محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1843981242
اهمیت سرمایه‌گذاری مستقیم در خارج از کشور در مهار بیماری هلندی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
اهمیت سرمایه‌گذاری مستقیم در خارج از کشور در مهار بیماری هلندی
در شرایطی که بخشی از درآمد نفتی کشور، امکان بازگشت ندارد و نمی‌توان آن را به اقتصاد ملی بازگرداند، شاید این امکان وجود داشته باشد که این بخش از درآمدهای نفتی به سرمایه‌گذاری در تولید مایحتاج کشور در سایر سرزمین‌ها اختصاص یابد.
بخش اول چکیده: اقتصاد ایران با توجه به وابستگی‌اش به درآمدهای نفتی، در کنار بهره بردن از منافع درآمد نفتی، در معرض صدمات و لطماتی قرار دارد که می‌توان از آن میان، به بیماری هلندی اشاره نمود. اگرچه دولت و نخبگان اقتصادی کشور همواره در جستجوی راهکارهایی برای خروج از وضعیت کنونی و کاستن از وابستگی به درآمد نفتی هستند، لیکن رسیدن به چنین وضعی جز با صرف نظر کردن از برخی از منافع اولیه و کوتاه‌مدت درآمد نفتی امکان‌پذیر نیست. در این پژوهش، در کنار بررسی مسأله‌ی بیماری هلندی و مشکلات ناشی از بیماری هلندی، به بررسی راهکارهای قابل ارائه برای مقابله با این لطمات پرداخته، و نقش سرمایه‌گذاری در خارج از کشور را به عنوان یکی از راهکارهای اصلی مقابله با تبعات بیماری هلندی بررسی نموده‌ایم. مبانی نظری و نمونه‌های تجربی نشان می‌دهد، سرمایه‌گذاری درآمدهای حاصل از نفت در خارج از کشور، اگر به درستی و به میزان لازم صورت بگیرد، می‌تواند نفرین منابع طبیعی را به نعمتی ارزشمند بدل ساخته و از تهدیدی که تولید کالاهای قابل تجارت به خاطر درآمد نفتی با آن مواجهند، یک فرصت برای توسعه‌ی تجارت همان کالاها بسازد. واژگان کلیدی: درآمد نفتی، بیماری هلندی، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، فرضیه‌ی تناقض ثروت، نفرین منابع طبیعی 1. مقدمه: ایران کشوری است راهبردی در منطقه‌ی خاورمیانه، که به واسطه‌ی اکتشاف نفت، بیش از هر چیزی، به عنوان یک اقتصاد نفتی شناخته شده است. اگرچه در حال حاضر کشورمان توانسته است در بسیاری از علوم روز به حد قابل قبولی از رشد دست یابد، اما همچنان در فرآیند تبدیل علم به فن‌آوری و تبدیل دانش به ثروت نتوانسته است به حد مطلوبی برسد. لذا ساز و کارهای اقتصادی در ایران هنوز هم متأثر از درآمد نفتی است و علیرغم تلاش‌های صورت گرفته در جهت حرکت به سمت اقتصاد آزاد، اقتصاد ایران هنوز راه زیادی برای پیمودن دارد. سهم بخش دولتی از اقتصاد ایران، علیرغم ابلاغ سیاست‌های اصل چهل و چهار، و تلاش دولت برای انتقال مالکیت بنگاه‌های سودآور دولتی به بخش خصوصی، همچنان بالاتر از حد مطلوب است؛ اگرچه اقتصاد ایران به صورت آشکاری در حال حرکت به سمت خصوصی‌سازی است. ایران علیرغم محدودیت‌هایی که در خصوصی‌سازی و رشد بخش خصوصی در صنعت و تجارت دارد، توانسته است از درآمدهای نفتی خود برای گسترش زیرساخت‌های توسعه بهره‌ی مطلوبی ببرد و با استفاده از علوم روز در زمینه‌هایی نظیر علوم فنی و مهندسی، کشاورزی، صنایع تبدیلی، عمران و راه‌سازی، و امثال آن بهره‌ی مناسب برده و بدین واسطه، شرایط را برای توسعه‌ی زیرساخت‌ها فراهم آورد. اما با این وجود هنوز هم اقتصاد ایران را باید یک اقتصاد نفتی دانست. نفت و پول حاصل از فروش آن، چنان در صد سال گذشته در فرهنگ اقتصادی مردم این کشور رسوخ کرده است که نمی‌توان در افقی کوتاه مدت انتظار تغییر چندانی را در این رویه‌های اقتصادی داشت. اگرچه دولت و نخبگان اقتصادی کشور همواره در جستجوی راهکارهایی برای خروج از وضعیت کنونی و کاستن از وابستگی به درآمد نفتی هستند، لیکن رسیدن به چنین وضعی جز با صرف نظر کردن از برخی از منافع اولیه و کوتاه‌مدت درآمد نفتی امکان‌پذیر نیست. یکی از مهمترین عوارض اقتصاد نفتی، دچار شدن به بیماری هلندی است. بیماری هلندی یک پدیده‌ی اقتصادی است که غالباً در اقتصاد کشورهایی که از طریق فروش مواد خام خود، کسب درآمد می‌کنند، بروز و ظهور پیدا می‌کند. اصطلاح بیماری هلندی برای اولین بار در مجله اکونومیست لندن در نوامبر 1977 پدیدار شد و در واقع عنوان مقاله‌ای بود که در آن تأثیر درآمدهای ارزی حاصل از کشف و صادرات گاز طبیعی در دریای شمال (محدوده‌ی متعلق به هلند) بر اقتصاد این کشور بررسی شده است. به دنبال کشف گاز طبیعی در هلند، این کشور که واردکننده‌ی سنتی گاز بود به صادرکننده آن تبدیل و در نتیجه، عواید ارزی خارجی هنگفتی نصیب کشور مزبور شد. با این حال، متعاقب این رخداد، قیمت‌ها (به ویژه در بخش کالاهای غیرقابل تجارت) و نرخ ارز واقعی افزایش پیدا کرد. در نتیجه، تولیدکنندگان و صادرکنندگان هلندی قدرت رقابت پذیری و سهمشان از بازار جهانی را از دست دادند و رشد اقتصادی در این کشور، به شدت کاهش یافت. در همان زمان بسیاری از کشورهای در حال توسعه، با این بیماری دست به گریبان بوده‌اند، اما اکثر این کشورها متوجه علّت این عقب‌ماندگی اقتصادی نشده بودند. چرا که متفکرین اقتصادی، ریشه‌ی عقب‌ماندگی اقتصادی خودشان را در عوامل دیگری، نظیر چرخه‌ی شیطانی فقر می‌دانستند و بر این باور بودند که درآمد حاصل از فروش مواد خام می‌تواند اقتصادشان را از این چرخه‌ی شیطانی رهایی بخشد. لیکن، زمانی که این بیماری در هلند که از سطح مطلوبی در شاخص‌های توسعه‌یافتگی برخوردار بوده است، ظهور و بروز پیدا کرد، زمینه برای درک این بیماری فراهم شد. بیماری هلندی اول بار در اثر کاسته شدن از فعالیت صنایع، در کشور هلند، در اثر پیدا شدن منابع نفتی و گازی غنی در آب‌های حوزه‌ی استحفاظی این کشور در دریای شمال، در اواخر دهه‌ی 1950 و اوایل 1960 شناخته شد. در اثر افزایش ناگهانی فروش محصولات نفتی، ارز فراوانی وارد کشور شده و موجبات تورم را فراهم آورد، که این تورم موجب کاهش صرفه‌ی اقتصادی تولید محصولات صنعتی و خدماتی شد . در واقع عده‌ای بر این باورند که این نام‌گذاری چندان شایسته نیست. چرا که هلند بلافاصله پس از درک علل کاهش تولید خود در بخش صنعتی، توانست با برنامه‌ریزی دقیق، سهم صادرات کالا و خدمات خود را از چهل درصد تولید ناخالص داخلی مجدداً به شصت درصد آن برساند، و خود را از آسیب‌های ناشی از این بیماری مصون بدارد. لیکن کشورهای بی‌شمار دیگری وجود دارند که همچنان گرفتار این بیماری اقتصادی هستند و شاید می‌بایست این بیماری را منتسب به نام آن کشورها نمود. از طرفی عده‌ای دیگر اصلاً این معضل دامن‌گیر کشورهای دارای ذخائر طبیعی را بیماری نمی‌دانند و معتقدند این معضل، در واقع بزرگ شدن و منفعت بردن یک بخش از اقتصاد، به قیمتِ زیانِ بخش‌های دیگر است، و این الزاماً بدان معنی نیست که برآیند اثرات وجود چنین معضلی برای اقتصاد یک کشور الزاماً منفی است. اگرچه افرادی که به بیماری خواندن این معضل اصرار دارند، نگران اثرات احتمالاً منفی و مخرّب وجود درآمدهای نفتی و منابع طبیعی بر نظام توزیع و تخصیص منابع میان بخش‌های مختلف اقتصادی هستند. در واقع بیماری هلندی را باید یکی از نظریه‌های تبیین‌کننده‌ی فرضیه‌ی تناقض ثروت دانست. فرضیه‌ی تناقض ثروت و یا همان فرضیه‌ی مصیبت ثروت طبیعی، بر پایه‌ی این مشاهده استوار است که اقتصادهایی که از نظر منابع طبیعی ثروتمند‌ترند، به طور متوسط آهسته‌تر از اقتصادهایی رشد می‌کنند که از منظر منابع طبیعی فقیرترند. به عنوان مثال، گیلفاسون در مقاله خود، وضعیت رشد کشورهای عضو اوپک را با کشورهای دیگر مقایسه می‌کند و چنین نتیجه می‌گیرد که این ویژگی منحصر به کشورهای عضو اوپک نیست. بلکه از میان شصت و پنج کشوری که می‌توان آن‌ها را در زمره‌ی کشورهای غنی در زمینه‌ی منابع طبیعی دانست، تنها چهار کشور توانسته‌اند نرخ رشد متوسط بالاتر از چهار درصد را در بازه‌ی زمانی 1970 الی 1998 حفظ کنند، و از طرف دیگر در بلند مدت، سرمایه‌گذاری خود را در نرخی بالاتر از بیست و پنج درصد تولید ناخالص داخلی نگاه دارند. اما آیا این بدان معنی است که منابع طبیعی، عامل اصلی بروز بیماری هلندی هستند؟! پاسخ منفی است. آنچه عامل اصلی به وجود آمدن این بیماری است، عدم آمادگی و اطلاع دولت‌مردان از عوارضی است که در زمان بهره بردن از این منابع طبیعی به وجود می‌آیند. لذا بر خلاف آنچه از فرضیه‌ی تناقض ثروت فهمیده می‌شود، ثروت طبیعی می‌تواند منافع بی‌شماری را نیز به همراه آورد بی آنکه بیماری هلندی را ایجاد کند. یک نمونه‌ی موفق چنین استفاده‌ی دقیق و به جایی از منابع طبیعی، کشور نروژ است. این کشور که پس از عربستان سعودی، بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی نفت خام در جهان است، تاکنون هیچ یک از علائم آشکار بروز بیماری هلندی را در خود نشان نداده است. البته شاید یکی از علل توفیق نروژ در مهار بیماری هلندی، در زمان اکتشاف نفت در آن کشور نهفته باشد. چرا که نروژ در زمان اکتشاف نفت، یک کشور توسعه یافته محسوب شده و درآمد نفتی سهمی محدود از درآمدهای دولت نروژ را تشکیل می‌داده، در حالی که برای اکثر کشورهای نفتی، درآمد نفت تنها راه کسب درآمد برای دولت محسوب می‌شود. اقتصاد ایران نیز به عنوان یک کشور نفت‌خیز، از بیماری هلندی مصون نمانده است. دفتر مطالعات برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس در پژوهش خود درباره‌ی اقتصاد ایران و بیماری هلندی، به بررسی علائم بیماری هلندی در کشورمان پرداخته، و با توجه به بررسی‌های انجام شده، اقتصاد ایران را دچار بیماری هلندی تشخیص می‌دهد و بدین جهت، خواهان اتخاذ تصمیماتی برای کنترل هزینه‌ها از محل درآمد نفتی و اتخاذ سیاست‌های کلان محافظه‌کارانه‌تری شده است. ما نیز در ادامه‌ی این پژوهش به اختصار به بیان مبانی نظری بیماری هلندی و عوارض و علائم پیدایش آن پرداخته و سپس با بررسی راهکارهای ارائه شده از سوی اقتصاددانان، به اهمیت و نقش سرمایه‌گذاری خارجی در کنترل و مهار بیماری هلندی خواهیم پرداخت. 2. مبانی نظری، و علائم بیماری هلندی: بیماری هلندی زمانی رخ می‌دهد که کشف منابع طبیعی (و به واسطه‌ی آن، جریان ورودی عظیمی از ارز خارجی) به رونق صادرات و تقویت پول کشور منجر شود و رقابت‌پذیری کالاهای کشاورزی و صنعتی کشور را به صورت زیان‌باری تحت تأثیر قرار دهد. رونق در یک بخش از کالاهای قابل تجارت به افزایش در درآمدهای ملی منجر شده و همچنان که پول خارجی بیشتری به کشور وارد می‌شود به دلیل ترکیبی از تقویت واقعی پول، و افزایش هزینه‌های تولید، به کوچک شدن سایر بخش‌های قابل تجارت (موسوم به بخش قابل تجارت عقب‌مانده) منجر می‌شود که اثر متضاد کاهش صادرات در سایر بخش‌ها و افزایش واردات را به همراه دارد. به علاوه، منابع اولیه تولید، علی‌الخصوص سرمایه، برای برآورده کردن تقاضای داخلی در حال رشد به تولید کالاهای غیر قابل تجارت داخلی انتقال یافته و بدین ترتیب تولید در بخش قابل تجارت را بیشتر تضعیف می‌کند. در بیماری هلندی، آثار منفی افزایش صادرات یک کالا بر بخش‌های صادراتی قابل تجارت، مد نظر قرار می‌گیرند. بخشی از درآمدهای افزایش صادرات یک کالا، در کالاهای غیر قابل تجارت هزینه می‌شود که به افزایش ارزش نرخ ارز واقعی منجر می‌شود. در مرحله‌ی بعد، منابع از بخش قابل تجارت به بخش غیر قابل تجارت انتقال می‌یابد. این فرایند دو مرحله‌ای، ساز و کار اثر بیماری هلندی است. مرسوم آن است که برای بررسی تأثیر بیماری هلندی بر عملکرد اقتصاد، کل اقتصاد را به سه بخش کلی تقسیم می‌کنند که عبارتند از: الف) بخش منابع طبیعی مانند نفت ب) بخش کالاهای قابل تجارت مانند صنعت و کشاورزی ج) بخش کالاها و خدمات غیرقابل تجارت مانند ساختمان، حمل و نقل، خدمات و جز این‌ها در طرف عرضه اقتصاد، موقعی که ارزش کالاها و تولیدات در بخش منابع طبیعی به طور برونزا افزایش می‌یابد، تولید نهایی نیروی کار در آن بخش افزایش می‌یابد و این کار موجب می‌شود نیروی کار از تمامی بخش‌های دیگر اقتصاد به این بخش رونق یافته حرکت کنند. این امر به نوبه خود به کاهش استفاده از عوامل تولید در بخش قابل تجارت و در نتیجه، انقباض آن می‌انجامد. این اثر به منزله جابه‌جایی منابع شناخته شده است. در طرف تقاضا، رونق در بخش منابع طبیعی موجب افزایش درآمد در داخل کشور مفروض و بنابراین، افزایش تقاضا برای همه کالاها خواهد شد. چون قیمت کالاهای قابل تجارت متأثر از قیمت‌های جهانی است و چه بسا در بازار جهانی تعیین می‌شود، این اضافه تقاضا و به تبع آن اضافه مخارج، قیمت‌های نسبی کالاهای غیرقابل تجارت را افزایش می‌دهد و در نتیجه، نرخ ارز واقعی افزایش می‌یابد. در واکنش به این پیامد، عوامل تولید متحرک از بخش کالاهای قابل مبادله به بخش کالاها و خدمات غیرقابل مبادله جا به جا می‌شوند. افزایش سودآوری در بخش رونق گرفته، پیشنهاد قیمت‌های عوامل تولید را در این بخش افزایش می‌دهد که منجر به کسادی بخش‌های قابل تجارت در نتیجه کاهش در عوامل تولید آن‌ها می‌شود. این اثر در ادبیات بیماری هلندی به اثر مخارج شهرت یافته است. در گزارشی که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه شده و بدان اشاره کردیم، چنین برداشتی وجود داشته است که اثر مخارج در ایران از اهمیتی بیشتر در مقایسه با اثر حرکت منابع برخوردار است، چرا که به گفته‌ی نویسنده‌ی این گزارش "اثر جابه‌جایی تنها زمانی رخ می‌دهد که عوامل به اندازه کافی بتوانند میان بخش‌های نفتی و غیر نفتی اقتصاد جا به جا شوند. از آنجا که شاغلان بخش نفت در ایران اندک و قابلیت تحرک نیروی کار به طور کلی کم است، احتمالاً باید اثر جابه‌جایی نیروی کار کم باشد ." حال آنکه باید گفت، از آنجا که درآمد حاصل از صنعت نفت در ایران، ملّی است و بخش عمده‌ای از بودجه‌ی سالیانه‌ی دولت را تشکیل می‌دهد، اثر جابه‌جایی نیروی کار را باید در گرایش مردم به رسیدن به مشاغل دولتی، به دست آوردن رانت‌هایی برای استفاده از امتیازهای دولتی، تلاش برای کسب تحصیلات عالی برای جذب در دولت، و امثال آن جستجو نمود. با این نگاه، اتفاقاً باید به صراحت گفت که اثر جابه‌جایی منابع تولید در ایران بالاتر از حد مورد انتظار است و حتی بر فرهنگ مردم، و به خصوص بر نظام آموزشی کشور، تأثیر بسیار بالایی دارد. البته اهمیت دادن به نقش و تأثیر اثر حرکت منابع تولید، از اهمیتی که باید به اثر مخارج بدهیم نمی‌کاهد. چرا که این اثر از جمله نگرانی‌های مهم کشورهای در حال توسعه است؛ زیرا این کشورها ناگزیرند از آنکه فرآیند توسعه را از طریق بسط بخش‌های قابل تجارت به پیش برند. بنابراین اقتصادی که بدین شکل رونق گرفته است با یک معضل غیر منتظره مواجه می‌شود: افزایش انفجاری در درآمدها، توسعه را تقویت می‌کند، اما از طرف دیگر همین درآمدها به دلیل تخریب بخش‌های قابل تجارت، به رکود اقتصادی دامن می‌زنند. لذا با توجه به کسادی ایجاد شده در بخش‌های قابل تجارت، افزایش انفجاری در صادرات یک کالا، آمیزه‌ای از خوب و بد برای کشورهای در حال توسعه است. البته بیماری هلندی از طرق دیگری غیر از دو اثر فوق‌الذکر نیز بر اقتصاد ملی تأثیر می‌گذارد. از جمله می‌توان به تحریک رفتارهای رانت‌جویانه و فساد اقتصادی و اداری، و همچنین تضعیف حکمرانی و حاکمیت مطلوب نیز اشاره نمود. لیکن برای اختصار مطلب، از بیان و توضیح بیشتر درباره‌ی مکانیزم اثرگذاری بیماری هلندی بر اقتصاد ملی صرف نظر نموده و به بحث اصلی باز می‌گردیم. به هر طریق، تشخیص بیماری هلندی در اقتصاد کشورها به سادگی امکان‌پذیر نیست. در واقع، اثبات این نکته که بیماری هلندی در اقتصاد وجود دارد یا این عارضه حادث نشده است، کار ساده‌ای نیست. در موارد متعدد، دیده شده است که یک یا چند محقق اعلام می‌کنند که به استناد برخی مدارک، عارضه هلندی در اقتصادی رخ داده و دیگران نیز به استناد مدارک دیگر اعلام می‌دارند که این عارضه رخ نداده است. برای شناسایی بیماری هلندی نه تنها باید اثبات شود که نشانه‌های بیماری وجود دارد، بلکه باید نشان داده شود که این نشانه‌ها توسط بیماری هلندی به وجود آمده‌اند نه عوامل دیگر. برای مثال، افزایش اندازه بخش خدمات (به عنوان یکی از نشانه‌های این پدیده) می‌تواند ناشی از پدیده‌ی گذار طبیعی اقتصاد مثلاً به مرحله‌ی فراصنعتی باشد و یا آنکه افزایش نرخ واقعی ارز (به مثابه نشانه دیگر بیماری هلندی) ممکن است در نتیجه تغییر در مصرف دولت یا تغییر در خالص ذخایر خارجی، تفاوت بهره‌وری یا فساد مالی بوده باشد. با این حال، اقتصاددانان و متخصصان امر برای پی بردن به ظهور و بروز بیماری هلندی در اقتصاد و نیز انتقاد از عملکرد دولت‌ها در خصوص نحوه‌ی مصرف درآمدهای حاصل از صادرات منابع طبیعی، از شاخص‌ها و نشانه‌هایی استفاده می‌کنند که عمده‌ترین آن‌ها شامل این موارد است: الف) تقویت پول ملی و افزایش نرخ ارز واقعی ب) رونق بخش خدمات ج) افزایش قیمت کالاهای غیرقابل مبادله (همچون زمین ، مسکن و خدمات) د) کاهش نسبت صادرات کالاهای غیر نفتی (به ویژه کالاهای صنعتی) به تولید ناخالص داخلی ه) افزایش واردات (به ویژه کالاهای مصرفی) و) کاهش سهم ارزش افزوده بخش‌های صنعت و کشاورزی از تولید ناخالص داخلی. ز) عقب گرد صنعتی و عقب گرد کشاورزی برخی از آثار فوق‌الذکر در نگاه اول، پدیده‌های مطلوبی از نظر اقتصادی محسوب می‌شوند که در ظاهر رفاه جامعه را بالا می‌برند. لیکن برای دانستن مطلوب یا نامطلوب بودن این آثار و علائم اندکی توضیح لازم است. افزایش نرخ واقعی ارز، به عنوان یکی از نشانه‌های بیماری هلندی، رقابت پذیری تولیدات داخلی قابل صادرات را کاهش می‌دهد و به انبساط واردات و انقباض صادرات و در نتیجه، از مزیت افتادن تولید در بخش‌های قابل تجارت می‌انجامد. علت آن است که صادرکنندگان محصولاتشان را به قیمت‌های جهانی می‌فروشند و دریافتی‌هایشان به دلار است، اما در عوض هزینه‌های تولیدشان به پول داخلی انجام می‌شود. از این رو، افزایش قیمت کالاهای غیرقابل تجارت در داخل کشور مفروض، سودآوری صادرات را کاهش داده و به تبع آن از توان پرداختی بنگاه‌هایی که به امر صادرات می‌پردازند (و به طور کلی بنگاه‌هایی که در بخش کالاهای قابل تجارت فعالیت می‌کنند) به عوامل تولید می‌کاهد. در نتیجه ، اشتغال و تولید در این قبیل فعالیت‌ها در قیاس با بخش‌های غیرقابل مبادله از مزیت می‌افتد. از طرف دیگر، بنگاه‌هایی که فعالیتشان معطوف به عرضه کالاها در بازار داخلی است، به این نتیجه می‌رسند که اگر به جای تولید به امر واردات کالاها بپردازند، مقرون به صرفه‌تر خواهد بود. به این ترتیب، تولید و اشتغال در بخش کالاهای قابل تجارت دچار رکود می‌شود. نکته‌ای که در اینجا لازم به یادآوری است اینکه، موقعی که بهره‌وری، تولید و درآمد کشور مفروضی نسبت به بقیه دنیا افزایش می‌یابد، قیمت نسبی کالاها و خدمات غیرقابل تجارت آن کشور نسبت به قیمت کالاهای قابل مبادله‌اش (یعنی نرخ ارز واقعی) زیاد می‌شود. چون این افزایش نرخ ارز واقعی، حاصل و پیامد منطقی افزایش بهره‌وری و تولید درآمد است، شهروندان نیز در وضعیت رفاهی بهتری قرار می‌گیرند و بیشتر مصرف می‌کنند. اما در مورد بیماری هلندی، قبل از آنکه بهره‌وری و تولید در کل اقتصاد افزایش یابد، نرخ ارز واقعی افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر، ثروت منابع طبیعی موجب می‌شود مصرف و سرمایه گذاری کلان به سطحی بالاتر از توان و ظرفیت اقتصادی کشور مفروض افزایش پیدا کند؛ به این مفهوم که افزایش نرخ ارز واقعی، ارتباطی به بهره‌وری و توان تولیدی اقتصاد ندارد. یکی دیگر از پیامدهای بیماری هلندی، عقب گرد صنعتی و عقب گرد کشاورزی است. در واقع، در پی کاهش درآمدهای منابع طبیعی (مثلاً به دلیل تنزل بهای نفت)، دولت‌ها در کشورهای در حال توسعه‌ی برخوردار از منابع طبیعی، از حجم یارانه‌ها و دامنه اقدامات حمایتی خود کم می‌کنند و در نتیجه، تولیدکنندگان داخلی کشور مفروض در شرایط ضعف و رنجوری به رقابت دشوارتر در بازار جهانی کشانده می‌شوند. نتیجه این امر، ورشکستگی و تعطیلی صنایع و از مزیت افتادن فعالیت‌های کشاورزی خواهد بود. بنابراین، موقعی که به دنبال رونق منابع طبیعی (به ویژه رونق نفتی) نشانه‌های مذکور در اقتصاد ظاهر شود، می‌گوییم اقتصاد مزبور به عارضه یا بیماری هلندی دچار شده است، هرچند ممکن است بخشی از این اتفاقات ناشی از عوامل دیگر بوده باشد. چه بسا خود این عوامل نیز در پی رونق نفتی به وجود آمده باشند. حال پرسش اصلی این بخش آن است که آیا اقتصاد ایران دچار عارضه‌ی بیماری هلندی شده است یا خیر؟ همان گونه که خاطرنشان شد، بیماری هلندی بیشتر در کشورهای غنی از نظر منابع طبیعی، ولی ضعیف به لحاظ ساختارها و نهادها اتفاق می‌افتد. بنابراین، انتظار این است که ایران که از منبع طبیعی نفت به وفور بهره‌مند است و در عین حال، محدودیت‌های سفت و سختی بر نحوه‌ی استفاده از درآمدهای نفتی اعمال نمی‌شود، بیشتر در معرض بیماری هلندی قرار داشته باشد. در ایران همواره بخش زیادی از دلارهای نفتی صرف مخارج دولت شده است. هرچند از سال 1383حساب ذخیره‌ای ارزی برای مدیریت درست بخشی از دلارهای نفتی تشکیل شد، اما دولت به شیوه‌های مختلفی (تقدیم متمم بودجه به مجلس و غیره) از این حساب برداشت کرده است. در واقع، این حساب به میزان زیادی از کارویژه‌های اصلی‌اش فاصله دارد و وجوه آن بیشتر صرف کسری‌های بودجه دولت، پرداخت یارانه‌ها و سرمایه گذاری‌های دولتی شده و در نهایت، با تزریق نقدینگی به اقتصاد، آن را دچار بی‌ثباتی کرده است. صاحب نظران اقتصادی در کشور بر این باورند که عوارض بیماری هلندی در ایران از همان ابتدای شروع صادرات نفت در اقتصاد بروز کرد، به گونه‌ای که تقریباً عمده فعالیت‌های سنتی، صنعتی و تولیدی کشور، تحت تأثیر آن قرار گرفته و به تدریج دچار زوال و نابودی گردیده‌اند. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان صنعت منسوجات سنتی، صنعت کاشی سنتی، صنعت شیشه گری سنتی، صنعت خراطی چوب و صنعت فلزکاری سنتی را نام برد که یا به کلی از بین رفتند و یا به صورت صنایع دستی و تزئینی در مقیاس‌های بسیار کوچک، به حیات خود ادامه دادند. منابع و مآخذ: الف) منابع فارسی: 1. خضری، محمد، بیماری هلندی و ضرورت استفاده درست از درآمدهای نفتی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال دوازدهم، شماره چهارم، زمستان 1388 2. خلعت بری، فیروزه، پیچیدگی روش‌های بررسی بیماری هلندی و ضرورت اجتناب از تصمیمات غیر کارشناسی، بولتن دفتر مطالعات برنامه و بودجه، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 3. رومر، دیوید، اقتصاد کلان پیشرفته، ترجمه مهدی تقوی، تهران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، 1384 4. سالواتوره، دومینیک، تجارت بین‌الملل، ترجمه حمیدرضا ارباب، (تهران: نشر نی، 1376) 5. شریفی، محمد، پارادوکس نفت و توسعه در ایران، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره دوم، تابستان 1388 6. قبادی، فرخ، پیامدهای بیماری هلندی در اقتصاد ایران، روزنامه دنیای اقتصاد مورخ 25/1/87 7. نظری، محسن؛ مبارک، اصغر، وفور منابع طبیعی، بیماری هلندی، و رشد اقتصادی در کشورهای نفتی، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هفتم، شماره 27، زمستان 1389 8. هادی زنوز، بهروز، تشویق و ترویج سرمایه گذاری مستقیم خارجی، تهران: سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، 1383 9. هادی زنوز، بهروز، روش‌شناسی و چارچوب نحوه‌ی بررسی وجود بیماری هلندی در اقتصاد ایران، بولتن دفتر مطالعات برنامه و بودجه، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1387 10. هادی زنوز، بهروز؛ جوادی، شاهین، مباحثی در خصوص استفاده از درآمدهای نفتی در اقتصاد ایران، دفتر مطالعات برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 9224، سال 1387 11. هادی زنوز، بهروز ؛ کمالی دهکردی، پروانه ، اثر FDI بر رشد اقتصادی کشورهای میزبان منتخب، فصلنامه‌ی پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال سیزدهم، شماره 39، تابستان 1388 ب) منابع لاتین: 1. Barder, Owen, A Policymakers Guide to Dutch Disease, Center for Global Development, Working Paper No 91, 2006 2. Corden W. Max, Booming Sector and Dutch Disease Economics: Survey and Consolidation, Oxford Economic Papers 36, 1984, pp. 359-380 3. De Silva, K. Migara O., the Political Economy of Windfall: The Dutch Disease (Theory and Evidence), Center in Political Economy, Washington University, 1994 4. Gylfason, Thorvaldur, Lessons from the Dutch Disease: Causes, Treatment, and Cures, Institute of Economic Studies; Working Paper Series, W01:06, August 2001 5. Herzer, Dierk, Outward FDI and economic growth, Journal of Economic Studies, Vol. 37 No. 5, 2010, pp. 476-494 6. Kojima, K., A Macroeconomic Approach to Foreign Direct Investment, Hitotsubashi Journal of Economics, vol. 14, 1973, pp 1-21 7. Kreinin M. E.; Abe S.; and Plummer M. G., Motives for Japanese FDI: Survey Analysis and Implications in Light of the Asian Crisis, Journal of Asian Economics, Vol. 10, 1999, pp 385-394 8. Moosa, Imad A., Foreign Direct Investment; Theory Evidence and Practice, (New York: Palgrave, 2002). 9. Prachonwny M. F. J., Direct Investment and the Balance of Payments of the United States: a Portfolio Approach, In F. Machlup, W. S. Salant and L. Tarshis (eds), International Mobility and Movements of Capital, (New York; NBER, 1972) 10. Reuber G.; Crokell H.; Emerson M.; Gallais-Hamonno G., Private Foreign Investment in development, (Oxford: Clarendon Press and OECD, 1973) 11. Stijns, Jean- philippe, An Emprical Test of Dutch Disease Hypothesis Using Gravity Model of Trade. University of California at Berkeley, Departmcnt of Economics, 2002 منبع : مقاله ارائه شده در همایش ملی نفت و توسعه اقتصادی برگزار کننده : سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری ادامه دارد ...
93/04/29 - 00:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 120]
-
اقتصادی
پربازدیدترینها