محبوبترینها
کدام رنگ کاغذ دیواری مناسب فضای شماست؟
چه چیزهایی دیگر در دکوراسیون مد نیست؟!
بررسی قیمت تیرچه + قیمت تیرچه کرومیت + قیمت یونولیت
خرید و قیمت ورق در مشاوران آهن + [مشاوره رایگان]
تی‌وی وال: ایده‌ای نوین برای دکوراسیون داخلی
انواع ریل دستگاه‌های CNC + جدول مقایسه معایب و مزایا
خرید سوسیس پرکن اصل با گارانتی
تشخیص دیسک و صفحه اصلی از تقلبی (6 راه ساده)
بهترین روش های چاپ جعبه محصولات + ویژگی ها و کاربردها
بهترین روش های چاپ جعبه محصولات + ویژگی ها و کاربردها
ده راهنمایی برای نوازندگان مبتدی یوکللی
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1809946578
الگوی کنترل پرخاشگری بر اساس آموزه های دینی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
الگوی کنترل پرخاشگری بر اساس آموزه های دینی
اگر چه ساختار خشم مشترکاتی با پرخاشگری و خصومت دارد، اما این اصطلاحات با هم مترادف نیستند. دلو کیو و الیوری عنوان می کنند که خصومت به نگرش پرخاشگرانه اطلاق می شود که فرد را به سوی رفتار پرخاشگرانه هدایت می کند.
بخش دوم و پایانی تفکر درباره عاقبت رفتار پرخاشگرانه یک روش کاربرد تفکر در کنترل هیجان ها و تنظیم رفتار، تفکر درباره سرانجام رفتار پرخاشگرانه است. ازاین رو، یکی از راه های کنترل غضب، در آموزه های دینی با تعبیر «حزم» از آن یاد شده است. «حزم»، به معنای دور اندیشی و یا به تعبیری عاقبت اندیشی است. آنچه موجب بر انگیختن حزم در انسان می شود، پیامد مثبت یا منفی رفتار است (پسندیده، 1388، ص 107). از آنجا که حزم بر مبنای پیش بینی آینده و تصویر پیامدهای رفتار در آینده است، به قدرت فکری و عقلانی بیشتری نیاز دارد (همان، ص 117). در روایات، به عاقبت اندیشی و تفکر هنگام اراده رفتار پرخاشگرانه سفارش شده است. بنابراین، پیش از انجام هر رفتاری باید به عاقبت آن فکر کرد؛ چون هر رفتاری منشأ پیدایش آثار بعدی است. در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده است: «دور اندیش کسى است که واپس مىاندازد، بازخواست را در وقت تسلط غضب و شتاب می کند، پاداش دادن نیکویى را از براى غنیمت شمردن فرصت توانائى بر آن» (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 126). چگونگی تأثیرگذاری عاقبت اندیشی، گاهی در روایات توصیف شده است. از جمله آسیبی که یک رفتار ناهنجار و پرخاشگرانه به انسان می زند، ذلت و خواری شخصیت انسان در آینده عمل است. عزت یا رضایت ظاهری، که در غضب، نصیب انسان می شود، هرگز جبران ذلت و پشیمانی بعدی و ناشی از غضب را نخواهد کرد. حضرت در حدیث دیگری، به این حقیقت اشاره نمودند که غضب ذلتی غیرقابل جبران به وجود خواهد آورد که با پیروزی هم جبران نشود: عزتِ غضب، با خوارى پوزش خواهى قابل سنجش نیست (همان، ص 784). تفکر در قدرت خداوند از راهکارهای مقابله با غضب، توجه به عظمت و قدرت پروردگار متعال و بردباری او بر بندگان است. فرد خشمگین در این حال، به معرفتی دست می یابد که او را از حالت جنون آمیز غضب نجات می دهد. رسول اکرم(ص) می فرمایند: «ای علی خشمگین مشو و هر گاه به غضب آمدی... درباره قدرتی که پروردگار بر بندگان دارد و گذشتی که از آنها می کند، بیندیش» (ابن شعبه حرانی، 1404ق، ص 14). یادآوری و اندیشه اینکه قدرت خدا بر تو قوی تر و بالاتر است، از قدرت تو بر این ضعیفی که بر او غضب می کنی، و تو در جنب قوه قاهره الهیه غیرمتناهیه به مراتب ضعیف تر و ذلیل تری از این ضعیف ناتوان که در جنب قدرت توست. 3. مقابله عاطفی ـ هیجانی روش کنترل هیجان منفی با یک هیجان مثبت، از شیوه های مقابله با غضب است. یکی از احادیثی که به نوعی درمان هیجان منفی (خشم) به وسیله هیجان مثبت (ترس از خدا) را ارائه کرده، حدیث امیرالمؤمنین(ع) می باشد: «هر کس از خداوند بترسد، خشمش را خالی نمی کند» (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 600). حلم مراجعه به متون دینی، نشان می دهد که قلمرو حلم، غضب است؛ بدین معنا که وقتی غضب کنترل و مهار شود، به آن حالت «حلم» می گویند. حلیم کسی است که بتواند غضب خود را مهار کند. بنابراین، حلم به معنای خویشتن داری در مقام غضب است (پسندیده، 1388، ص 176). در روابط اجتماعی یا مسائل زندگی، خواه ناخواه عواملی موجب غضب آلودگی انسان می شوند. در آموزه های اسلام، برای رویارویی با غضب به بردباری و خویشتن داری دستور داده شده و آن، نقطه مقابل (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 425)، غضب و خاموش کننده آتش غضب است. از امام حسن(ع) نقل شده که آنگاه که از آن حضرت درباره تفسیر حلم سؤال کردند، فرمود: «حلم فرو بردن غضب و خودمهارگری است» (طبرسی، 1385، ص 216). بردباری ویژگی افراد خردورزی است که با متانت و بدون تأثیرپذیری از هیجانات عمل می کنند. بردباری در ارتباط میان فردی معنا پیدا می کند. برای نمونه، شخص بردبار هنگامی که مورد اهانت قرار گرفت و به تبع آن خشمگین شد، از روی خردورزی، به دور از هیجانات، با متانت و بدون شتاب رفتار می کند. براساس آموزه های دینی، بردباری علاوه بر آرامشی (حلوانی، 1408ق، ص 146)، که نصیب انسان می کند، به نفوذ اجتماعی، دوست یابی، جلب توجه مثبت و محبوبیت بیشترِ فرد (ابن ابی الحدید، 1404ق، ج 19، ص 48، ح 224؛ همان، ص 61، ج 20، ح 418؛ کلینی، 1407ق، ج 2، ص 112) کمک می کند. براساس روایات وارده، کظم غیظ ، نیز خود می تواند صفت حلم را تقویت بکند. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «هر کس خشمش را فرو خورد، بردباریش به نهایت می رسد» (همان، ص 584). بخشش و گذشت یکی از راه های غلبه کردن بر غضب، آن است که به قدرت بخشش پی ببریم. اکثر افراد می دانند باید فردی را که با او درگیر است، ببخشند. حتی عقل و آموزه های دینی هم بخشیدن دیگران را می ستاید، اما ما معمولاً در این مسئله دچار مشکل هستیم (گری و استیون، 1387، ص 342). تحقیقات انجام شده توسط روان شناسان نشان می دهد که عفو و گذشت در کاهش اضطراب، افسردگی، عصبانیت، پرخاشگری، اختلالات عاطفی ، رفتاری، افزایش اعتماد به نفس، پیشرفت تحصیلی مؤثر است. روان شناسان بالینی، همچنین آثار سودمند گذشت را بررسی کرده اند که در کاهش پرخاشگری، خشم، خصومت و دشمنی بسیار مؤثراست (غباری بناب، 1381). در آیات و روایات، برای کنترل خشم و پرخاش از طریق گذشت، از واژه های گوناگونی از قبیل: عفو (آل عمران: 134)، صفح (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 102)، غفران (شورى: 37) استفاده شده است. اینها باهم تفاوت هایی دارند. عفو، چشم پوشی از خطا، و صفح، عفو بدون سرزنش و مرتبه ای بالاتر از عفو است، و غفر، فراموش کردن و پوشاندن خطا است که مرتبه ای بالاتر از عفو و صفح است (کامرانیان، 1390، ص 74). هنگامی که قرآن، سیمای پرهیزکاران را به تصویر می کشد، تسلط بر خشم و عفو و بخشش را از برجسته ترین صفات آنها بر می شمارد: «...أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ؛ الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» (آل عمران: 134). این آیه دلالت می کند که فرو خوردن غیظ بسیار خوب است اما به تنهایی کافی نیست؛ زیرا ممکن است کینه و عداوت را ریشه کن نکند. در این حال، برای پایان دادن به حالت عداوت، باید کظم غیظ با عفو و بخشش همراه شود. ازاین رو، به دنبال صفت عالی خویشتن داری و فروبردن خشم، مسئله عفو و گذشت را بیان نموده است. سپس، به مرحله عالی تر از عفو یعنی احسان اشاره می کند. این مراتب پشت سر یکدیگر قرار گرفته اند که انسان نه تنها باید خشم خود را فرو برد و با عفو و گذشت کینه را از دل خود بشوید، بلکه با نیکی کردن در برابر بدی (آنجا که شایسته است)، ریشه دشمنی در دل طرف را بسوزاند و قلب او را نسبت به خویش مهربان گرداند، به طوری که در آینده چنین صحنه ای تکرار نشود. به طور خلاصه، نخست دستور به خویشتن داری در برابر خشم، و سپس، دستور به شستن قلب خود، و سرانجام دستور به شستن قلب طرف می دهد (ایروانی، 1384). در حدیثی به این سه مرحله اشاره دارد. یکی از کنیزان امام زین العابدین(ع)، به هنگامی که آب روی دست امام می ریخت، ظرف آب از دستش افتاد و بدن امام را مجروح ساخت، امام(ع) از روی خشم سربلند کرد، کنیز بلافاصله گفت: خداوند در قرآن می فرماید: «والکاظمین الغیظ» امام فرمود خشم خود را فرو بردم. عرض کرد «والعافین عن الناس» فرمود: تو را بخشیدم، خدا تو را ببخشد. او مجدداً گفت «والله یحب المحسنین» امام فرمود: تو را در راه خدا آزاد کردم (مکارم شیرازی، 1381، ص 357). مزاح شادی مثبت ترین و خوشایند ترین هیجان است. تحقیقات که در سال های اخیر صورت گرفته، آثار مثبت آن را بر ابعاد گوناگون زندگی انسان مشخص ساخته اند. براساس همین یافته ها، روان شناسان توصیه می کنند خوش مشربی، شوخ طبعی، شادی، طنز و خنده را در زندگی خود، افزایش دهیم (شجاعی، 1388، ص 419). در متون اسلامی، بر شوخی و مزاح تأکید شده است. با ورود اسلام، به عنوان یک آیین زندگی به حجاز، برخی از اهل ایمان از اموری مثل خندیدن و مزاح کردن، دوری می نمودند و زندگی را فقط در نماز و روزه خلاصه کرده بودند. پیامبر خدا با این انحراف به مبارزه پرداخته و رعایت اعتدال را توصیه کردند. ازآنجاکه آنان خود را پیرو حضرت می دانستند (پسندیده، 1384، ص 183)، حضرت می فرمود: «إنّما أنا بَشَرٌ مِثلُکُم اُمازِحُکُم» (متقی هندی، 1409ق، ج 3، ص 648)؛ همانا من بشری مثل شما هستم که با شما شوخی می کنم. در سیره پیشوایان دین نیز شوخی و مزاح در تعامل و ارتباط با یاران و اصحاب خود روایت شده و اسلام مزاحی را که در آن به حریم دیگران تجاوز نشود، تأیید نموده است (کلینی، 1407ق، ج ٢، ص ٦٦٣). لازم به ذکر است شوخی و مزاح هنگام غضب یک راهکار موقتی باشد، ولی به فرد خشمگین این فرصت را می دهد تا قدرت بازبینی و تجدید نظر داشته باشد و شتاب زده تصمیم نگیرد. کوپر و همکاران، تأثیر رویدادهای واقعی زندگی بر عواطف مثبت و منفی را مورد بررسی قرار دادند. نتایج تحقیقات نشان داد، افراد دارای حس عمیق شوخ طبعی به طور قابل ملاحظه ای از خلق بهتری برخورداند (سالاری فر و همکاران، 1390، ص 268). برخی پژوهشگران، سازوکار اثرگذاری شوخ طبعی در پیشگیری و کاهش تنیدگی اشاره نموده و معتقدند بذله گویی و لطیفه ها بیانی نمادین، از فشارهای درونی بوده و تا حد زیادی می تواند از آثار منفی تنش ها و ناکامی های زندگی جلوگیری کند (Sanderson, 2004, p. 72). 4. مقابله رفتاری و زیستی
تغییر وضعیت بدن انجام دادن یک «رفتار» ساده ولی مؤثر در هنگام غضب، شاید آسان ترین راه حل برای کنترل در موقعیت های هیجانی باشد ؛ چراکه در حالت غضب، امکان کنترل افکار بسیار ضعیف است؛ زیرا افکار منفی و غیرمنطقی به صورت خودکار وارد ذهن می شوند. آسان ترین حرکت برای تغییر وضعیت فیزیکی، نشستن یا ایستادن است. این توصیه، در بسیاری از متون روایات نقل شده است. برای نمونه، از رسول خدا(ص) است که فرمودند: «بدانید که غضب آتشى است که در دل انسان مشتعل مىشود؛ مگر نمى بینید که به هنگام غضب چشم هاى او سرخ و رگ هایش متورم مىشود، وقتى یکى از شما چنین شد، روى زمین روى زمین» (نهج الفصاحه، 1382، ص 243). آن حضرت به امام علی(ع) فرمود: «یا علی خشمگین مشو، پس هر گاه خشمگین شدی، بنشین» (ابن شعبه حرانی، 1404ق، ص 14). در حدیثی دیگر، از امام باقر(ع) است که فرمودند: «هنگامی که آثار غضب در شما پدیدار شد بر روی زمین بنشینید» (کلینی، 1407ق، ج 3، ص 744). در منابع اسلامی برای تغییر وضعیت فیزیکی، بعکس حالتی که در هنگام خشم هستیم، توصیه شده است؛ یعنی اگر فرد در حال غضب ایستاده است، بنشیند و اگر نشسته است، بایستد (همان، ص 303). صورت روی خاک نهادن (سجده) نیز یک راهکار دینی هم برای تغییر وضعیت بدن و هم برای توجه و به یادآوری قدرت خداوند است (ورام ابن ابی فراس، 1410ق، ج 1، ص 125). پیامبر اکرم(ص) اشاره به سجده کردن دارند و اینکه فرد در حال غضب، عزیزترین عضو بدن خود را در پست ترین مکان (خاک) بنهد، برای آنکه طعم ذلت را بر نفس سرکش خود بچشاند و غروری که باعث خشم او شده است بریزد. همچنین برای تغییر وضعیت بدن، نگاه به آسمان است (ابن شعبه حرانی، 1404ق، ص 148). تغییر حالت بدن، این فرصت را به انسان می دهد تا بدن استراحت جزیی کند، فرصت فکر کردن پیدا کند، و به عاقبت کار خود بیندیشد. بنابراین، احتمال دارد که تغییر فیزیکی بدن، نوعی وقفه در روند نتیجه گیری منفی خشم، ایجاد کند. بررسی منطقی علت آزاردهنده، صرفاً زمانی ممکن است که از تمرکز هیجانی خشم خارج شویم. انجام وضو و غسل «آب» داروی تسکین دهنده غضب است. امروزه متخصصان توصیه می کنند که هنگام عصبانیت از آب استفاده شود؛ چراکه نوشیدن آب خنک و گوارا و دوش گرفتن با آب سرد و یا حتی شستن قسمت هایی از بدن، بر فرو کش کردن حالت های عصبی مؤثر است (نورعلیزاده، 1387، ج 2، ص 57). اسلام توصیه می کند، هنگام بروز غضب با وضو گرفتن یا غسل کردن آن را مهار کنید (مجلسی، 1403ق، ج 77، ص 312و 272). البته اگر شرایط برای وضو یا غسل مهیا نبود، نوشیدن آب هم می تواند به کنترل غضب کمک نماید (کلینی، 1407ق، ج 6، ص 381). ازآنجا که امروزه ثابت شده است که از عوارض جسمی خشم و پرخاش، بروز اختلالات گوارشی و زخم معده است، نوشیدن آب اثر زیادی در رفع این عوارض دارد و امام کاظم(ع)، به این نکته نیز توجه کرده اند و کمک آب بر معده را در کنار تسکین غضب می آورند. لمس نمودن خویشاوندان تداعیِ عاطفه مثبت، می تواند سازوکاری برای مقابله با پرخاش نسبت به خویشاوندان باشد و همانند ریختن آب بر آتش غضب عمل کند. تماس فیزیکی به صورت لمس در بین خویشاوندان، معمولاً در مواقعی صورت می گیرد که یک ارتباط عاطفی مانند دست دادن، دیده بوسی و امثال آن وجود داشته باشد. این حرکت، به عنوان یک مقابله رفتاری مثبت، هنگامی که پرخاش نسبت به خویشاوندان است، متضاد با اقتضای خشم عمل می کند. امام صادق(ع) در حدیثی دو شیوه رفتاری را با هم توصیه نموده اند: «هر شخصی که بر خویشاوندانش خشم گرفت به او نزدیک شود و به او دست بزند؛ چرا که تماس با خویشاوند موجب آرامش اوست» (کلینی،1407ق، ج 2، ص 303). سکوت همیشه لازم نیست که به غضب پاسخی بی درنگ و سریع داده شود، بلکه می توان آرام آرام این مهارت را تقویت کرد که به غضب، پاسخی خویشتن دارانه داده شود، آن هم در جایی که داغی و حرارت غضب، می تواند خرمن زندگی ما و دیگران را به آتش بکشد. واکنش تأخیری در موقعیت غضب، راهکاری است که می تواند آتش آن را سرد و خاموش کند. به همین دلیل، شتاب گرفتن برای خشمگین شدن مورد نکوهش دین قرار گرفته است؛ چرا که این امر می تواند به صورت عادت در آید و در چنین مواقعی دیگر کنترل رفتار به آسانی نخواهد بود. امام علی(ع) می فرماید: «لَا تُسْرِعَنَ إِلَى الْغَضَبِ فَیَتَسَلَّطَ عَلَیْکَ بِالْعَادَهِ» (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 751). یکی از ابزارهای فعال برای این کار، سکوت است. سکوت، وقفه ای است که موجب می شود تا فرد توانمندی شناختی بیشتری پیدا نموده و بتواند با هدایت افکار خود و با شناسایی خطاهای شناختی، موقعیت غضب را مدیریت کند. رسول خدا(ص) در زمینه کنترل غضب به وسیله سکوت فرمود: «هرگاه غضبناک شدی، ساکت باش» (ورام ابن ابی فراس، 1410ق، ص 122)! تعبیر روایی درمان غضب با داروی سکوت، به خوبی اثرگذاری این شیوه مقابله را نشان می دهد. سکوت مثل یک دارو انتخاب شده، مصرف می شود و اثر می گذارد. امام علی(ع) این تشبیه زیبا را به کار گرفته است. آن حضرت می فرماید: «غضب را با خاموشى درمان کنید» (همان). در روایتی حضرت علی(ع) یکی از راه های تحقق حلم را از طریق سکوت می داند، در جایی که می فرماید: «لَا حِلْمَ کَالصَّمْت» (همان، ص 768). بنابراین، سکوت به عنوان ابزاری بازدارنده و روشی برای پیشگیری از رفتار کلامی نامطلوب اهمیت دارد. رفتار جرأتمندانه وقتی فرد از دیگری عصبانی می شود، احتمال دارد در مقابل او رفتاری منفعل (مظلومانه)، یا جرأتمندانه و یا پرخاشگرانه داشته باشد. از بین این واکنش ها، رفتار جرأتمندانه مناسب می باشد. فرد با یادگیری آن، می تواند جایگزین مناسبی برای رفتارهای پرخاشگرانه پیدا کند. رفتار قاطعانه یا جرأتمندانه به معنای ابراز و توصیف احساسات، افکار و نظرات خود است. در این حالت، فرد در عین حال که به حقوق دیگران احترام گذاشته و آنها را پایمال نمی کند، با ابراز صحیح احساسات، افکار و نظرات خود سعی می کند تا حق خودش نیز پایمال نگردد. از مهم ترین مزایای جرأتمندی، احساس مثبتی است که فرد درباره خود دارد. افراد جرأتمند در مقایسه با افراد سازشکار و پرخاشگر درباره خود احساس بهتری دارند (حامدی، 1385، ص 22). در ماجرایی که از حفص در مورد امام صادق(ع) نقل شده است، می خوانیم: امام صادق(ع) غلامی را دنبال کاری فرستاد، مدتی گذشت غلام برنگشت. حضرت به دنبالش رفت او را در گوشه ای خفته یافت، بالای سرش او را باد زد تا بیدار شد، آن گاه به او فرمود: «فلانی به خدا قسم تو حق نداری تمام شبانه روز را بخوابی، بلکه شب را بخواب و روزت را در اختیار ما باش» (کلینی، 1407ق، ج 2، ص 112). در این ماجرا، امام(ع) نه رفتار پرخاشگرانه از خود نشان داد و نه رفتار مظلومانه، بلکه به مناسب ترین وجه، با غلام برخورد کرد. به گونه ای که هم حق خودشان پایمال نشود و هم غلام مورد بی مهری و ظلم قرار نگرفت.صادقی و همکاران و توزنده جانی آموزش گروهی جرأت ورزی را در کاهش پرخاشگری دانش آموزان مؤثر گزارش نموده اند (عاشوری، 1387). ایفای نقش حلم برای آنکه بتوان بر یک صفت و رفتار غلبه پیدا کرد، باید خود را ملزم به این نمود که نقطه مقابل آن را تقویت کنیم. حضرت علی(ع) می فرمایند: «با بردباری با غضب مقابله کنید» (تمیمی آمدی، 1410ق، ص 425). برای اینکه فرد بتواند خود را به صفت ضد غضب عادت دهد، ابتدا باید از روش تحلّم، یعنی خود را به بردباری زدن استفاده نماید؛ یعنی برخود تحمیل کند که باید حلیم باشد. فرض کنید اگر در مجلسی قرار گرفته اید که عده ای از بزرگان نیز شرکت کرده اند و شما از مسئله ای به شدت عصبانی هستید که غالباً نمی توانید خود را کنترل کنید، چگونه در آن جمع سعی می کنید خود را به مهربانی و عطوفت زده و به گونه ای رفتار کنید که کسی متوجه غضب شما نشود. این حالت را در همه جا رعایت نمایید تا به رفتار پرخاشگرانه مبتلا نشوید. حضرت علی (ع)، ضمن بیان کلامی شیوا ثمرات این روش را بیان می فرمایند: «اگر حلیم نیستی خود را به بردباری بزن؛ زیرا کم شده (دیده شده است) که کسی خود را به قومی تشبیه کند و از آنان به شمار نیاید» (همان، ص 257). در حدیث دیگری، حضرت این ضمانت را به افراد خشمگین می دهند که اگر خود را به بردباری بزنی حتماً بردبار خواهی شد (همان، ص 575). امام خمینی(ره) در تبیین ملکه حلم و راه تحصیل آن می فرمایند: اگر کسی در حرکات و سکنات مواظبت کند که با سکونت و آرامش رفتار کند و در اعمال صوریه مانند اشخاص حلیم رفتار کند، کم کم این نقشه ظاهر به روح سرایت می کند و روح از آن متأثر شود. و نیز اگر مدتی کظم غیظ کند و حلم را به خود ببندد، ناچاراً این تحلم به حلم منتهی می شود... و اگر مدتی انسان، خود را به این امر وادار کند و مواظبت کامل از خود کند و مراقبت صحیح نماید، نتیجه مطلوبه البته حاصل شود (موسوی خمینی، 1385، ص 381). بحث و نتیجه گیری پس از بررسی راهکارهای دینی برای کنترل غضب و بررسی موردی روایات و تحلیل آنها ، حال به بیان الگوی کنترل پرخاشگری براساس آموزه های دینی می پردازیم. در این الگو با چهار حوزه سرو کار داریم که هر کدام در مهار پرخاشگری نقش دارند. این چهار حوزه، عبارتند از: حوزه رفتار، حوزه شناخت، حوزه هیجان و حوزه معنوی. هنگامی که فرد با موقعیت پرخاشگرانه مواجه می شود، به دلیل اینکه افکار منفی فضای ذهن او را در بر می گیرد و این موجب تولید هیجان منفی خشم می شود که با تظاهرات بدنی از قبیل ، لرزش زانوها، عوض شدن رنگ چهره (مجلسی، 1403ق، ج 3، ص 196)، سرخ شدن چشم ها، و متورم شدن رگ گردن (کلینی، 1407ق، ج 2، ص 305) همراه می شود. در این حالت، فرد آماده است که رفتار پرخاشگرانه اعم از فیزیکی و یا غیرفیزیکی بروز دهد. در روایات توصیه می شود در این هنگام، فرد یک رفتاری را انجام دهد که می تواند یک رفتار معنوی باشد؛ یعنی انسان از حوزه معنوی به ارتباط با مبدأ هستی بپردازد. مثل وضو یا غسل یا گفتن استعاذه و حوقله و یا می تواند یک رفتار غیرمعنوی باشد، مانند نشستن یا ایستادن و یا نوشیدن آب. این رفتار سبب نوعی وقفه در بروز فوری رفتار پرخاشگرانه و موجب یک نوع انحراف فکر و حواس پرتی از موضوع خشم برانگیز می شود. فردی که آمادگی دارد تا رفتار پرخاشگرانه انجام دهد، به رفتار دیگری می پردازد که جایگزین رفتار پرخاشگرانه است. اینجاست که فرد آمادگی بیشتری برای تصحیح افکار دارد و می تواند به سود و زیان رفتاری که قصد انجام آن را دارد، فکر کند و به ارزیابی آن بپردازد. این شناخت، می تواند معنوی باشد مثل تفکر در قدرت پروردگار و یا به یاد آوردن معاد و یا یک شناخت ساده باشد، مثل آگاهی و توجه به تظاهرات بدنی و تفکر در مورد پیامد رفتار پرخاشگرانه. تصحیح فکر موجب افول هیجان منفی و تظاهرات بدنی می شود. فرد احساس می کند که دیگر بدنش، آن انگیزه را برای رفتار پرخاشگرانه ندارد؛ دمای بدنش پایین آمده تورم رگ های گردن خوابیده و حالت خویشتن داری به فرد دست می دهد. این حالت خویشتن داری، می تواند غیرمعنوی باشد و فرد خشم خود را فرو ببرد و در نهایت، در این موقعیت رفتار پرخاشگرانه را مهار کند و در حوزه رفتار، رفتاری حلیمانه داشته باشد. این حالت خویشتن داری، می تواند با حوزه معنوی ارتباط داشته باشد و شخص تقوا پیشه کند و خشم خود را فرو ببرد. چنانچه خداوند در توصیف صفات متقین می فرماید: «وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» (آل عمران: 134). ثمره و میوه این تقوا، رفتار حلیمانه در این موقعیت پرخاشگری و مهار رفتار پرخاشگرانه است. بنابر آیه شریفه، نه تنها فرد متقی پرخاشگری نمی کند، بلکه به دلیل رضای خداوند از لغزش فرد مقابل می گذرد و آن لغزش را به طور کلی نادیده می گیرد. «وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ». این امر، علاوه بر رفع رفتار پرخاشگرانه، روابط محترمانه متقابل را تشدید می نماید تا با قلبی سرشار از صفا و صمیمت به زندگی ادامه دهد. او می داند که این کار، موجب رضای حق تعالی است و با این عمل، محبوب درگاه الهی می گردد «وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ». هنگامی که فرد از این الگو استفاده می کند و به مهار پرخاشگری دست یافت، این امر موجب تقویت رفتار در موقعیت های بعدی می شود. لازم به یادآوری است که راهکار های معنوی، از قبیل رفتاری یا شناختی و یا هیجانی از جهت اتصال به حوزه معنوی و اتصال و توجه به خداوند ما را در رسیدن به مقصود (کنترل پرخاشگری) بهتر یاری می کنند. برای نمونه، فردی که در هنگام پرخاشگری، ذکر حوقله را می گوید، این ارتباط معنوی می تواند زمینه ای را فراهم کند تا فرد در موقعیت های مشابه هم با تکرار آن از رفتار پرخاشگرانه خود داری کند. منابع نهج البلاغه (1414ق)، شریف الرضی، قم، هجرت. نهج الفصاحه (1382)، ترجمه پاینده، ابوالقاسم تهران، دنیاى دانش. صدوق، محمد بن على (1362)، خصال، تصحیح على اکبر غفارى، قم، جامعه مدرسین. ابن شعبه حرانى، حسن (1404ق)، تحف العقول، تصحیح على اکبر غفارى، چ دوم، قم، جامعه مدرسین. ابوالمعالی، خدیجه (1389)، نظریه های جرم شناسی و بزهکاری، تهران، ارجمند. اتکینسون، آر.ال و همکاران (1385)، زمینه روان شناسی، ترجمه محمد نقی براهنی و همکاران، تهران، رشد. ارونسون، الیوت (1382)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه حسین شکرکن، تهران، رشد. ایروانی، جواد، «خاستگاه مدارا و عفو از دیدگاه قرآن و حدیث» (1384)، الهیات و حقوق، ش 17، ص 151-185. بارون، رابرت و همکاران (1388)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه یوسف کریمی، چ سوم، تهران، روان. بدار، لوک و همکاران (1380)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه حمزه گنجی، تهران، ساوالان. بنی جمالی، شکوه السادات، «پرخاشگری انسان» (1375)، دانش نامه، ش 20 و 21، ص 71-86. پسندیده، عباس (1384)، رضایت از زندگی، قم، دارالحدیث. تمیمی آمدى، عبدالواحد بن محمد (1410ق)، غررالحکم و دررالکلم، چ دوم ، قم، دارالکتاب الإسلامی. حامدی، رباب (1385)، کنترل خشم، تهران، قطره. حلوانی، حسین بن محمد (1408ق)، قم، مدرسه امام مهدی حلوانی، حسین بن محمد (1408ق)، قم، مدرسه امام مهدی(عج). درتاج، فریبرز و همکاران، «تأثیر مدیریت خشم بر پرخاشگری و سازگاری اجتماعی دانش آموزان پسر 15- 12ساله» (1388)، روان شناسی کاربردی، سال دوم، ش 4، ص 62-72. رفیعی هنر، حمید (1390)، ساخت مقیاس خودمهارگری براساس منابع اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روان شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). سالاری فر، محمدرضا و همکاران(1390)، بهداشت روانی با نگرش به منابع اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. ستوده، هدایت الله (1385)، روان شناسی اجتماعی، چ نهم، تهران، آوای نور. شجاعی، محمدصادق (1388)، روان شناسی تنظیم رفتار، قم، دارالحدیث. شریفی نیا، محمدحسین (1391)، الگوهای روان درمانی یکپارچه با معرفی درمان یکپارچه توحیدی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. شیخاوندی، داور (1384)، جامعه شناسی انحرافات و مسائل جامعه ایران، تهران، قطره. صالحی، علی محمد (1391)، اثربخشی ذکر خدا بر خودمهارگری براساس منابع اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روان شناسی، قم، مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره). طباطبایی، سیدمحمدکاظم (1390)، منطق فهم حدیث، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). طبرسی (1412ق)، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی. طبرسی، علی بن حسن (1385)، مشکاه الانوار فی غرر الاخبار، نجف، المکتبه الحیدریه. عاشوری، احمد و همکاران، «اثربخشی گروه درمانی متمرکز بر ابراز وجود در کاهش پرخاشگری و بهبود پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی» (1387)،روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران، سال چهاردهم، ش 4، ص 389-393. مقتدی هندی، حسام الدین (1409ق)، کنزالعمال، بیروت، مؤسسهالرساله. غباری بناب، باقر، «رابطه عفو و گذشت با میزان اضطراب در والدین کودکان استثنایی و عادی» (تابستان 1381)، روش شناسی علوم انسانی، سال هشتم، ش 31، ص 56-70. فرانزوی، استفن (1381)، روان شناسی اجتماعی، ترجمه مهر داد فیروز بخت، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا. فرانکفورد، چاوا و دیگران (1381)، روش های پژوهش در علوم اجتماعی، ترجمه فاضل لاریجانی و دیگران، تهران، سروش. قراملکی، احد (1383)، اصول و فنون پژوهش، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه. کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، کافی، تصحیح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى ، تهران، دار الکتب الاسلامیه. کامرانیان، محمدصالح (1390)، تحلیل روان شناختی عفو و گذشت و ساخت آزمون آن از دیدگاه اسلام و رابطه آن با آخرت نگری، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روان شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). کراهه، باربارا (1390)، پرخاشگری از دیدگاه روان شناسی اجتماعی، ترجمه محمدحسین نظری نژاد، تهران، رشد. کریمی، یوسف (1376)، روان شناسی اجتماعی، چ نهم، تهران، دانشگاه پیام نور. کیومرثی، محمدرضا، کنترل خشم از دیدگاه اسلام (چاپ نشده)، قم، دارالحدیث. اللهیاری، عباسعلی (1376)، تعیین پرخاشگری نوجوانان برحسب مؤلفه های شخصیت و بررسی رابطه این مؤلفه ها و سطح پرخاشگری با مؤلفه های شخصیتی پدران و تأثیر شیوه درمانگری تنیدگی زدایی بر پرخاشگری، پایان نامه دکتری، رشته روان شناسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس. مجلسى، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. مکارم شیرازی، ناصر (1381)، یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث، تهران، دارالکتب الاسلامیه. مکی، گری و همکاران (1387)، مدیریت عصبانیت برای خانواده ها، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران، ویرایش. موسوی خمینی، سیدروح الله(1385)، شرح حدیث جنود عقل وجهل، چ نهم، تهران، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره). نرم افزار «جامع الاحادیث نسخه 5/2»، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. نرم افزار «جامع التفاسیر 2» (نورالانوار 3)، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. نورعلیزاده، مسعود (1387)، طعم زندگی، قم، خادم الرضا. نوری، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت. نویدی، أحد، «تأثیر آموزش مدیریت خشم بر مهارت های سازگاری پسران دوره متوسطه شهر تهران» (1387)، روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران، سال چهاردهم، ش 4، ص 394-403. هومن، حیدرعلی (1374)، شناخت روش علمی در علوم رفتاری، تهران، پارسا. وکیلی، پریوش، «ارزیابی تأثیر آموزش مهارت حل مسئله در کنترل خشم نوجوانان پسر 15-12 ساله» (1386)، اندیشه و رفتار، سال دوم، ش 6، ص 39-50. ورام بن أبی فراس (1410ق)، مجموعه ورّام، قم، مکتبه فقیه، 2 جلد. Anderson, C. A, (2000), Violence and aggression. In A. E. Kazdin (Ed.), Encyclopedia of psychology, v 8, p. 162-169. Baron, R. A. & Kepner, C. R, (1970), Models behavior and attraction toward the model as determinants of adult aggressive behavior. journal of personality and social psychology, v 14, p. 335-334. Baron, R. A, & Richardson, D. R, (1994), Human aggression (2nd ed.) New York: plenum press. Breckeler, & et al, (2006), social psychology alive, Thom son, Belment, USA. Bushman, B. J, & et al, (1999), Catharsis, aggression, and persuasive influence:self- fulfilling or self- defeating prophecies? Journal of personality and social psychology, v 76, p. 367-376. Bushman, B. J, & Anderson, C. A, (2002),v iolent video games and hostile expectations:A test of the general aggression model. Personality and siciol psychology. Bulletin, v 28, p. 1679-1686. Coi, J. D. & Dodge, K. A, (1998), Aggression and antisocial behavior. In w. Doman& N, Eisenberg (Eds.), Handbook of chid psychology(5th ed, p779-862). Newyork: wiley. Eron,L.D, (1986), Interventions to mitigate the psychological effects of media violence on aggressive behavior, Journal of social issues, v 42, p. 155-169. forbearance, and time:The temporal unfolding of transgression- related interpersonal motivations. Journal of personality and social psychology, v 84, p. 540-557. Hawely, P. H, (2007), Relationship quality and processes of aggressive adolescents with prosocial(skills)", International Journal of Behavioral Development, v 31(2), p. 170-175. Horton, R. W, & Santogrossi, D. A, (1978), The effect of adult commentery on redusing the influence of televised violence. Personality and social psychology, Bulletin, v 4, p. 337-340. Howlles, K, (1989), Anger mamagment methods in relation to the prevention of violent behavior, In J. Archer & K. Brown(Eds.), Human aggression naturalistic approaches (p. 153-181). London: Routledge. Morrel, T. M, (1999), Changes in self-efficacy, self-esteem and aggression in male batterers: A comparison of cognitive-behavioral and supportive group therapies. Unpublished dissertation for the degree of doctor of philosophy, University of Maryland, USA. Murphy, C. M, & et al, (2005), "Change in self-esteem and Physical aggression during treatment for partner violence men", Journal of Family Therapy, v 20, p. 201-210. Sanderson, Catherine, A, (2004) Health psychology, Newjersy, John Wiley, P. 135-136. Tangney, J. P, & et al, (2004), High self control predicts good adjustment, less pathology, better grades and interpersonal success, Journal of Personality, v 72, p. 271-322. Tedeschi, J.T, & Felson, R. B, (1994), Violence, aggression, and coercive actions. Woshington, DC: American. منبع: فصلنامه روانشناسی دین – شماره 24 انتهای متن/
93/12/18 - 05:28
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 72]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها