واضح آرشیو وب فارسی:فارس: گروه بینالمللی بحران گزارش داد
بحران آب در آسیای مرکزی؛ چالشی که هم فرصت است هم تهدید
در شرایطی که اقتصاد آسیای مرکزی ضعیفتر و دولتها شکنندهتر شدهاند، افزایش حس ملیگرایی، مناقشات مرزی و تنشهای منطقهای، تلاشها برای رسیدن به یک راه حل مورد توافق طرفین برای برطرف کردن نیازهای آبی منطقه را پیچیدهتر کرده است.
به گزارش خبرنگار دفتر منطقهای خبرگزاری فارس در دوشنبه، مسئله آب یکی از مهمترین عوامل درگیری در آسیای مرکزی است. 2 کشور قرقیزستان و تاجیکستان منابع آبی مازاد دارند و 3 کشور دیگر عنوان میکنند که سهم آب خود را از رودخانههای بزرگ منطقه («سیر دریا» و «آمو دریا» که با عبور از رشته کوههای «تین شان»، «پامیر» و «هندوکش» به دریاچه «آرال» میریزند)، دریافت نمیکنند. این بحران، بویژه در قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان رو به افزایش است. در تازهترین گزارش گروه بینالمللی بحران آمده است: از سال 2000 بدین سو، جمعیت کشورهای آسیای مرکزی حدود 10 میلیون نفر افزایش داشته و تعداد زمینهای قابل کشت در این منطقه به خاطر استفاده بیش از حد و به کارگیری روشهای کشاورزی قدیمی کاهش یافته است. این در حالی است که فساد گسترده و زیرساختهای ناکارآمد بر عمق این مشکل افزوده و تغییرات آب و هوایی نیز ممکن است پیامدهای منفی بلند مدتی بر این مسئله داشته باشد. در شرایطی که اقتصاد ضعیفتر و دولتها شکنندهتر شدهاند، افزایش حس ملیگرایی، مناقشات مرزی و تنشهای منطقهای، تلاشها برای رسیدن به یک راه حل مورد توافق طرفین برای برطرف کردن نیازهای آبی منطقه را پیچیدهتر کرده است. بدین ترتیب، به جای اینکه منتظر رسیدن به یک توافق واحد و جامع باشند باید به سرعت تلاش کنند تا با اتخاذ یک رویکرد جدید، موضوع آب و مسائل مرتبط با آن را از طریق مجموعهای از توافقات 2 جانبه و میانهروتر حل و فصل کنند. ریشه این مشکل در از بین رفتن سیستم تقسیم منابعی است که در زمان شوروی سابق اجرا میشد؛ طبق این سیستم که تا زمان فروپاشی شوروی در سال 1991 در منطقه اجرا میشد، قرقیزستان و تاجیکستان در فصل تابستان آب در اختیار 3 کشور قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان قرار میدادند و در عوض، در فصل زمستان از این کشورها زغال سنگ، گاز و برق دریافت میکردند. این سیستم اواخر دهه 1990 از بین رفت و مجموعه توافقات منطقهای و 2 جانبهای که اواخر همان دهه انجام شد نتوانست این مشکل را برطرف کند. در این میان، هیچ توجهی به نگرانیهای گروه بحران که در سال 2002 عنوان شد (ناکافی بودن زیرساختها، مدیریت ضعیف آب و روشهای آبیاری قدیمی) نشده و این در حالی است که اوضاع امنیتی نیز وخیمتر شده است. به نظر میرسد که رهبران منطقهای تمایلی برای همکاری و حل مشکلات اساسی خود ندارند. هم اکنون، شک و تردید بین کشورهای قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان (که تحولاتشان به طور مستقیم بر یکدیگر تأثیر دارد) در حال افزایش است. روابط «امامعلی رحمان» رئیسجمهور تاجیکستان و «اسلام کریم اف» رئیس جمهور ازبک سالها است به سردی گراییده و اظهارات خصمانه کریم اف و وزرای وی هر روز بیشتر میشود. این کشورها اگر همچنان درک و تعریف محدودی از منافع ملی خود داشته باشند، در آن صورت شرکای بینالمللی از جمله روسیه، اتحادیه اروپا و آمریکا نیز نمیتوانند کار زیادی انجام دهند. بحران آب در آسیای مرکزی؛ هم فرصت هم تهدید حل اختلافات درباره پروژههای برق آبی بالادست رودخانهها نیازمند یک راه حل متمرکز و سطح بالا است. گرچه برخی تلاشهای محلی برای بهبود منابع آبی (که عمدتا با حمایت کشورهای کمککننده انجام شده) تا حدودی نتیجه بخش بوده اما برخی طرحهای بلندپروازنه به واسطه فساد موجود، تضعیف شده است. با این حال، ناتوانی دولتهای قرقیز، تاجیک و ازبک در مدرن کردن بخشهای وابسته به آب، مثل انرژی و کشاورزی، باعث افزایش وابستگی آنان به یکدیگر شده است. به خاطر همین پیچیدگیها، مسئله آب احتمالا جزو موضوعاتی است که فرصتهایی را برای رسیدن به راه حل ارائه میکند. به گفته یک کارشناس سوئیسی، «آب در عین حال که میتواند عامل نزاع باشد، عامل صلح نیز خواهد بود». این یک مشکل واقعی است و توزیع عادلانه و تبادل همزمان انرژی می تواند نتایج ملموسی برای همه به دنبال داشته باشد. در همین حال، حذف عامل آب از مشکلات لاینحل مرزی ممکن است موجب کاهش درگیریها شده و شاید حتی به حل آنها نیز کمک کند. بدین ترتیب، بهبود زیرساختهای آب و مدیریت پروژهها میتواند نقش حیاتی در ایجاد صلح و ثبات سیاسی داشته باشد و به توسعه کشورها و افزایش رشد اقتصادی آنها کمک کند. تلاشها برای رسیدن به یک راه حل جامع منطقهای، بر پایه عدم اعتماد بنا نهاده شده است. هم اکنون قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان (و حامیان بینالمللی آنان) باید برای پایان دادن به دور تسلسل رقابتها و مناقشات سالیانه بر سر آب، در مناطق مرزی «دره فرغانه» فعال شوند و موضوع آب را به بخشهای قابل مدیریتتر تقسیم کنند- دنبال کردن راه حلهای منظم و گام به گام در طول مرزهای جغرافیایی و خطوط فرضی، به جای مطرح کردن یک طرح کلی و جامع برای مدیریت منابع. اگر ازبکستان مشارکت نکند، در آن صورت قرقیزستان و تاجیکستان باید به صورت 2 جانبه با هم همکاری کنند. در همین حال، برای پایان دادن به مخالفتهای ازبکستان با پروژههای برق آبی بالادستی باید از پادرمیانی مقامات در سطح بالا استفاده شود. اگرچه هیچ ضمانتی برای موفقیت این طرح وجود ندارد اما این روش میتواند فرصتی برای مدرنیزه کردن زیرساختها، مدیریت منابع آبی و نیز آموزش نسل جدیدی از کارشناسان فنی را در اختیار این 3 کشور قرار دهد. این توافقات همچنین تجربه خوبی برای سایر حوزههایی که تنها نیازمند همکاری این کشورها است به وجود آورده و میتواند ضمن کاهش تنشها در منطقه، به بهبود شرایط زندگی سخت اغلب مرد این کشورها کمک کند. پیشنهادات برای ایجاد یک سیستم مدیریت آب کارآمد، عاری از فساد و مدرن در منطقه که جدا از سایر منازعات موجود بین قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان باشد، پیشنهاداتی مطرح میشود. 1) رودخانههای سیر دریا و آمود دریا باید موضوع توافقنامههای جداگانه درباره تسهیم آب باشد. 2) به وجود آوردن توافقات 2 جانبه جداگانه بین قرقیزستان -ازبکستان و ازبکستان- تاجیکستان درباره تسهیم آب و انرژی؛ و در حین آن، انجام یک توافق جامع درباره مدیریت آنها پیشنهادات به جامعه کمککنندگان از جمله روسیه، چین اتحادیه اروپا: 3) گسترش برنامههای مربوط به مدرن سازی زیرساختها الف) در مناطق شهری با در نظر گرفتن طرح نصب کنتورهای آب و بهبود وضعیت بهداشت آب ب) در مناطق روستایی با در نظر گرفتن تکنیکهای مدرنی چون آبیاری قطرهای 4) اولویتبندی مسائل مربوط به آب در بالاترین سطوح کار با دولت های قرقیز، تاجیک و ازبک و استفاده از رسانههای بینالمللی و محلی برای طرح اهمیت این موضوع در سطح جامعه 5) همکاری با کوچکترین واحدهای دولتی یا بهطور غیرمستقیم با گروههای محلی، برای کاهش فساد و زمینه سازی برای سرمایهگذاری بیشتر در جهت اجرای اقدامات ضد فساد 6) تبدیل اصلاحات بخش انرژی، از جمله اقدامات ضد فساد، به طرحهای فاینانس برای پروژههای برق آبی بزرگ پیشنهاداتی برای قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان 7) متعهد شدن برای حل مشکلات مربوط به تعیین مرزها، بدون استفاده از آب یا انرژی به عنوان یک عامل قهری؛ تسهیل همکاریهای مرزی بین نیروهای پلیس و تشکیل یک شورای 3 جانبه درون منطقهای با هدف نظارت روزانه بر نحوه مدیریت منابع آبی و ارضی، به موازات مذاکرات سطح بالا درباره تحدیدات مرزی 8) تحقیق و پیگرد قانونی موارد مربوط به فساد و سوء استفاده از پولهای کمککنندگان 9) انجام برنامههای گسترده آموزشی در جهت افزایش دانش عمومی درباره حجم گسترده میزان هدر رفت آب 10) درخواست از کمککنندگان برای طراحی و اجرای پروژههای توسعهای اقتصادی مرزی با تمرکز بر موضوعات مرزی، از جمله مدیریت و حفظ منابع آبی مشترک در کشاورزی انتهای پیام/
93/06/30 - 11:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 32]