تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکس‌ترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
بهترین سایتهای خرید تیک آبی رسمی اینستاگرام در ایران
کدام رنگ کاغذ دیواری مناسب فضای شماست؟
چه چیزهایی دیگر در دکوراسیون مد نیست؟!
بررسی قیمت تیرچه + قیمت تیرچه کرومیت + قیمت یونولیت
خرید و قیمت ورق در مشاوران آهن + [مشاوره رایگان]
تی‌وی وال: ایده‌ای نوین برای دکوراسیون داخلی
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1812839119
مناسبات ايران و هلند از دوره ي صفويه تا زنديه (2)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
مناسبات ايران و هلند از دوره ي صفويه تا زنديه (2) نويسنده :دکتر غلامعلي رجائي* همکاري دو کمپاني روابط دو کمپاني اروپايي همواره بر مبناي قدرت توام با خصومت و دشمني نبود، آنها گاه به دليل منافع مشترکي که داشتند با يکديگر متحد مي شدند . هلندي ها در زمستان سال 1165ق/فوريه 1751به انگليسي ها اعلام کردند که با توجه به اوضاع ايران، مي خواهند با ورود اولين کشتي بزرگ خود از بصره که به اروپا مي رود تمام اموال کمپاني را بار کنند و از بندر عباس خارج شوند. آنها از انگليسي ها درخواست کردند که اجازه دهند مقداري از فلفل و کالاهاي ديگر را در دو کشتي انگليسي شافتس بري و دريک جاي دهند تا بي درنگ با باري که زده اند به سورات بروند.کمپاني انگليس با توجه به روابط دوستانه ي دو تجارتخانه با اين درخواست موافقت کرد (القاسمي، ص40). نمونه اي ديگر از همکاري دو کمپاني را هنگامي مي توان ديد که درگيريهاي ملا علي شاه و نصيرخان، بندر عباس را به آشوب کشانده بود؛ هلندي ها از تعدي ملا علي شاه شکايت داشتند و انگليسي ها هم هر لحظه در انتظار حمله اي از طرف او يا نصير خان به دفتر و مقر خود بودند؛ پس هلندي ها و انگليسي ها تصميم گرفتند با تشکيل اتحاديه اي نظامي و واحد نيروي جنگي در بندرعباس از خود دفاع کنند. هلندي ها در اقدامي ديگر به کشتيهايشان دستور دادند براي پشتبياني از انگليسي ها در مقابل تهاجم اعراب و ملا علي شاه در تنگه ي هرمز بمانند و لنگر بيندازند .با وجود اين در شورشهاي بعدي که افراد جعفرخان، برادرنصيرخان، به غارت خانه هاي بندر عباس پرداختند، غارتگران غنايم خود را در تجارتخانه هلندي ها انبار کردند(همان،ص39). تفاوت ساختار اداري دو کمپاني انگليسي ها نشانه هاي خروج خود را از بندر آشکار کرده بودند، اما دراين موارد بايد منتظر نظر و تصميم مقامات خود در بصره، بمبئي و لند ن مي ماندند و به همين دليل بندرعباس را ترک نکردند و اين يکي از موارد مشخص تفاوت ساختار اداري دو کمپاني در اين دوران است که در يک مورد هلندي ها بر اساس نظر و جمع بندي خود به سرعت تصميم مي گيرند و انگليسي ها منتظر دستور و نظر مقامات خود در بمبئي و لندن مي مانند. خروج هلندي ها از بندر عباس هلندي ها پس از بارگيري کشتيهاي خود از بندرعباس خارج شدند و براي تأمين هزينه ي دو نفر از کارکنان کمپاني (منشي و مترجم) که در بندر عباس مانده بودند تا طلبهاي کمپاني را وصول کنند، فقط مقداري شکر و فلفل باقي گذاشتند .علت خروج هلندي ها بي ثباتي اوضاع بندر عباس و فقدان ناوگان جنگي هلند در خليج فارس براي حمايت از آنها در مواقع خطر و اضطرار بود. نمونه ي بارز رقابت و اوج دشمني تجاري و سياسي کمپاني هلند و انگليس را مي توان در همکاري ناوگان دريايي هلند در جريان حمله ي ناوگان جنگي فرانسه به دفتر کمپاني انگليس در بندر عباس و تخريب و اشغا ل آن مشاهده کرد که از پيامدهاي جنگهاي هفت ساله ي اين دو کشور در اروپا بود. بنا به گزارش نماينده ي کمپاني انگليس در شب دوازدهم اکتبر 1759چهار کشتي با پرچم هلند وارد بندرعباس شدند که يکي از آنها داراي چهل و چهار قبضه و ديگري داراي بيست و دو قبضه توپ بود؛ اين پرچمها بر روي کشتيهاي جنگي فرانسوي نصب شده بود. هنگامي که کشتيهاي جنگي فرانسوي مقر کمپاني انگليس را به توپ بستند، اعضاي کمپاني پس از امضاي نامه ي تسليم، به تجارتخانه ي هلندي ها پناه بردند .که اين امر نشان مي دهد ارتباط اين دو کمپاني غربي هميشه بر مدار رقابت نبوده است. هلندي ها پس از بندرعباس به تجارت در بصره توجه کردند؛ هر چند بازار بصره براي آنها کشش بازار بندرهاي ايران را نداشت؛ اين بندرها از راه خراسان به قندهار و از کرمان به مولتان هم مرتبط مي شد . در اوائل سال 1167ق/فوريه ي 1753کنيب هاوزن و پاشاي بصره اختلاف پيدا کردند؛ چون پاشا به کنيب هاوزن تهمت زده بود که با يک زن مسلمان رابطه نامشروع داشته است؛ او نيز به دليل خدشه دار شدن حيثيت هلندي ها تصميم گرفت تجارتخانه ي هلند را در بصره تعطيل کند و به باتاويا بازگردد،اما پس از مذاکره با مير ناصر، پدر ميرمهنا که به هلندي ها پيشنهاد داده بود در خارک مستقر شوند و با بررسي وضعيت خارک در اين جزيره مستقر شد. با تأييد اين محل از سوي فرماندار کل باتاويا، چند کشتي پر از کالا و مواد ساختماني براي تأسيس يک قلعه در خارک، به آنجا فرستاده شد.چند ماه بعد دو کشتي ديگر از باتاويا-جاکارتا وارد خارک شد که پر از اسلحه و مواد غذايي و کالاهاي تجاري بودند(هان،ص57)اين امر سبب شد بازرگانان ايراني و ارمني به خارک توجه کنند و در آنجا مستقر شوند. حکومت هلند در مرحله ي جديد تعامل تجاري خود با ايران، وان در هوست را به عنوان نماينده ي رسمي دولت هلند به خارک فرستاد تا در کنار کنيب هاوزن امور را سر و سامان دهد و اين امر نشان مي دهد که هلندي ها با وجود سابقه ي کمتر در تجارت با ايران نسبت به انگليسي ها، در مقطعي خاص به مسائل سياسي و ايجاد پيمانهاي داخلي با حکام محلي بنادر و جزاير ايران توجه داشته اند. کنيب هاوزن و وان در هوست براي جبران شکست نماينده ي هلندي ها در بصره، از مير ناصر، حاکم بندر ريگ خواستند براي طلب بدهيهايي که از پاشاي بصره داشتند او را زير فشار قرار دهد، اما شيخ ناصر، حاکم بوشهر که با مير ناصر رقابت مي کرد با استفاده از فرصت به حاکم بصره گفت که هلندي ها نيروي دريايي قوي ندارند و پاشا را اميدوار کرد که آنها قادر به بستن دهانه ي اروند رود به منظور جلوگيري از صادرات خرماي بصره به هند و مسقط نيستند و وي نيز از پرداخت بدهيهاي هلندي ها خودداري کرد، اما وقتي شنيد که آنها در خارک قلعه اي مي سازند در نامه اي به مير حسين که به جاي پدرش حاکم بند ريگ شده بود در پرداخت بدهيهايش انعطاف نشان داد؛ زيرا هلندي ها همزمان با اين کار، دو کشتي را به دهانه ي رود بصره فرستاده و چند کشتي بصري را توقيف و به خارک برده بودند که يکي از اين کشتيها متعلق به شرکت بازرگاني چلبي، تاجر معروف بصره بود که کالاهاي با ارزشي را از سورات به بصره حمل مي کرد . سرانجام، پس از آنکه در سال 1169ق/1755م.اختلاف مالي بصري ها و هلندي ها با پرداخت بدهيهاي حاکم بصره برطرف شد، هلندي ها کشتيهاي توقيفي را به بصري ها بازگرداندند .همکاري حاکم بصره با هلندي ها براي جلب مشارکت تجاري آنان بود؛ زيرا استقرار کمپاني هلند در خارک، سبب تضعيف تجارت بصره شده بود . حساسيت استقرار هلندي ها در خارک، امري نبود که از ديد رقابتي انگليسي ها دور بماند.در نامه هاي نماينده ي کمپاني هند شرقي انگليس در خارک به بصره در اين سال گزارشهايي از رسيدن کشتيهاي پر از کالاي هلندي به خارک و جزئيات کالاها و قيمت آنها وجود دارد که در مبحث ساختار اداري کمپاني هند شرقي به آنها اشاره شده است. نقش هلندي ها در ايجاد مشکل ميان ميرمهنا و مير حسين دربندرريگ در تابستان سال 1168ق.مير ناصر بر اساس توافقي که با هلندي ها کرده بود، مي کوشيد کشتيهاي خود را براي دفاع از منافع آنها به بصره بفرستد، اما به دست فرزند کوچک ترش مير مهنا به قتل رسيد و مير حسين برادر بزرگ تر مير مهنا از ترس آسيب وي به خارک گريخت و مير مهنا حاکم بند ريگ شد. هلندي ها در جريان حمله ي مير حسين از خارک به بندر ريگ به او کمک مالي کردند و او توانست به کمک خوانين منطقه ، دوباره حاکم بندرريگ شود. وقتي فرماندار کل هند شرقي هلند از موضوع کمک هلندي ها به مير حسين آگاه شد، در نامه اي عتا ب آميز به نماينده ي کمپاني هلند نوشت که چرا در درگيريهاي حکام محلي دخالت کرده است؛ نماينده ، محترمانه به وي پاسخ داد که عالي جناب بايد متوجه باشد ما بدون آنکه روابط دوستانه و نزديکي با بعضي از حکام محلي داشته باشيم، نمي توانيم موقعيت خود را در خارک حفظ کنيم و اين روابط با دادن هديه و وعده ي کمک نظامي مي تواند حفظ شود؛ ما اميدواريم که با دادن سه بشکه باروت و گلوله بهتر بتوانيم به منافع کمپاني خدمت کنيم تا دادن هديه هايي که حکام ديگر از ما مي خواهند . نماينده ي کمپاني هلند به فرماندار کل هلند گفت که حمايت از مير حسين با دادن يک کشتي و هشت سرباز اروپايي و دو قبضه توپ سه پوندي نه تنها هيچ ضرري نداشته بلکه اعتبار ما را نزد ايراني ها بالا برده و باعث شده است که اين يک کشتي و هشت سرباز، کارايي بيشتري از يک نيروي چهار پنج هزار نفري داشته باشند(القاسمي، ص58). جدا از مبالغه اي که در عبارت پاياني گزارش نماينده ي کمپاني هلند در خارک وجود دارد، نبايد از هرج و مرجي غافل بود که بر اثر فقدان يک حکومت مقتدر مانند نادر در اين دوران به چشم مي خورد.اين وضعيت ناپايدار تا بدانجا رسيده بود که مير ناصر براي حمله به همسايه ي خود بصره - که قرنها با بندرهاي ايران رابطه ي سياسي و تجاري داشت - به فکر هم پيماني با يک کمپاني خارجي افتاد و از سوي ديگر مير حسين، فرزند او به دليل حمايت نکردن حکومت مرکزي و حداقل حمايت والي شيراز براي بازگشت دوباره اش به قدرت، چشم اميد به افراد، توپ و باروت هلندي ها دوخت و اين يکي از مصاديق روشن دخالت کمپانيهاي غربي در مسائل داخلي ايران براي رقابت با يکديگر بود . رقابت کمپانيهاي غربي در تعامل با حاکمان ايراني پشتيباني هلندي ها از مير حسين از ديد انگليسي ها دور نماند؛ بر اين اساس وقتي مير مهنا که پس از فرار از خارک به دست حاکم تنگسير زنداني شده بود، آزاد شد و به بوشهر رفت، فرانسيس وود، نماينده ي کمپاني انگليس در بوشهر و شيخ ناصر، حاکم بوشهر، با او در ملاقاتي مخفيانه مقدمات بازگشتش را به حاکميت بندر ريگ فراهم کردند.شيخ ناصر در اين ملاقات تعهد کرد پانصد نفر را از طرف خوانين دشتستان در اختيار مير مهنا قرار دهد (همان،ص59). با انصراف خوانين دشتستان از همکاري با شيخ ناصر و مير مهنا، فرانسيس وود تصميم گرفت به دليل وضعيت نامناسب بندر ريگ، در بوشهر بماند؛ پس در گزارشي به داگلاس، نماينده ي کمپاني در بندر عباس، نوشت: «در چنين زمان حساسي که اقامت در يک شهر بي در و پيکر تبعاتي بدنبال دارد ترجيح مي دهيم تا دريافت دستورهاي بعدي شما در اين شهر - بوشهر - بمانيم»(گزار ش فرانسيس وود به الکساندر داگلاس، 9آوريل 1755) وي در اين گزارش يادآوري کرد ه بود که: «از زمان مرگ مير ناصر بسياري از تجار ثروتمند ايراني به بوشهر بازگشته اند و اين شهر به صورت بازاري براي تمام کالاهاي مناسب ايران در آمده است » اين امر مقدمات فعاليت دفتر تجاري انگليس را در بوشهر فراهم آورد.موضع فرانسيس وود با اعتراض و واکنش داگلاس روبه رو شد، پس داگلاس در نامه اي با تعجب از او سؤال کرد چه امري شما را بر آن داشت تا با شيخ ناصر به توافق برسيد و با طعنه از او پرسيد: «آيا شما قانع شده بوديد که بندر ريگ ويران شده است و رندانه اضافه کرده بود ما از چنين چيزي اطلاع نداريم »(نامه ي داگلاس به فرانسيس وود، اول ژوئن 1755). سرانجام، اين سرزنش نتيجه داد و سبب شد فرانسيس وود براي خالي نکردن عرصه ي رقابت با کمپاني هلند به بندر ريگ برود که از قضا با استقبال مير حسين روبه روشد .وي پس از رفتن مير حسين از بندر ريگ به شيراز و به نزد کريم خان، ماندن در اين بندر را مصلحت نديد و از آنجا به بوشهر رفت. سياست کريم خان در تشديد رقابت کمپاني هند شرقي انگليس و هلند کريم خان پس از قتل مير ناصر، حکام متمرد محلي از جمله مير مهنا؛ شيخ قائد حيدر ، حاکم گناوه؛ شيخ ناصر،؛ حاکم بوشهر و برخي ديگر را به شيراز احضار و اخطار کرد در صورت تکرار اين کارها با آنها به شدت برخورد مي کند و سپس اجازه داد به بوشهر بازگردند؛ اما حاکم بوشهر را در شيراز زنداني کرد؛ فرانسيس وود که شاهد بازنگشتن شيخ ناصر به بوشهر بود، توانست در رقابت با هلندي ها براي فعاليت تجاري در بندر ريگ دو فرمان از کريم خان دريافت کند.کريم خان در يکي از اين فرمانها به همه ي حکام منطقه دستور داده بود که هيچ مشکلي براي او ايجاد نکنند.فرانسيس وود با اين اقدام انتظار داشت روند تجارت واستقرار بازرگانان ايراني را در بندر ريگ که با فعاليت هلندي ها رونق يافته بود، به سمت اين کمپاني در بوشهر جلب کند. بدين ترتيب رقابت دو کمپاني سبب شد، همزمان دو دفتر تجاري در بندر ريگ به فعاليت بپردازد .استقرار هلندي ها در بندر ريگ و نزديکي آن به خارک و وجود سواحل پر از صدفهاي مرواريد؛ سبب شد اين کمپاني به تدريج به صيد مرورايد توجه کند . پي نوشت ها : * پژوهشکده ي امام خميني (ره) منبع :پژوهش علوم سياسي شماره سوم ، پاييز و زمستان 1385،صص73،96 ادامه دارد .... /ج
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 981]
-
گوناگون
پربازدیدترینها