش دلار و بحران بى‌سابقه مسكن تنها گوشه كوچكى را در چند ماه اخير به نمايش گذاشته است و نيز با در نظر داشتن گرفتارى‌هاى آمريكا در عراق و افغانستان نمى‌توان به بقاى ابرقدرتى اين كشور در دو دهه آينده اطمينان داشت.

بر اين اساس بايد گفت تئوريسين‌هاى نظامى روسيه در اين مورد قضاوت دقيقى نكرده‌اند.در ارزيابى آن بخش از پيش‌نويس كه اشعار مى‌دارد:«در چنين جهانى حداكثر كارى كه روسيه بايد انجام دهد، جلوگيرى از عقب‌ماندگى فنى از ارتش ساير كشورها و حداقل كار آن بايد حفظ فراخوان به نيروهاى مسلح باشد. بايد توجه داشت كه در جريان آناليز شرايط نظامي- سياسى و نظامي- استراتژيك جهان امروز مى‌توان به نتيجه‌گيرى‌ها، ارزيابى‌ها و گزينه‌هاى دقيق‌ترى هم رسيد كه در تعيين اولويت‌هاى روسيه كه با تهديدهاى داخلى و خارجي، ناشى از تحريكات آمريكا روبه‌رو است؛ كارسازتر باشد. از جمله تقويت نقش دفاعى و امنيتى پيمان شانگهاى از طريق عضويت كامل ايران، پاكستان و هند در اين پيمان.به راستى روسيه در برابر توسعه روزافزون نفوذ آمريكا در شرق اروپا و جنوب قفقاز، چگونه مى‌تواند با خوش‌بينى تنها به آمادگى نظامي، توسعه نيروهاى مسلح و تغيير روش‌هاى پيشبرد همكارى با آمريكايى‌ها فكر كند؟

به طور قطع امروزه تلفيق عالمانه بين ديدگاه‌هاى سياستمداران و نظاميان استراتژيسين مى‌تواند به طرحى همه جانبه براى روسيه منجر شود. به نظر مى‌رسد با در نظر گرفتن اصولى كه در دكترين سياست خارجى جديد روسيه مطرح شده است،‌ پيش‌نويس ارائه شده توسط نظاميان روسيه خالى از هنر تلفيق سياسى و نظامى مورد نياز روسيه امروز است.

پيش از اين اصول دكترين نظامى روسيه سال 2000 و سند تكميلى آن در سال 2002 در تعيين تهديدات نظامى مشخص و تشريح اصول و محتوى تامين امنيت نظامى و تاكيد بر لزوم كمك به متحدان و تعيين تكليف براى نيروهاى مسلح، اين ضعف عمده را داشت كه متحدان مشخصى براى روسيه در انواع مختلف جنگ‌هاى احتمالي، مشخص نگرديده بود.

اهميت ويژه اين مسئله در آن است كه روسيه با يك سرى از انواع تهديدها روبه‌روست كه به صورت همزمان از سوى متحدان سابق اين كشور منشا گرفته‌اند. به عنوان مثال روسيه كه سال‌‌ها جمهورى‌هاى شوروى سابق را به عنوان متحدان راهبردى خود مى‌دانست امروز با آمادگى اوكراين و گرجستان براى عضويت در ناتو احساس تهديد مى‌كند و از كشورهايى چون لهستان و چك كه تا دو دهه قبل متحد مسكو بودند، به عنوان محلى براى استقرار سپر دفاع موشكى استفاده مى‌شود.

بر اين اساس بيهوده‌گويى نيست اگر تصور كنيم كه نظاميان روسيه در گزاره‌هايى كه در پيش‌نويس منتشر شده ارائه شده است، درك دقيقى را از تحولات جهانى بويژه درباره آينده آمريكا به مخاطبان منتقل نكرده‌اند. روسيه بدون مشخص نمودن متحدان واقعى و بالقوه خود و تهديدات نظامى واقعى نمى‌تواند تدابير مشترك با ديگر كشورها از جمله ايران براى پيشگيرى از جنگ‌ها و حركت‌هاى تروريستى اتخاذ كند. به تبع آن هر طرحى براى توسعه نيروهاى مسلح و آماده‌سازى تمام عيار ارتش روسيه براى پاسخگويى به تخاصمات در برابر زياده‌طلبى‌هاى آمريكا، ناكافى و عقيم خواهد بود. روسيه بايد بتواند دوستان خود را در منطقه بازشناسى كند تا ميزان تاثيرگذارى خود را بر تحولات جهانى افزايش دهد.

*كارشناس روسيه و قفقاز
سه شنبه 5 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: حيات نو]

[مشاهده در: www.hayateno.ws]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]