تبلیغات
تبلیغات متنی
پرچم تشریفات با کیفیت بالا و قیمت ارزان
پرواز از نگاه دکتر ماکان آریا پارسا
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1848335466
مناسبات ايران و هلند از دوره ي صفويه تا زنديه (3)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
مناسبات ايران و هلند از دوره ي صفويه تا زنديه (3) نويسنده :دکتر غلامعلي رجائي* هلنديان و تحولات بندر عباس در دوران نادر شاه، کمپاني هند شرقي هلند تجارتخانه اي در بندر عباس داير کرده بود؛ در اين زمان ملاعلي شاه، دست نشانده ي نصير خان لاري، حاکم بندر عباس بود. نصير خان در سال 1167ق .که از بندر عباس به لار باز مي گشت ملا علي شاه را به عنوان نايب خود به امارت بندر عباس منصوب کرد.مقارن اين جريان، کريم خان با محمد حسن خان قاجار درگير بود و نصير خان انتظار شکست او را مي کشيد؛ زيرا مي دانست اگر وکيل الرعايا بر خان قاجار پيروز شود، به دفع او در لار خواهد شتافت و سپس بندر عباس را از چنگ او در خواهد آورد و در آمدش را از مالياتي که از نماينده ي کمپاني هلند در اين بندر مي گرفت، قطع خواهد کرد . هلنديان در سال 1170ق .به دليل ناامنيهاي موجود در بندرعباس که امکان هر گونه فعاليت تجاري را از آنان گرفته بود، پس از تعطيلي دفتر تجاري خود اين بندر را ترک کردند ( فلور، 1371،ص64). همزمان با اين تحولات، کريم خان که در صدد سرکوبي ايلات متمرد کهگيلويه و بهبهان بود براي رسيدگي به سواحل جنوبي ايران فرصت و نيروي کافي نداشت .وي که شاهد روند تحولات جنوب ايران بود ،چند بار از هلندي ها ماليات خواست، اما پاسخ مثبتي دريافت نکرد. با روي کار امدن مير مهنا،اختلاف وي با کمپاني هلند بر سر ميزان مالياتي که کمپاني بايد پرداخت مي کرد، بالا گرفت و کنيب هاوزن به باتاويا فرا خوانده شد.وان در هوست نيز که به جاي او از بصره به خارک آمده بود، نتوانست در اين ماجرا موفق شود؛ پس جاي خود را به بوشمان داد(همان،ص171). با کوشش هلندي ها ، بازرگاني در جزيره ي خارک بسيار رونق يافته بود تا جايي که ساکنان ان از صد نفر ماهيگير، در ده سال پس از تصرف آنجا، به يازده هزار نفر رسيد( هدايتي،1334،ص250).اما بر اثر ناامنيها و راهزنيهاي مير مهنا، تجارت در اين جزيره، بندر ريگ و بنادر ديگر خليج فارس، متوقف و روند تجارت خارجي ايران مختل شد. در خواست کمک کريم خان از هلندي ها براي سرکوبي مير مهنا کريم خان به اين دليل که توجه خود را به آرام سازي شورش ايلات در عراق و لرستان و ..معطوف داشته بود، حتي تا مرحله ي شکستي که مير مهنا بر هلندي ها وارد آورد با او مدارا کرد.نامي اصفهاني در توجيه اين رفتار مي نويسد: «بندگان ظل اللهي در ان يک دو سال اوايل ورود فارس از تنبيه او قطع نظر فرموده، تأملي نمودند که شايد ترک آن حرکات بي خردانه کرده روي به خدمتکاري آستانه خديوانه آرد.»(همو،1368،ص164). دفع مير مهنا به اين سادگي ممکن نبود، به قول نيبور او نه تنها راههاي دريايي را ناامن کرد بلکه چند بار مزاحم کاروانهايي شد که بين بوشهر و شيراز رفت و امد مي کردند تا جايي که بازرگاني اين دو شهر به حالت تعطيل در امد( همو، 1354،ص39؛غفاري کاشاني ، 1362، ص 276). گزارشهاي هلنديان، نيز شاهد اين مدعاست: «وضع سرزمينهاي ساحلي چنان نا امن بود که ساحل نشينان از ترس جان شبها در قايقها مي ماندند و چون بامدادان مطمئن مي شدند که خطري در کار نيست، دوباره به خانه هاي خود باز مي گشتند »(فلور ،1371،ص110). شايد اين افراد از طرفداران ميرمهنا بودند که اين گونه خود را از تعقيب سپاه زند مصون نگاه مي داشتند.افزون بر اين، مير مهنا با اينکه دست نشانده ي کريم خان بود، به اوماليات پرداخت نمي کرد (نيبور، 1354،ص173). ناامني که مير مهنا در دريا ايجاد کرده بود سبب رکود تجارت خارجي ايران شد، تا آن حد که وقتي نيبور مي خواست از بوشهر به سفر خود ادامه دهد، نتوانست يک کشتي بيابد؛ چون کشتيهاي بوشهر به سبب وحشت از جاليبوتهاي (قايقهاي پارويي )مير مهنا کار نمي کردند (همان،ص169). با اين اوضاع، کريم خان که نسبت به تجارت خارجي و امنيت سواحل و بنادر ايران از خود حساسيت نشان مي داد، ناچار شد با فرستادن لشکري به سرداري زکي خان، غائله ي مير مهنا را پايان دهد و اين در حالي بود که از کشورهاي فرانسه و انگليس براي دفع مير مهنا، در ازاي واگذاري امتياز انحصاري تجارت خارک ، کمک خواسته بود. با رد اين درخواست از سوي دو کمپاني، کريم خان به هلندي ها پيشنهاد کرد به دليل ضعف نيروي دريايي ايران و اينکه افراد مير مهنا به محض تهاجم نيروهاي وکيل، از خشکي به دريا فرار مي کنند و از دسترس و تعقيب سپاه زند خارج مي شوند، سپاه وي را با فرستادن کشتيهاي جنگي خود کمک کنند تا آنها بتوانند در دريا با مير مهناي ياغي مقابله کنند؛ اما هلنديان به سرپرستي بوشمان در جنگ بين اين دو، بي طرف ماندند. کريم خان براي جلب نظر بوشمان، بارون سرکيس، کلانتر ارامنه ي اصفهان، را با نامه هايي به خارک فرستاد و از هلنديان کمک دريايي خواست و با اينکه تهديد کرد اگر هلنديان به درخواستهاي وي پاسخ وي پاسخ مثبت ندهند، ديگر به انان اجازه نخواهد داد کالايي به ايران وارد کنند و رفت و آمد بازرگانان هلندي نيز به خارک قدغن خواهد شد(فلور،1371،ص114)بوشمان بي طرفي خود را همچنان حفظ کرد. مفاد نامه ي کريم خان شامل موارد زير بود : 1.هلنديان، سپاه زند را در حمله به مير مهنا کمک کنند تا هنگامي که مير مهنا مي خواهد به دريا بگريزد، آنان به کمک شيخ ناصر، حاکم بوشهر، او را دستگير کنند .بوشمان با اين استدلال که کشتيهاي هلند جنگي نيستند و تدافعي اند، از کمک به سپاه زند طفره رفت 2.چون خارک متعلق به ايران است، کمپاني هلند بايد از اين پس در معاملات خود، 5%حقوق گمرکي به حکومت ايران بپردازد و بدهيهاي گذشته را که به دليل ضعف نظارت حکومت مرکزي ايران پرداخت نکرده است، اکنون پرداخت کند . 3.ارامنه ي مستقر در خارک به اصفهان منتقل شوند. احتمال مي رود کريم خان فقط خواستار کمک دريايي و ماليات بوده و سرکيس از سوي خود، مفاد بند سوم را به بوشمان گفته است؛ چون پاسخ بوشمان اين بود که «در مورد خروج ارمنه از خارک به اصفهان تصميم با خود انان است و در ضمن تازماني که مکتوبي از سوي وکيل در اين مورد ارائه ندهي حق مداخله نداري »(همان، ص111). تقاضاي پناهندگي مير مهنا از هلنديان در اين هنگام، مير مهنا که بر اثر فشار سپاه زند به سرداري امير گونه خان، به خارکو فرار کرده و بنا به نقل نيبور، آذوقه اش رو به اتمام بود، از هلندي ها تقاضا کرد در خارک پناهنده شود؛ زيرا خارکو براي او فقط شنزاري کوچک بود که در آن حتي نمي توانست دامهايش را نگهداري کند.بوشمان به دليل كمي اذوقه ي موجود در خارك ،عذر مير مهنا را خواست .اعضاي كمپاني هلند به بوشمان اعتراض کردند که چرا اجازه داده مير مهنا و خانواده اش در خارکو بمانند؛ زيرا خارکو بمانند؛ زيراخارکو هم تحت حاکميت هلند است و او با اين کار به دشمن وکيل کمک کرده است(نيبور،1354،ص175). در اين زمان، انگليسي ها که چشم طمع به خارک داشتند، کوشيدند با جلب نظر شيخ ناصر، حاکم بوشهر، در اين بندر استحکاماتي بسازند ، اما بوشمان در نامه اي ، کريم خان را از عواقب کار انگليسي ها، با بيان طرز رفتار آنان در بنگال، آگاه ساخت و در او حساسيت ايجاد کرد (فلور،1371،ص106). از سويي مير مهنا، که به خارکو پناهنده شده بود، براي احشام خود به آب شيرين و مراتع خارک احتياج داشت و از سوي ديگر کريم خان نيز براي تعقيب مير مهنا هنگامي که از خارکو به دريا مي گريخت به کشتيها و ناوگان هلند نيازمند بود؛ اين وضعيت براي هلندي ها بسيار شکننده بود. حمله ي مير مهنا به خارک کريم خان در نامه اي به هوتينگ نوشته بود که اگر به وي کمک نکند، ضمن منع مردمان خود از داد و ستد با هلنديان ، آنان را دشمن تصور خواهد کرد. هوتينگ پس از دريافت اخطار کريم خان، چون مي ترسيد دفتر بازرگاني هلند در بوشهر تعطيل شود، به ناچار بي طرفي خود را شکست و به کمک ناوگان شيخ سعدون، حاکم بوشهر ، شتافت. کريم خان پس از دريافت نامه ي گله آميز هوتينگ درباره ي خسارتهايي که در اين کمک رساني متحمل شده بود، در نامه اي به او قول داد نيروي بيشتري به بندرريگ بفرستد و نوشت: «من اين ننگ را که به هلنديان وارد شده تلافي کرده و همه زيانهايي را که ديده ايد جبران خواهم کرد و به همين منظور نماينده ويژه خود قائد حيدر را نزد شما مي فرستم.»(همان،ص107). هنگامي که کريم خان سپاه چهار هزار نفري خود را بر اساس قولي که به هوتينگ داده بود، به سرداري امير گونه خان به گناوه فرستاد، آنان به سرزمينهاي مير مهنا در ساحل تاختندو قلعه ي گناوه را تسخير کردند اما پس از تسخير گناوه بي آنکه کار ديگري انجام دهند به شيراز بازگشتند؛ زيرا نمي توانستند مير مهنا را دردريا تعقيب کنند . مير مهنا پس از اين با حيله اي از شما هلنديان ساکن در جزيره ي خارک آگاه شد و پس از محاصره، اين جزيره را تصرف کرد و همه ي هلنديان مستقر در قلعه را به اسارت گرفت و اموال و دارايي شان را مصادره کرد. نامي اصفهاني در تاريخ گيتي گشا، مي نويسد هلنديان بر اثر کارها و تهاجم غافلگيرانه ي مير مهنا، پس از اينکه قلعه ي خود را با همه ي اموال از دست دادند، چند روز هم زنداني شدند؛ سرانجام:«خاک مذلت بر سر و اب حسرت در ديده و آتش غم در دل از قلعه بيرون شتافته سر به دايره انقياد نهادند (همو،1368،ص164). نيبور، که در زمان حمله ي مير مهنا به خارک در اين منطقه حضور داشت، در سفرنامه اش به تفصيل درگيريهاي هلنديان با مير مهنا را به صورت روزانه شرح مي دهد.وي علت شکست هلنديان را با وجود اينکه براي محافظت قلعه تعداد 90تا100نفر نگهبان گذاشته بودند و از سوي ديگر 40تا50ملوان اروپايي در کلابيطهاي انان خدمت مي کردند،نداشتن يک رهبر نظامي مي داند چون تنها افسر هلندي ها مدتي قبل مرده بود(همو، 1354،ص185)هلنديان پس از شکست از مير مهنا با خفت و خواري از خارک اخراج شدند؛ آنها بعدها در گزارشهاي خود با تلخي نوشتند : «تنها هنر ما اين بود که لخت از خاک بيرون نيامديم چه مير مهنا حتي اجازه نداد بايگانيهاي کمپاني از قلعه خارج شود»(فلور،1371،ص135)هوتينگ، که طعم تلخ اين شکست را چشيده بود، در نامه اي به کريم خان نوشت: «به سبب عدم ياري شما واک در اين نبرد زيانهاي فاحش ديد، نبردي که مربوط به شما بود و واک تنها به تحريک شما در ان درگير شده بود »(همان،ص111). درخواست کمک هلندي ها از انگليسي ها براي مقابله با مير مهنا هوتينگ قبل از اين واقعه ناچار شد براي حفظ خارک از تعرض مير مهنا، از ناوگان انگليس در بصره کمک بخواهد، اما از آنان نيز پاسخي دريافت نکرد، چون ناوگان انگليس در بصره اجازه ي جنگ عليه مير مهنا را نداشت(همان،ص137).از سويي رفتار مير مهنا، رضايت انان را فراهم مي کرد؛ زيرا از مدتها پيش به خارک چشم طمع دوخته بودند. با اين رخدادها، کمپاني هند شرقي هلند ديگر مايل نبود به بازرگاني خود در خليج فارس ادامه بدهد؛ در سال 1187ق.که ايتون، نايب کنسول هلند در بصره، به شيراز رفت و با کريم خان ديدار کرد، وکيل که از انگليسي ها به دليل کمک نکردن به او در ماجراي مير مهنا، دل خوشي نداشت،به وي قول داد اگر هلندي ها دوباره در خارک اقامت کنند، اموالشان را پس خواهد داد(همان،ص150)، اما اين امر محقق نشد و هلندي ها در اواخر دوران کريم خان تجارت خود را با ايران متوقف و بنادر کشور را ترک کردند (اوليويه، 1371،ص272). واردات ايران از هلند کالاهاي وارداتي کمپاني هلند به ايران، پارچه هايي پشمي بود که به دليل ارزان بودن،خريداراني بسيار داشت. ديگر کالاهاي وارداتي هلند به ايران در اين دوره عبارتند از: 1.شکر؛ بر اساس گزارش کمپاني هند هلند، بازرگانان ايراني 35% کل محصول شكر باتاويا را پيش خريد کرده بودند (فلور ،1371،ص161-172) 2.ادويه؛ که پس از شکر مقام دوم را در خريدهاي ايران داشت . 3.قلع، تا پايان کار هلنديان در جزيره ي خارک از جمله کالاهاي مهمي بود که در فهرست واردات هلندي ها باقي ماند 4.قماش نخي و کالاهاي پشمي نيز از جمله كالاهايي بودند که بازرگانان کمپاني هلند به بندرعباس وارد مي کردند (همان،ص208). صادرات ايران به هلند بر اساس انچه از گزارشهاي هلندي ها به دست مي آيد، صادرات ايران به هلند بسيار جزئي و شامل موارد زير بوده است: 1.هلندي ها نوشته اند که کالاهاي انگشت شماري را نظير اکسيد سولفور( اکسيد قرمز)، سنگ نمک و خاک سرخ که بهاي چنداني هم نداشتند، به دليل رعايت تبادل کالا طبق قرارادادشان با ايران، از بندر عباس صادر مي کردند؛ البته يکي ديگر از دلائل صدور اين کالاها آن بود که کشتيهاي هلندي که به اندونزي باز مي گشتند ، خالي بودند و با اين محموله هاي سنگين در دريا راحت تر حرکت مي کردند!هر چند در اسناد هلندي ها امده که از نمک و خاک سرخ ايران در باتاويا هم به خوبي استفاده مي شده است (همان،ص184). 2.پشم کرمان نيز از کالاهاي صادراتي به هلند بود(همان،ص210). 3.خرماي ايران نيز به باتاويا صادر مي شد که چنانچه در سورات يا مليبار فروخته مي شد، صد تا دويست درصد سود در برداشت. 4.مرواريد و سنگهاي قيمتي از ديگر کالاهاي صادراتي ايران بود که صدور آنها براي کمپاني هلند دست کم 50%سود داشت(همان،ص184). 5.روناس و انگور نيز جزو صادرات ايران بود(همان،ص213). بعدها يعقوب موسل، فرماندار کل کمپاني هلند در جاکاتار، گفته بود : «ايران در دوره هاي ترقي خود کشوري سودآور است .زيرا انسان مي تواند دست کم 30هزار پوند ميخک(ادويه)و ده هزار پوند جوز هندي(ادويه ) و يک ميليون پوند شکر و ده هزار پوند قلع و کالاهاي ديگر از جمله قماش را در آنجا به فروش برساند و جمع کل اين کالاها 200هزار فلورين هلند سود دارد»(همان،ص151). نتيجه با وجود آمادگي و استقبال حکومت زند از توسعه و گستر ش سطح تعامل تجاري و سياسي با کمپانيهاي هند شرقي هلند، فرانسه ، انگليس و برتري اين تعامل بر همکاريهاي منطقه اي و همسايگان ايران دوره ي زند، شورش ميرمهنا در سواحل و جزاير خليج فارس و فقدان نيروي دريايي قدرتمندي که بتواند شورش وي را سرکوب کند و همچنين رقابت کمپاني هند شرقي انگليس با کمپاني هلند در به دست آوردن بازار ايران سبب شد که مير مهنا هلندي ها را از خارک اخراج کند و به حضور آنان در صحنه ي تجارت با ايران براي هميشه خاتمه دهد و به گونه اي که هلندي ها پس از سرکوبي مير مهنا هرگز به تجارت با ايران علاقه اي نشان ندادند و تعامل تجاري با بنادر و جزاير جنوبي خليج فارس را جانشين تجارت با بنادر سواحل شمالي خليج فارس کردند . پي نوشت ها : * پژوهشکده ي امام خميني (ره) کتابنامه 1.القاسمي ، سلطان بن محمد، بازرگاني و جنگ قدرتها در خليج فارس،برگردان:محمد باقر وثوقي، در دست انتشار 2.اوليويه، سفر نامه اوليويه ، برگردان:محمد طاهر ميرزا ، تصحيح دکتر غلامرضا و رهرام، چ1، تهران:روزنامه اطلاعات، 1371 3.غفاري کاشاني، ابوالحسن ، گلشن مراد، به اهتمام غلامرضا طباطبايي مجد،چ1، تهران:زرين 1362 4.فلور ، ويلم ، اختلاف تجاري ايران و هلند، برگردان:دکتر ابوالقاسم سري،چ1،تهران،1371 5._،هلنديان در جزيره خارک، برگردان:دکتر ابوالقاسم سري، تهران، توس،1371 6.نامي اصفهاني ، ميرزا محمد صادق، تاريخ گيتي گشا با دو ذيل آن ، مقدمه سعيد نفيسي، چ4،تهران:اقبال 1368 7.نيبور ، کاريستين، سفرنامه نيبور، برگردان:پرويز رجبي، چ1، تهران : توکا،1354 8.هدايتي، هادي، تاريخ زنديه، چ1، تهران:دانشگاه تهران،1334 The persian Gulf Precis, Vol .1. calcutta 1908, Avcey edition 1986 منبع :پژوهش علوم سياسي شماره سوم ، پاييز و زمستان 1385،صص73،96 /ج
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 971]
-
گوناگون
پربازدیدترینها