محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830579773
مناسبات تجاري سياسي حكومت زند با كمپاني هند شرقي انگليس (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
مناسبات تجاري سياسي حكومت زند با كمپاني هند شرقي انگليس (1) نويسنده: دكتر غلامعلي رجايي چكيده از مؤلفه هاي مهم و تأثير گذار در تحولات و وقايع دوران زنديه در ايران، نقش مناسبات و روابط حكومت زند با كمپاني هند شرقي انگليس است؛ تا جايي كه مي توان ادعا كرد بدون تجزيه و تحليل سطح و ميزان تأثير اين مناسبات نمي توان تاريخ دوره زند و حتي پديد آمدن كشورهاي عربي در پس كرانه هاي جنوبي منطقه خليج فارس را به درستي و مطابق با واقعيت بررسي كرد. كريم خان زند كه در شمال ايران با روسيه و در جنوب و غرب با عثماني و در شرق با حكومت شاهرخ، نوه نادر، مرتبط بود به دليل پيشرفتهاي كمپاني هند شرقي انگليس در هندوستان،تنها راه نجات اقتصاد متلاشي شده ايران پس از مرگ نادرشاه را در تعامل گسترده با اين كمپاني مي ديد تا از اين رهگذر بتواند از يك سو با بهره گيري از امكانات ناوگان دريايي آن، سران قبيله هاي برخي جزاير و بنادر نظير ميرمهنا، حاكم كيش و حاكم هرمز را سركوب كند و از سوي ديگر با حفظ موازنه تجاري، تجارت كمابيش متوقف شده در بندرهاي ايران را رونق بخشد. در اين پژوهش، نخست به وضعيت تجاري شهرهاي ايران در دوره كريم خان زند؛ سپس به وضعيت كمپاني هند شرقي انگليس در آستانه حاكميت كريم خان پرداخته مي شود؛ در ادامه ضمن بررسي رقابت كمپاني هاي غربي به ويژه انگليس با يكديگر در تعامل تجاري با ايران، مناسبات تجاري حكومت زند و كمپاني هند شرقي انگليس بررسي مي شود. واژگان كليدي: خليج فارس، كريم خان زند، كمپاني هند شرقي انگليس، تجارت، بوشهر. مقدمه وضعيت تجاري ولايتهاي ايران در عهد زند (1163-1209ق) دوران زند مانند دوران حاكميت نادرشاه از منظر روابط خارجي و تغيير نكردن زيرساختهاي اقتصادي و تجاري به دوره انتقال قدرت بيشتر شباهت داشت، به ويژه آنكه نزديك به دو دهه از حاكميت كريم خان به آرام سازي شورشهاي داخل كشور سپري شد. پس از مرگ وي نيز تا انقراض سلسله زند به دست سلسله قاجار، جنگ و درگيري داخلي ميان خاندان زند ادامه داشت. از سوي ديگر، ايران عهد كريم خان از نظر كوچك شدن قلمرو با دوره نادر متفاوت بود؛ دراين دوران ايران به دو نيمه تقسيم شد و شرق آن دراختيار شاهرخ شاه، نوه نادر و نيمه ديگر آن در اختيار كريم خان قرار گرفت. پس از مرگ نادر شهرهاي گنجه، تفليس، مرو، مشهد و هرات از پيروي سلسله زند سربرتافتند و خان زند با توجه به درگيريهايي كه براي مطيع كردن حاكمان سركش و متمرد داشت،به گسترش تجارت فكر نمي كرد، اما شهرهاي ياد شده با ديگر شهرهاي ايران تجارت مي كردند. در اين شهرها كارخانه هاي بزرگي وجود داشت كه محصولات آنها به مشهد و هرات و از راه تبريز به ديگر شهرهاي ايران منتقل مي شد (پري، ص 349). در اين هنگام وضعيت اقتصادي و تجاري شهرهاي شمالي، مركزي و نيمه غربي ايران زير نظر خان زند كمابيش مشابه وضعيت دوره هاي افشار و صفويه و به شرح زير بود: 1. در مراغه كارخانه شيشه سازي داير بود. 2. رشت و بندرانزلي، مركز صادرات محصولات زراعي به ويژه ابريشم خام بودند و اين كالا رقمي حدود 4 /3 كل صادرات ايران را در سده دوازدهم و حتي سيزدهم هجري به خود اختصاص داده بود. 3. قزوين و قم در ساختن تيغه هاي شمشير شهرتي خاص يافته بودند. 4. همدان، مركز چرم سازي و نمدمالي بود. 5. كاشان، مركز قالي بافي و بافت پارچه هاي ابريشمي بود. 6. در اصفهان، مهم ترين شهر صنعتي ايران در اين دوره، فرآورده هاي نساجي، لوازم خانه و كلاههاي پوست بره و ترياك توليد مي شد. 7. شيراز كه پس از حوادث سقوط صفويه و به ويژه پس از مرگ نادر، كانون استقرار برخي از بازرگانان شده و سرمايه بسياري از گروههاي تجاري و صنعتگران را به خود جلب كرده بود، بهترين محصولش شراب يهوديان و ميوه هاي خشك شده اي بود كه هم مصرف داخلي داشت و هم به خارج صادر مي شد. 8. يزد و كرمان، از شهرهاي قديم و سنتي دوران صفويه، در جنوب كشور پل ارتباطي ميان ايران و هندوستان بودند. ابريشم و ترياك از يزد به خارج صادر مي شد و موي بز روستاي رابر، مس و آهن بهترين محصول صادراتي كرمان بود. شهرت كرمان افزون بر موي بز به دليل وجود معدنهاي گوگرد و شوره اي بود كه در باروت سازي و كارخانه هاي تفنگ سازي استفاده مي شد. 9. در كازرون غله، حبوبات و تنباكو توليد مي شد. 10. در دشتستان اسبهاي اصيلي پرورش داده مي شدند كه شهرت منطقه اي داشتند و بازرگانان بوشهر و شيراز آنها را به خارج صادر مي كردند. 11. دزفول، مركز صدور قلم ني به داخل كشوربود كه افزون بر تأمين مايحتاج داخلي،دربازارهاي عثماني نيز خريداران فراواني داشت. بازرگانان ايراني در دوران زند از تسهيلاتي كه كريم خان به آنان داده بود، بيشترين بهره را مي بردند؛آنها با پرداخت عوارض ماهانه ناچيز بابت اجاره كاروانسرا و بازاري كه خان زند براي تجارت بازرگانان ساخته بود به دادوستد مشغول بودند (نيبور، ص118). مسير عمده بازرگانان و گروههاي ايراني افزون بر بازار شهرها و بندرهاي ايراني، سواحل عربي خليج فارس و هندوستان بود. متأسفانه بر مبناي منابع اصلي اين دوره نمي توان با آمارو ارقام از ميزان صادرات و واردات ايران سخني به ميان آورد. در اين دوره معامله هاي گروههاي تجارت ثبت و ضبط نمي شد و در برخي از كتابهاي دست اول مانند رستم التواريخ فقط به ميزان ماليات پرداختي برخي از شهرها در عهد زند اشاره شده است و از تاجران عمده اين دوران در اصفهان يا شيراز و .... نامي به ميان نيامده است. با وجود اين، فهرست ارزش تقريبي تجارت بازرگانان ايراني با همسايگان در عراق عرب، عثماني، هندوستان و سواحل عربي خليج فارس كه سرجان ملكم در اوايل دوره قاجار آن را نوشته است اطلاعاتي از تجارت ايران در اين دوره ارائه مي دهد. بر اساس اين آمار كه از گزارشهاي كمپاني هند شرقي استخراج شده مجموع ارزش بازرگاني خارجي ايران نود لك روپيه هند بوده كه از اين مبلغ بيست لك آن ارزش تجارت ايران با روسيه وسي و پنج لك آن با تركيه (عثماني) و چهار لك آن با سواحل جنوبي خليج فارس و عربستان و سي لك آن ارزش تجارت با هندوستان است (همان، ص 350). مهم ترين راههاي حمل و نقل كالا در داخل كشور در دوران زند، چهارراه عمده داخلي زير بودند: 1. راه زميني كه از خوزستان و از راه كارون و اروندرود به بصره و از آنجا از راه زميني و آبي به بغداد و حلب در شام مي رسيد. 2. راهي كه ازطريق كوههاي زاگرس به همدان، كرمانشاه، خانقين و بغداد متصل مي شد و ازآنجا به حلب مي رفت و بيشتر زائران ايراني عتبات در عراق از آن استفاده مي كردند و در موسم حج نيز به مكه و عربستان متصل مي شد. 3. راهي كه در شمال غربي كشور از طريق تبريز و رود ارس به نخجوان و ايروان و ارض روم در خاك عثماني متصل مي شد. 4. راهي كه از طريق بوشهر به بصره و سواحل عربي خليج فارس و از راه درياي مديترانه به هندوستان و سپس به اروپا متصل مي شد. با بررسي وضعيت تجاري ايران در دوره زند نسبت به دوران صفوي و افشار مي توان گفت كه در اين دوره به دليل امنيت خليج فارس، حمل و نقل دريايي بيش از حمل و نقل زميني در تجارت خارجي ايران نقش داشته است. كمپاني هند شرقي انگليس در دوره حاكميت كريم خان زند پس از مرگ نادرشاه در سال 1160ق، موقعيت كمپاني هند شرقي تحت تأثير رويدادهاي داخلي ايران قرار گرفت كه از هر ولايتي حاكمي سر به شورش برداشته بود. بر اثر شورش و آشوبهاي محلي و سرپيچي مدعيان سلطنت، برخي از بازرگانان ايراني بندرهاي ايران را به مقصد بصره و مكه ترك كردند و فعاليت دفتر نمايندگي كمپاني هند شرقي انگليس در بندرعباس نيز به حالت نيمه تعطيل درآمد. سواحل جنوبي ايران در خليج فارس همچنان به دليل رقابت حاكمان، تهاجم و راهزني دريايي اعراب خوارج عمان و هوله بحرين كه از ضعف حكومت مركزي در ايران سوءاستفاده مي كردند و رقابت ملاعلي شاه، حاكم بندرعباس، با حاكمان محلي لار، بوشهر، گناوه و ديگر سران قبيله هاي عرب منطقه در زمان نادر، بيش از پيش وضعيت را نابسامان و ناامن مي كرد. هم زمان با اين آشوبها كه به دفتر كمپاني در اصفهان و كرمان حمله و اموال و انبار آنها غارت شد، نماينده كمپاني در بندرعباس به بمبئي پيشنهاد داد تا نمايندگي از بندرعباس به جزيره اي امن تر در خليج فارس مانند جزيره قشم منتقل و چند كشتي از ناوگان دريايي نادر براي جبران خسارت حمله به دفتر كمپاني در اصفهان و كرمان مصادره شود،اما شوراي كمپاني در بمبئي اين كار را با اهداف تجاري خود در ايران مغاير مي دانست و به دليل ترس از تداوم تهاجم اعراب به مقر كمپاني با اين پيشنهاد مخالفت كرد. با به قدرت رسيدن كريم خان زند، امنيت نسبي در شهرهاي ايران برقرار شد و فعاليتهاي اقتصادي داخل كشور از جمله بندرهاي جنوب ايران نيز رونق يافت. كمپاني هند شرقي انگليس با ارتباطي كه از زمان صفويه با بازرگانان و بازار ايران برقرار كرده بود از اين امنيت بهره مند شد، اما در دوران كريم خان زند نگرانيهاي جدي و جديدي فرا روي كمپاني قرار گرفت كه از يك سو فعاليت بازرگانان انگليسي شركت لوانت و از سوي ديگر رقابت كمپاني هند شرقي هلند كه در خارك مستقر شده بود، اين نگراني را بيشتر كرد و سبب شد كه كمپاني دفتر نمايندگي خود را از بندرعباس به جزيره اي در همسايگي نمايندگي هلنديان در بندرريگ روبه رو بود. همچنين ميرمهنا پس از قتل ميرحسين، برادرش كه به جاي پدر حاكم بندرريگ شده بود؛ دفتر كمپاني هند شرقي انگليسي را در اين بندر تصرف كرد تا جايي كه اعضاي آن ناچار شدند در 1169ق با وجود موقعيت بسيار نامناسب بندرعباس دوباره به اين بندر بازگردند؛ در اين هنگام حاكم بندرعباس نيز آنان را تهديد كرد كه اگر درخواستهاي مالي او را نپذيرند، از بندرعباس اخراج مي شوند. در اين اوضاع به دليل آشوبهاي ايجاد شده در كرمان، خريد پشم و موي بز روستاي رابر نيز متوقف شد. موقعيت اقتصادي بندرعباس با توقف صدور پشم به خارج كه نخستين كالاي عمده صادرات ايران بود بيش از پيش متزلزل شد و بسياري از بازرگانان مستقر در اين بندر به بوشهر و بصره رفتند كه ثبات حكومتي و امنيت بيشتري داشتند. سه سال بعد وضعيت اقتصادي بندرعباس از اين هم بدتر شد؛ زيرا در سال 1172ق/1759م ناوگان دريايي كمپاني هند شرقي فرانسه به اين بندر حمله و دفتر نمايندگي كمپاني هند شرقي انگليس را تخريب و اموال آن را مصادره كرد. افراد مهاجم پس از به آتش كشيدن اين دفتر بندرعباس را ترك كردند (پري، ص360). يك سال بعد نيز اهالي جزيره هرمز با ايجاد آشوبهاي قبيله اي در حوزه بندرعباس و اطراف آن شورش كردند كه بر اثر آن ملاعلي شاه از كار بركنار شد. جعفرخان، حاكم جديد بندرعباس و برادر نصيرخان لاري، افزون بر آنكه نمي توانست از منافع كمپاني حمايت كند، خود نيز ميل داشت كه اموال آن را تصرف كند؛ در نتيجه جمعيت بندرعباس به دليل تشديد ناامني و شورشهاي داخلي به يك سوم كاهش يافت (آلفونس، ص172). اين وضعيت سبب شد تا نماينده كمپاني در بندرعباس در 1177ق/1763م دفتر كمپاني را تعطيل كند و با كشتي رهسپار بصره شود. منبع:نشريه پايگاه نور،شماره 23. ادامه دارد... /ج
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 841]
-
گوناگون
پربازدیدترینها