محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830598127
مناسبات تجاري سياسي حكومت زند با كمپاني هند شرقي انگليس (5)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
مناسبات تجاري سياسي حكومت زند با كمپاني هند شرقي انگليس (5) نويسنده: دكتر غلامعلي رجايي ميانجي گري شيخ ناصر در انتقال گروگانها كريم خان همواره از شيخ ناصر براي فرستادن درخواستهاي خود به نمايندگي كمپاني در بوشهر و بصره استفاده مي كرد. با تيره شدن روابط خان زند و هنري مور، وي توانست خان زند را راضي كند تا دو گروگان از شيراز به بوشهر منتقل شوند. پس از موافقت كريم خان گروگانها به بوشهر منتقل شدند و در اختيار شيخ بوشهر قرار گرفتند. پيشنهاد گروگانها در حل اختلاف ايران و مسقط پس ازانتقال بيومنت و گرين به بوشهر، آنها به درخواست شيخ ناصر نامه اي به هنري مور نوشتند و ازاو تقاضا كردند كه درباره اختلاف ايران و مسقط ميانجي گري كند با توجه به اينكه هنوز زكي خان در اسارت شيخ عبدالله،حاكم هرمز، بود كشتيهايي را به هرمز بفرستد تا هنگام لشكركشي شيخ ناصر عليه حاكم هرمز از آنها حمايت كنند. شيخ دوباره ازكمپاني درخواست كرد كه در ازاي گرفتن امتيازهايي از خان زند دفتر كمپاني را دربوشهر بازگشايي كند (القاسمي، ص103). بعيد به نظر مي رسد ناوگان شيخ بوشهر كه به راحتي توانست به كمك ميرناصر،حاكم بندرريگ، بحرين را تصرف كند براي حمله به هرمز به حمايت و اسكورت ناوگان كمپاني چشم بدوزد، با توجه به اين مسائل است كه مي توان نامه شيخ ناصر را بهانه اي براي قطع نشدن ارتباط با كمپاني دانست. هنگامي كه كريم خان از نامه شيخ ناصر به مور نتيجه اي نگرفت با توجه به اهميتي كه براي حل اختلاف خود با امام مسقط قائل بود، در نامه ي به شيخ ناصر نوشت با امام مسقط صلح كند و هم زمان با اين نامه دستور داد كه پسر شيخ عبدالله، حاكم هرمز، از زندان آزاد شود؛ شيخ عبدالله نيز در پاسخ به اين اقدام زكي خان را از زندان آزاد كرد. با فراهم شدن مقدمات صلح ميان ايران و مسقط، يكي از بهانه هاي ارتباط خان زند با كمپاني كه ميانجي گري در اين زمينه بود از بين رفت و بازگشايي دفتر كمپاني در بوشهر تنها عامل ارتباط و درخواست خان زند با دستمايه گروگانهاي كمپاني بود. شيخ ناصردراقدامي يك طرفه سه خدمه كشتي تايگر به نامهاي ساموئل براون، جورج آدرو كوميچي را آزاد كرد و به بصره فرستاد؛بيومنت و گرين نيز به مورنامه نوشتند و ازقول شيخ ناصر خواستار بازگشايي دفتر كمپاني در بوشهر شدند. شيخ ناصر در اقدام بعدي،جورج گرين را در بوشهرآزاد كرد و با دو نامه از سوي بيومنت و خودش به نزد مور فرستاد؛شيخ ناصر به اين بهانه گرين را آزاد كرد تا از طرف او درباره شيوه استقرار نماينده كمپاني در بوشهر با مور مذاكره كند،اما با وجود اعلام آمادگي خان زند،شوراي بمبئي به مور دستور داد تا تصميم درباره توافق با خان زند را به آنها ارجاع دهد (نامه شوراي كمپاني به بصره، 26 ژانويه 1774 The Persian Gulf percies,). شيخ ناصر در اين نامه قول داده بود كه پس از موافقت مور مبني بر بازگشايي دفتر كمپاني در بوشهر،افزون بر آزادي بيومنت كشتي تايگر را هم با محموله آن به بصره بفرستد. مور با زيركي در پاسخ نوشت كه بازگشايي دفتر كمپاني در بوشهر در اختيار او نيست؛ چنانچه بيومنت آزاد شود به شوراي بمبئي در اين باره نامه اي خواهد نوشت (نامه هنري مور به شيخ ناصر، 23 سپتامبر 1774Ibid,). سفر روبرت گوردن شوراي بمبئي در بهار سال 1189ق/آوريل1775 تصميم گرفت چهاركشتي از سورات بمبئي و بنگال به بوشهر بفرستد. روبرت گوردن،نماينده هيئت مديره، با يكي از اين كشتي ها به بوشهرآمد تا با شيخ ناصر درباره بازگشايي دفتر كمپاني مذاكره كند. گوردن به محض رسيدن به بوشهر،به كريم خان نامه اي نوشت و آزادي بيومنت را خواستار شد.درنهايت،اين ترفند شوراي بمبئي مؤثر واقع شد؛چون خان زند احساس كرد با اين اقدام شورا،به زودي شاهد سرگيري فعاليت دفتركمپاني در بوشهر خواهد بود؛پس درنامه اي به شيخ ناصر دستور داد تا بيومنت را آزاد كند (فرمان كريم خان به شيخ ناصر، 13مه 1775Ibid,). گوردن درنامه اي كه به هنري مور نوشت به او خبر داد كه اختلاف با ايراني ها حل شده است و بيومنت هم اكنون در كشتي ترايدنت و نزد اوست و به بصره باز مي گردد (القاسمي، ص107). نامه گوردن به بمبئي پس ازآنكه گوردن موفق شد بيومنت را آزاد كند و كشتي تايگر را پس گيرد، نامه اي به شوراي بمبئي و رئيس آن نوشت و با نظر مثبت از رفتار و مواضع كريم خان ياد كرد و از قول كريم خان به آنها نوشت كه هنري مور عامل اصلي بحران در روابط ميان ايران و انگليس است (نامه گوردن به شوراي بمبئي، 23آوريل 1775 The Persian Gulf percies,). رئيس شورا در پاسخ وي،اصرار داشت كه روابط كمپاني با كريم خان فقط از طريق هنري مور انجام شود. با وجود پايبند نبودن كريم خان به وعده هاي خود اين روند هرگز ادامه نيافت و كريم خان در نهايت مصمم شد با فتح بصره موقعيت تجاري بصره را متزلزل و فعاليت كمپاني را در اين بندر متوقف كند.براين اساس به صادق خان دستور داد تا نامه اي توهين آميز و به دور از تعارف به هنري مور بنويسد و به او اعلام كند كه با سي هزار نيرو كه در اختيار دارد و با پيوستن ده هزار نيروي ديگر از بوشهر، بندرريگ و ديگر نقاط ايران و نيروهاي بني كعب بصره را فتح مي كند. صادق خان در اين نامه به مور دستور داد كه به ديدن او برود،اما مور در پاسخ نوشت كه شهر را ترك كرده است (القاسمي، ص108). سرانجام،سپاه زند در محرم 1190 /21آوريل 1776 بصره را فتح كرد. اگرچه فتح بصره كريم خان را به هدف اصلي اش؛ يعني بازگشايي دفتر كمپاني در بوشهر نرساند،با تعطيلي و توقف فعاليت نمايندگي آن در بصره و از بين بردن موقعيت تجاري بصره در منطقه به موقعيت تجاري كمپاني آسيب جدي رسانيد. بررسي اسناد و نامه هاي كمپاني هند شرقي در اين زمينه نشان مي دهد كه پس از آزادي جورج بيومنت كه نشانه خوش بيني و كوشش يك طرفه خان زند براي فعاليت مجدد كمپاني در بوشهر بود،كمپاني گوردن را به بوشهر فرستاد تا در حركتي نمايشي به خان زند و حاكم بوشهر نشان دهد كه با فرستادن اين نماينده به بازگشايي دفترخود در بوشهر مي انديشد، اما اين فريبي بيش نبود تا اسيرباقي مانده در بوشهر و كشتي مصادره شده را آزاد كند و اين امر يك بار ديگر سياست خوش بينانه خان زند را نسبت به كمپاني به بن بست كشانيد. مهم ترين دليل درستي اين استدلال آن است كه موقعيت تجاري بوشهر نسبت به زمان خروج اعضاي كمپاني از شهر تغيير نكرده بود كه آنها بخواهند گوردن را براي بررسي فعاليت مجدد نمايندگي به اين بندر بفرستند. نماينده كمپاني در بصره و مقامات كمپاني در بمبئي و لندن به خوبي مي دانستند كه بوشهر همانند ساليان گذشته قلب تجارت ايران و شاهراه ارتباطي بازرگانان و كانون ارتباط تجاري ايران با خراسان،مولتان، قندهارو پس كرانه هاي جنوبي خليج فارس، هند و عربستان است و در چند سال گذشته اين موقعيت تغييرنكرده است. كريم خان درادامه حركت خوش بينانه خود با آنكه كشتي تايگر را براي حمله به بصره در اختيار برادرش،صادق خان،قرار داده بود با صدور فرماني دستور داد كه تايگر از محاصره بصره خارج و به انگليسي ها باز گردانده شود (فرمان كريم خان به گوردن، 13مه 1775 The Persian Gulf percies,). خان زند در اين نامه به گوردن چنين اطمينان داده بود كه: انگليسي ها هركجا كه مايل باشند چه در بوشهر و يا ديگر نقاط قلمرو من مي توانند مستقر شوند و باور كنند كه من هرگونه حمايت يا تشويقي را كه در توان داشته باشم با آنها خواهم كرد و از شيخ سعدون خواستم بهترين رفتار را با انگليسي ها داشته باشد و اكنون نيز به آنها دستور مي دهم بهترين خدمات را به آنها بدهند و انگليسي ها بدانند من براي دوستي آنها ارزش بسياري قائل هستم و اگر كاري از او (سعدون) خواستند كه امكان انجام آن را نداشت تنها به من يادآوري كنيد و در زمان نوشتن درخواست مطمئن باشيد كه درخواست شما اجابت خواهد شد (Ibid). اگرچه شوراي كمپاني و هيئت مديره آن در واكنش به اين فرمان كريم خان در حكمي، جان بيومنت را به نمايندگي كمپاني در بوشهر منصوب كردند و هنري مور نيز جورج گرين را به معاونت وي برگزيد،اين كارها ترفند زيركانه اي بيش نبود؛چون به كريم خان خبر رسيد كه انگليسي ها در بوشهر فقط يك پرچم بر پا كرده اند و هنوز هيچ كالايي به اين بندر نفرستاده اند. مور، نماينده كمپاني در بصره، براي جلوگيري از ادامه اين سوءظن در خان زند، دو كشتي را با محموله پارچه هاي پشمي به بوشهر فرستاد و خود نيز به بوشهر آمد و در نامه اي كريم خان را از تصميم كمپاني براي فعال كردن دفتر بوشهر آگاه كرد،اما اين دفتر فعال نشد و هنگام مرگ كريم خان در دفتر كمپاني در بوشهر تنها يك نفر حضور داشت (فرانكلين، ص13). در سال مرگ كريم خان، نماينده كمپاني چنان با كمبود پول روبه رو شده بود كه در نامه اي به هيئت مديره نوشت: از كمپاني محترم جز موجودي ناچيزي در اختيار ندارم (القاسمي، ص110). كه اين امر نشان مي داد وي هيچ دادوستدي با بازرگانان ايران ندارد. نتيجه تعامل تجاري كمپاني هند شرقي انگليس با ايران از دوران صفويه آغاز شد و در دوران كوتاه حاكميت نادرشاه افشار (1148-1160ق) ادامه يافت و در دوره حكومت خاندان زند و به ويژه كريم خان اهميت خاصي پيدا كرد. خان زند با درك درست مشكلات اقتصادي ايران پس از نادر با انتقال پايتخت به شيراز كه نسبت به پايتخت صفويان به بندرهاي جنوبي ايران و خليج فارس بسيار نزديك تر بود، راه برون رفت كشور را از وضعيت نامناسب اقتصادي،دربرقراري ارتباط تجاري با كمپانيهاي اروپايي و به ويژه كمپاني هندشرقي انگليس مي ديد. كريم خان زند كوشيد با كمپاني انگليس روابط تجاري برقرار كند و پس از خروج كمپاني هند شرقي هلند حاضر شد خارك را به انگليسي ها بدهد، اما كمپاني هند شرقي انگليس با اجراي سياستهاي دوگانه كه ناشي از اختلاف نظر مقامات كمپاني در بصره، بمبئي و لندن بود و به دليل درك نكردن وضعيت ايران در دوره زند، با كمك به مخالفان خان زند نتوانست از اين فرصت كوتاه استفاده كند؛ در نتيجه تجارت پشم كرمان و ابريشم گيلان با وجود علاقه شركتهاي اروپايي به خريد و صدور اين كالاها متوقف شد و اين موضوع به اقتصاد عمومي ايران و تجارت دريايي آن ضربه هاي جبران ناپذيري وارد كرد. كريم خان كه به تعامل تجاري با روس ها اعتقادي نداشت و شاهد گسترش فعاليتهاي كمپاني در هند بود، براي ترقي اقتصاد و تجارت ايران به مقامات كمپاني هند شرقي امتيازهاي اقتصادي و حقوق كنسولي داد. اما اين تدابيربا مخالفتهاي هنري مور، نماينده كمپاني در بصره، به جايي نرسيد و كريم خان را واداشت تا با مصادره كشتي انگليسي و اسيركردن دو عضو كمپاني و سپس آزاد كردن آنها،نظر كمپاني را به تعامل تجاري با خود جلب كند كه اين كار نيز با شكست روبه رو شد و كمپاني همچنان بصره را مركز تجارت خود در منطقه قرار داد و اين امر سبب شد كه خان زند به بصره حمله كند تا موقعيت خيره كننده تجاري آن به نفع بوشهر تضعيف شود. اگر چه در دوسال حاكميت ايران بر بندر فتح شده بصره، اين بندر موقعيت خود را از دست داد، اين امر سبب نشد تا كمپاني دفتر نمايندگي خود را در بوشهر تقويت كند و در روزهاي آخر عمر كريم خان در سال 1193ق كانون تجاري كمپاني در بندرهاي جنوبي خليج فارس متمركز بود و در بوشهر تنها يك نماينده حضور داشت كه وظيفه اش محافظت از ساختمان نمايندگي و بالا بردن پرچم آن در مواقع خاص بود. كتابنامه - آلفونس، گابريل، تحقيقات جغرافيايي راجع به ايران، ج1، برگردان: فتحعلي خواجه نوري، تكميل و تصحيح: هومان خواجه نوري، تهران: ابن سينا، 1348. - القاسمي، سلطان بن محمد، بازرگاني و جنگ قدرتها در خليج فارس، برگردان: دكتر محمد وثوقي، در دست انتشار. - امين، عبدالامير، منافع بريتانيا در خليج فارس،برگردان:علي رجبي يزدي: چ اول، تهران: اميركبير،1370. - پري، جان، كريم خان زند، برگردان: علي محمد ساكي، چ دوم: تهران: توس، 1368. - سيوري، راجر و كلي. بي جي، خليج فارس از دوران باستان تا پايان قرن هيجدهم، برگردان: حسن زنگنه، چ اول، قم: نشر همسايه، 1377. - غفاري كاشاني، ابوالحسن، گلشن مراد، به اهتمام غلامرضا طباطبايي مجد، چ اول، تهران: زرين، 1362. - فرانكلين، ويليام، مشاهدات سفر از بنگال به ايران،برگردان: محسن جاويدان، چ اول، تهران: دانشگاه تهران، 1358. - فلور،ويلم، حكومت نادرشاه، برگردان: دكتر ابوالقاسم سري، چ اول، تهران: توس، 1368. - نوايي، عبدالحسين، كريم خان زند، چ چهارم، تهران: اميركبير، 1376. - نيبور،كاريستين، سفرنامه نيبور، برگردان: پرويزرجبي، چ اول، تهران: توكا، 1354. - هدايتي، هادي، تاريخ زنديه، چ اول، تهران: دانشگاه تهران، 1334. - هوشنگ مهدوي، عبدالرضا، تاريخ روابط خارجي ايران، چ سوم، تهران: اميركبير، 1364. - The Persian Gulf percies, Vol.1. Calcutta, 1908, Arcey, Edition, 1986. منبع:نشريه پايگاه نور،شماره 23. /ج
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 582]
-
گوناگون
پربازدیدترینها