تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
سه برند برتر کلید و پریز خارجی، لگراند، ویکو و اشنایدر
مراحل قانونی انحصار وراثت در یک نگاه: از کجا شروع کنیم؟
چگونه برای دریافت ویزای ایران اقدام کنیم؟ مدارک لازم و نکات کاربردی
راهنمای خرید یو پی اس برای مراکز درمانی و بیمارستانی مطابق الزامات قانونی
آیا طلاق توافقی نیاز به وکیل دارد؟
چگونه ویزای آفریقای جنوبی را به آسانی دریافت کنیم؟ راهنمای قدم به قدم
همه چیز درباره ویزای آلمان و مراحل دریافت آن
چرا پاسارگاد به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران شناخته می‌شود؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1820945926
بررسی دو رویکرد حافظه‌محور و اندیشه‌محور؛ به روش‌های آموزش با تأکید بر روایات منقول از امام علی(ع)
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
بررسی دو رویکرد حافظه‌محور و اندیشه‌محور؛ به روش‌های آموزش با تأکید بر روایات منقول از امام علی(ع)
امام علی(ع) می‌فرمایند: «مزیت تفکر و تفهیم مطلب در فرایند آموزش به‌دست معلم یا فرایند یادگیری توسط متعلم مفیدتر است تا مزیت تکرار، تمرین و خواندن»
بخش اول چکیده امام علی(ع)، علم را بر دو نوع «مسموع» یعنی شنیدهشده از خارج و «مطبوع» یعنی نشئت‌گرفته از عقل تقسیم می‌کند. بر این اساس، حافظه‌محوری و اندیشه‌محوری دو نگرش عمدۀ حاکم بر روش‌های آموزش شمرده می‌شوند. هرچند امروزه بیشتر بر روش‌های اندیشه‌محوری تأکید می‌گردد، حافظه‌محوری نیز یکی از رویکردهای پرکاربرد به‌شمار می‌آید. نوشتار حاضر با هدف نشان دادن جایگاه و تفاوت‌های این دو رویکرد، با تأکید بر روایات منقول از امام علی(ع) به روش توصیفی ـ تحلیلی، نخست با تعریف دانش و خرد و رابطۀ میان آن دو، اهمیت آنها را در آموزش بررسی می‌کند، سپس به معرفی هریک از دو نگرش حاکم و روش‌های مورد حمایت آنها می‌پردازد. بررسی موضوع، اگرچه برتری به‌کارگیری تربیت عقلانی در آموزش را نشان می‌دهد، درعین‌حال، مشخص می‌کند که نباید روش تکرار و حافظه‌محوری را به‌طور کلی از نظر دور داشت. کلیدواژه‌ها: دانش، خرد، حافظه‌محوری، اندیشه‌محوری. مقدمه انسان موجودی است که از نیروی تفکر برخوردار است و چون اجتماعی است، به آموزش نیاز دارد. آدمی در زندگی، چیزهای بسیار می‌آموزد و عادت‌های گوناگونی را در مراحل مختلف رشد به‌دست می‌آورد. برخی تمایلات، مثل فعالیت‌های علمی، هنری، اجتماعی و دینی تا اندازة فراوانی آموختنی‌اند. همچنین، انسان در برخورد با طبیعت و هم‌نوعان خود و در روبه‌روشدن با مسائل مختلف، لازم است مهارت‌هایی را بیاموزد که بتواند استعدادهای بالقوۀ خویش را به فعلیت برساند. ازاین‌رو، آموزش مؤثر زیربنای توسعۀ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. اینکه انسان چگونه این امور را می‌آموزد و در چه شرایطی این آموزش‌ها می‌تواند سودمند باشد، مسئله‌ای اساسی است. در این نوشتار کوشیده شده تا با بررسی دیدگاه امام علی(ع) دربارة مسئلة مهم آموزش، دو رویکرد عمدۀ حاکم بر روش‌های آموزش، ویژگی‌ها، محاسن و محدودیت‌های آنها بیان و مشخص شود که هریک برای تربیت اثربخش افراد تا چه اندازه مناسب است. مفهوم آموزش «آموزش» در فرهنگ لغت دهخدا عبارت است از عمل آموختن و تعلیم دادن. واژۀ علم به‌معنای اطلاع و آگاهی است و تعلیم حاکی از انتقال این اطلاع و آگاهی از شخصی به شخص دیگر است (باقری، 1387، ج 1، ص102). معمولاً فعالیت‌هایی را که معلم به‌قصد آسان کردن یادگیری در یادگیرندگان، به‌تنهایی یا به کمک مواد آموزشی انجام می‌دهد، آموزش می‌نامند (سیف، 1386، ص33). تعریفی جامع‌تر از آموزش را می‌توان هرگونه فعالیت یا تدبیر ازپیش طرح‌ریزی‌شده‌ای دانست که هدف آن آسان کردن یادگیری در یادگیرندگان است (همان، ص34). آموزش از جمله رفتارهایی است که همة افراد بشر به‌طور دایم و به‌صورت مستقیم یا غیر‌مستقیم به آن مبادرت می‌ورزند؛ زیرا انسان از لحظۀ تولد در حال فراگیری آن است و این کار تا آخرین لحظۀ حیات، انسان را همراهی می‌کند. به بیان دیگر، این اصل باارزش در فرهنگ اسلامی به‌صورت «زگهواره تا گور دانش بجوی» مصداق می‌یابد. مسئلة مهم در آموزش افراد، چگونگی دستیابی به دانش و شناخت و درواقع روش آموزش افراد است. رویکردهای گوناگونی به این موضوع وجود دارد که هریک ویژگی‌هایی دارد، ولی قبل از معرفی آنها لازم است به ارتباط میان دو مفهوم اساسی خرد و دانش پرداخته شود. مفهوم دانش «دانش» در فرهنگ لغت دهخدا، اسم مصدر از دانستن و به‌معنای دانایی، علم و فضل است. امروزه کلید همۀ نیازها داشتن دانش و اطلاعات است؛ چرا‌که بدون آن نمی‌توان جامعه‌ای غنی، مستقل و پویا به‌وجود آورد. موضوع علم یا دانش به معلوماتی مربوط است که معلم آن را در اختیار فراگیر قرار می‌دهد یا فراگیر با مطالعۀ منابع به آن دست می‌یابد. بر اساس طبقه‌بندی بلوم، هدف‌های یادگیری در حیطة شناختی شامل شش سطح است: دانش، فهمیدن، به کار‌بستن، تحلیل، ترکیب و ارزشیابی. این طبقه‌بندی از ساده‌ترین سطح شناخت یعنی دانش آغاز می‌شود و به پیچیده‌ترین شکل آن یعنی ارزشیابی و قضاوت می‌رسد. به بیان دیگر، برای رسیدن به هر سطحی از رشد فکری، ضرورت دارد مراحل پیشین گذرانده شده باشد (شعبانی، 1389، ص146-147). در اینجا، مفهوم دانش با نخستین سطح شناختی بلوم مطابقت دارد. دربارۀ اهمیت دانش در قرآن آمده است: «وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً» (طه: 114)؛ ای پیامبر بگو پروردگارا، بر علم و دانش من بیفزا. امام علی(ع) می‌فرمایند: «دانش بهترین راهنما و برترین شرافت است» (تمیمی آمدی، 1378، ج 2، ص162). تحصیل دانش به‌اندازه‌ای ارزشمند است که پیامبر اکرم(ص) نیز چهار محدودیت جنسیت، زمان، مکان و معلم را از دانش نفی کرده، می‌فرماید: «تعلّم و دانش‌جویی بر هر مسلمانی واجب است» (کلینی، 1365، ص30). و «علم را پی‌جویی کنید حتی اگر مستلزم سفر به چین باشد» (حر عاملی، 1409ق، ج 27، ص27) و بی‌اهمیت بودن نوع تعلیم‌دهنده را با بیان «حکمت را کسب کنید حتی اگر از گمراهان باشد، بیان می‌کند».(حکیمی، ج1، ص25) مفهوم خرد در فرهنگ لغت دهخدا، خرد به معنای عقل و هوش، قوۀ دریافت، ادراک حُسن و قبح اعمال، تمیز نیک و بد امور آمده است. در لغت عرب، «عقل» به‌معنای بند و بازداری است؛ بازداری لازم برای تأمین سنجیدگی و پختگی در عمل. برای فهم دقیق‌تر از واژه‌های متضاد عقل نیز می‌توان کمک گرفت. یکی از این واژه‌ها جهل است که به‌معنای «عمل بدون تأمل» یا «عمل نسنجیده» است (باقری، 1388، ص21 و 23). در فلسفه و کلام برای عقل دو اصطلاح کلی درخور تشخیص است؛ در یکی از این دو اصطلاح، عقل موجودی است که ذاتاً و فعلاً مجرد بوده و به‌طور مستقل، یعنی بدون تعلق به نفس و بدن، موجود است. دراصطلاح دیگر، عقل یکی از قوای نفس انسانی است؛ در این معنا، عقل با نفس متحد است و یکی از قوا و مراتب آن شمرده می‌شود و در برابر قوای خیال، وهم و حس قرار می‌گیرد. آنچه اینجا مدنظر قرار دارد، مفهوم عقل در اصطلاح دوم است. عقل در ادراک کلیات تواناست و می‌تواند مسائل نظری را از مقدمات بدیهی و معلوم استنباط کند. این عقل با ملاحظة مدرکاتش دو کارکرد دارد: نظری و عملی (برنجکار، بی‌تا). الف) کارکرد نظری عقل هرگاه کسی تلاش‌های شناختی خود را به‌گونه‌ای کنترل کند که از انحراف در اندیشه مصون بماند و به شناخت صحیح موضوع موردنظر دست یابد، از عقل در سطح نظری استفاده کرده است (باقری، 1388، ص24). معلومات عقل نظری، احکام مربوط به حقایق خارجی و علم و آگاهی به چیزهاست. ادراک این معلومات می‌تواند به دو شکل باشد: نخست عقل با در نظر گرفتن مفاهیم جزئی شبیه به هم، یک معنای کلی را استنباط کند؛ برای نمونه، وقتی انسان وارد باغی می‌شود که هزار درخت دارد، هزار درخت مشخص را با چشم خود احساس می‌کند و از آنها، هزار تصور خیالی می‌سازد و سرانجام یک معنای کلی را که جدا از همة آن هزار درخت است، استنباط می‌کند. بنابراین، زمانی که انسان یک مفهوم کلی معقول را از جمیع اضافات ادراک مجرد می‌کند، این عمل را با عقل نظری خود انجام داده است. درواقع، می‌توان گفت همة علوم بشری برپایة ادراک همین مفاهیم کلی بنا شده است؛ دیگر اینکه عقل پس از درک مفاهیم کلی، در مسیر طولی شناخت به‌تدریج قادر به شناخت‌های کلی دیگر، یعنی شناخت مجردات می‌شود. این حقایق عالی که متعلق شناخت بشر قرار می‌گیرد و با عقل نظری درک می‌شود، شامل تجرد صفات نفسانی و تجرد موصوف آنها، یعنی نفس است (فرزانگان، بی‌تا). حضرت علی(ع) دربارة کاربرد نظری عقل می‌فرماید: «عقل، اصل و منشأ علم و دعوتکننده به فهم است» (تمیمی‌آمدی، 1378، ج 2، ص 143). «آنکه تعقل کند، آگاهی می‌یابد» (همان، ص155). و «با عقل، کُنه حکمت به‌دست می‌آید» (همان، ص 148). ب) کارکرد عملی عقل عقل در عین مشتمل بودن بر فهم و شناخت، به چیزی فراتر از آن دلالت دارد. برای مثال، در روایات تعبیر «عقل گفتاری» و «عقل کرداری» به‌کار رفته است: «عقلوا الدین عقل وعایه ورعایه لا عقل سماع و روایه فانّ رواه العلم کثیر و رعاته قلیل» (نهج‌البلاغه، 1383، ص474). عقل گفتاری حاکی از آن است که فقط فعالیت شناختی و گفتاری را هرچند به عمل درنیامده باشد، می‌توان عقل نامید. بااین‌حال، تعبیر عقل کرداری به چیزی فراتر از شناخت ناظر است و حاکی از توجه و التزام عملی چیزی است که فرد آن را درک و فهم کرده است. بنابراین، عقل کامل مستلزم انسجام وجودی میان شناخت، انتخاب و عمل فرد است. هرگونه فقدان انسجام، به‌گونه‌ای فکر کردن و گونۀ دیگر عمل کردن، نشانۀ نابخردی است: «أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ» (بقره: 44)؛ آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید با اینکه شما کتاب خدا را می‌خوانید؟ آیا نمی‌اندیشید؟ (باقری، 1387، ج 1، ص 153). دربارۀ اهمیت و نقش جداکنندگی عقل به‌عنوان تمیز نیک و بد امور و درواقع کارکرد عملی عقل، در سورۀ «زمر» آیات هفده و هجده چنین آمده است: «آن بندگان مرا بشارت بده که چون سخن را بشنوند، نیکوترین آن را عمل کرده و پیروی می‌کنند، چنین کسانی هستند که خدا آنان را هدایت کرده و هم آنها به حقیقت خردمندان عالم‌اند». امام علی(ع) دربارة کارکرد اخلاقی عقل می‌فرمایند: «کمال نفس با عقل به‌دست می‌آید» (تمیمی آمدی، 1378، ج 2، ص 153) «عقل درختی است که میوه‌اش سخاوت و حیاست» (همان، ص142). «چیزی مانند عقل فضایل و کمالات انسان را زیبا نگرداند» (همان، ص157). عقل، خوب و بد افعال را به انسان مینمایاند و کمال آدمی و فضایل اخلاقی‌ای همچون ادب، حیا، سخاوت، مدارا، جوانمردی، حلم، راستگویی و عدل با عقل شناخته می‌شوند. بنابراین، علم و دانش درحالی می‌تواند سودمند باشد که افزون بر خرد، با اخلاق نیز همراه باشد و ازآنجاکه عمل و اخلاق بر دیگری اثر متقابل دارند، هریک می‌تواند به نوبة خود سبب پیدایش دیگری شود. در آیه چهارده سورة «مطففین» پس از اشاره به صفات زشت گروهی از دوزخیان آمده است: «چنین نیست که آنها خیال می‌کنند، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دل‌هایشان نشسته است». این تعبیر به‌خوبی نشان می‌دهد که اعمال نادرست همچون زنگار تیره بر قلب مینشیند و نور و صفای فطری آن را می‌برد و درون انسان را تاریک می‌سازد و به‌شکل خود درمیآورد. با توجه به مطالب پیش‌گفته، بهره‌مندی از نیروی تفکر و آگاهی از رفتار خود، از ویژگی‌های اصلی انسان به‌شمار می‌آید. در اهمیت به‌کارگیری نیروی عقل، امام علی(ع) می‌فرماید: «بالاترین بی‌نیازی برخورداری از عقل است» (همان، ص146). همچنین می‌فرماید: «جز با کمک عقل نمی‌توان بر مشکلات زندگی فائق آمد» (مجلسی، 1404ق، ص7). پیامبر اکرم(ص) نیز می‌فرماید: «نگرانی من بر امتم از فقر نیست، بلکه از سوءتدبیر و کمی میزان منطق و استدلال است» (احسایی، 1405ق، ج4، ص 39). اهمیت اندیشیدن و خردورزی بر کسی پوشیده نیست و احادیث متعدد ذکر‌شده نیز بر این موضوع تأکید دارد. انسان، با علم و دانش می‌تواند عقل خود را افزایش دهد. مشاهدۀ طبیعت، تأمل در خویشتن و کسب تجربه از مواردی است که زمینه‌های خردورزی و رشد تعقل را در فرد فراهم می‌سازد. تعامل دانش و خرد امام علی(ع) عقل را یکی از مبادی علم و دانش میدانند. از نظر ایشان، عقل مهم‌ترین مبدأ شناخت آدمی است و همان قوهای است که آدمی با آن به حکمت، یعنی علم استوار دست می‌یابد. در فرایند فعالیت‌های آموزشی مدارس، شاید عمومی‌ترین هدف‌های آموزشی، کسب دانش و یادآوری است؛ بر همین اساس، بیشتر سنجش موفقیت‌های تحصیلی نیز با بازگفتن حقایقی که یادگیرنده به حافظۀ خویش سپرده است، صورت می‌گیرد. به‌سبب آنکه میان دانستن، توانستن و انجام دادن، فاصلۀ چشمگیری هست، تأکید بر محفوظات نمی‌تواند بازگو‌کنندۀ یک روند سالم آموزشی باشد. اگر معلمان و مربیان از سطوح مختلف هدف‌های شناختی آگاه باشند، آموزش را متناسب با سطوح گوناگون آن تدارک خواهند دید و به فراگیر نیز فرصت خواهند داد که همة مهارت‌های شناختی را در خود پرورش دهد (شعبانی، 1389، ص147-148). پرورش عقل و عقل‌ورزی را نمی‌توان صرفاً امری شناختی دانست و باید با توجه به همة وجود انسان در نظر گرفته شود؛ زیرا ثمرة شناخت اگر در کنترل و بازداری عمل به‌کار نیاید، او فردی غیر‌عاقل و جاهل خواهد بود (باقری، 1388، ص27). روابط میان عقل و دانش را می‌توان در سه سطح بررسی کرد: انسان می‌تواند علم و عقلش یک‌سان باشد، چنان‌که حضرت علی(ع) می‌فرماید: «عاقل کسی است که به هر میزانی از علم دست یابد، عمل خود را تابع آن کند» (تمیمی آمدی، 1378، ج 2، ص 143). درصورتی‌که این عقل‌ورزی در مقام عمل است، عمل خود را زیر فرمان علم درآوریم. ممکن است علم شخص از عقلش بیشتر باشد، یعنی عمل او متأثر از مقدار کم دانش اوست (باقری، 1388، ص 26ـ27). «چه‌بسا دانشمندی که جهل او باعث کشتن یا تباهی او می‌شود و این درحالی است که دانش وی همراه اوست اما سودی برایش ندارد» (نهج‌البلاغه، 1383، ص648). از دیدگاه حضرت علی(ع)، علم و جهل جمع‌شدنی است؛ زیرا که جهل در مقابل علم نیست، بلکه در برابر عقل است. دانشمند می‌تواند جاهل یعنی بی‌خرد باشد؛ زیرا علم وی به مقام عمل درنیامده است. ایشان در تبیین تعامل علم و عمل می‌فرماید: «علم و عمل پیوندی نزدیک دارند، کسی که دانست باید به آن عمل کند؛ چرا‌که علم، عمل را فرا خواند، اگر پاسخش داد می‌ماند وگرنه کوچ می‌کند» (همان، ص714). عمل به دانش نیز با آگاهی و با واسطۀ عقل صورت می‌پذیرد. احاطۀ علمی و بهره‌مندی از اطلاعات گسترده، این امکان را برای فرد فراهم می‌کند که مواد بیشتری برای ترکیب و مقایسۀ مطالب در اختیار داشته باشد؛ بدین‌ترتیب، به شناخت عمیق‌تر یا بازشناسی دقیق‌تری دست یابد. اطلاعات و آگاهی‌های گسترده مانع از آن می‌شود که فرد به نتیجه‌گیری‌های خام بپردازد (باقری، 1388، ص24). در سطح سوم، عقل شخص می‌تواند از علمش بیشتر باشد؛ دراین‌صورت، علاوه بر علم و دانش، از گمان‌هایش نیز در عمل خود استفاده می‌کند. از‌آنجایی‌که انسان همواره و در همة موارد صاحب دانش کافی نیست، استفاده از گمان در کار عقل، نشان‌دهندة گستردگی و ظرافت عقل‌ورزی است (همان، ص26). به‌طور کلی در اسلام، علم بی‌سود یا علمی که وسیله‌ای برخلاف عقل شود و محصولی سودمند و عقلانی نداشته باشد، علم منفی شمرده می‌شود؛ چنان‌که امام علی(ع) می‌فرماید: «هرکس علمش از عقلش بیشتر باشد، یعنی در راه کسب علم و دانش، اهل تعقل و تفکر نباشد، این دانایی مایۀ گرفتاری و وبال او خواهد شد» (تمیمی آمدی، 1378، ج 2، ص 181). از نظر ایشان، تحصیل علم و دانش باید با تعقل و خردورزی همراه باشد تا ثبات یادگیری و تأثیر بر رفتار حاصل شود: «هر علم و دانشی که به‌وسیلۀ عقل تأیید و حمایت نشود، مایۀ گمراهی و سردرگمی است» (همان، ص 153). از سوی‌دیگر، عقل و خرد نیز به‌تنهایی راه‌گشا نیست و به علم و دانش نیازمند است. از نظر قرآن، عقل جز در بستر علم پرورش نمی‌یابد و برای عاقل بودن باید علم و معرفت لازم را به‌دست آورد: «وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلاَّ الْعالِمُونَ» (عنکبوت: 43)؛ ما این مثل‌ها را برای مردم می‌زنیم تا به شناخت و معرفت نایل شوند؛ اما جز عالمان کسی به تعقل دربارۀ امور نخواهد پرداخت. انسان بدون کسب علم و دانش کافی، نمی‌تواند به داوری و خردورزی دربارۀ امور بپردازد. عقل، نخست با اندوختن دانش رشد می‌کند و سپس توانایی قضاوت دربارۀ آنها را می‌یابد (باقری، 1387، ص249). فرانسیس بیکن ارزش دانش را در نیرو و توانی می‌داند که از آن برمی‌خیزد؛ نیرویی که به آدمی توانایی می‌دهد تا آینده را پیش‌بینی کند؛ بر طبیعت چیره شود و رویدادها را به فرمان درآورد (نقیب‌زاده، 1384، ص100). امام علی(ع) می‌فرماید: «هیچ چیز از خردی که با علم و دانش همراه شود بهتر نیست» (تمیمی آمدی، ص160). بنابراین هم عقل باعث افزایش علم می‌شود و هم علم عقل‌افزا‌ست. اگر آدمی عقل خویش را به‌کار گیرد به علم می‌رسد و وقتی به علم دست یافت، عقل او فزونی می‌یابد. اگر عقلی را که هماینک قویتر شده به‌کار گیرد، علوم بیشتری را درک می‌کند، و درنتیجه به عقل او افزوده می‌شود. این سیر همیشه می‌تواند ادامه یابد؛ زیرا علم و عقل در یک تعامل تکاملی پیوسته باعث تقویت دیگری‌اند. عاملی که علم را در جهت مثبت پیش میراند عقل است؛ «عقل هیچگاه به صاحبش آسیب نمیزند؛ اما علم منهای عقل صاحبش را آفتی بزرگ است» (ابن ابی‌الحدید، 1404ق، ج 20، ص 323). امام علی(ع) علم و عقل و رابطة آن دو را در پیمودن مسیر کمال، به کفش و پا تشبیه فرمودهاند: «انسانی که پا دارد ولی کفش ندارد، می‌تواند طی طریق کند، هرچند به‌سختی، اما کفش بدون پا فایده‌ای ندارد و نمی‌توان با آن مسیری را پیمود» (ر.ک: برنجکار، بی‌تا). مفهوم یادگیری یادگیری حوزۀ بسیار گسترده‌ای را شامل می‌شود و در لغت، به‌صورت‌های گوناگونی تعریف شده است. کسب دانش و اطلاعات، عادت‌ها و رفتارهای مختلف، مهارت‌های متنوع و راه‌های گوناگون حل مسائل. معروف‌ترین تعریف یادگیری عبارت است از: «فرایند ایجاد تغییر نسبتاً پایدار در رفتار یا توان رفتاری که حاصل تجربه است»؛ یعنی انسان پس از کسب تجربۀ یادگیری، در مقایسه با حالت قبل از آن، به حالتی جدید تغییر می‌یابد (سیف، 1386، ص28ـ29). امام علی(ع) می‌فرماید: «علم دو گونه است، یکی علم شنیدهشده، یعنی فراگرفته‌شده از خارج [از طریق معلم، مدرسه و دانشگاه، کتاب و...] و دیگری علم مطبوع، یعنی آن علمی که از طبیعت و سرشت عقلانی انسان سرچشمه می‌گیرد» (نهج‌البلاغه، 1383، ص708). به‌باور ایشان، اگر علم مطبوع نباشد، علم مسموع فایده‌ای ندارد. یادگیری یک فرایند درونی است و فراگیر باید دانش را در ذهن خود بسازد و معلم با نوع آموزش‌دادن خود می‌تواند سبب تسهیل این فرایند در فراگیران باشد. این فرمایش امام، آشکارکنندة دو رویکرد در یادگیری است. رویکرد نخست، یادگیری محدود به دانستن و کسب اطلاعات است (علم محضری و بدون عمل)؛ ولی در رویکرد دوم، فهم و تفقه، معیار اصلی یادگیری است (علم با عمل) که همین فهم نیز مراتبی دارد. گاه فهم در اندازه توانایی ارائۀ مثال و کاربردی توضیح دادن است و گاهی در اندازة نقد و ارزیابی است. منابع نهج البلاغه (1383)، ترجمۀ محمد دشتی، بوشهر، موعود اسلام. ابن ابی الحدید، عزالدین (1404 ق)، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی. احسایی، ابن ابی‌جمهور (1405ق)، عوالی اللئالی، قم، سید الشهداء. باقری، خسرو (1387)، درآمدی بر فلسفۀ تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، تهران، علمی و فرهنگی. ـــــ (1388)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران، مدرسه. حکیمی، محمدرضا و دیگران (1400ق)، الحیاه، تهران، فرهنگ اسلامی. برنجکار، رضا، «عقل و تعقل از دیدگاه امام علی(ع)»، (بی‌تا) نشر آنلاین: http://www.imamalinet.net/per/a/ae/ae1.htm. جباری، کامران و سجادی، سیدمهدی «تبیین تربیت دینی ظاهرگرا و نقد آن بر اساس جریان عقلگرا» (بهار و تابستان 1388)، مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، سال چهل و یکم، ش2/82، ص 9-46. حرعاملی، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت الاحیاء التراث. دهخدا، علی‌اکبر (1386)، فرهنگ متوسط دهخدا، به کوشش غلامرضا ستوده، تهران، دانشگاه تهران. سیف، علی اکبر (1386)، روا‌‌‌‌ن‌شناسی پرورشی نوین، تهران، دوران. شریعتمداری، علی (1376)، تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، امیرکبیر. شعبانی، حسن (1389)، مهارت‌های آموزشی و پرورشی، تهران، سمت. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1388)، غررالحکم و دررالکلم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. فرزانگان، زهرا، «عقل عملی و عقل نظری»، (بی‌تا) نشر آنلاین:http://intjz.net/maqalat/ak- فروغی، محمدعلی (1387)، سیر حکمت در اروپا، تهران، زوار. کاردان، علیمحمد (1387)، سیر آراء تربیتی در غرب، تهران، سمت. کلینی، محمدبن یعقوب (1365)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه. مایر، فردریک (1374)، تاریخ اندیشه‌های تربیتی، ترجمۀ علی‌اصغر فیاض، تهران، سمت. مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء. معلوف، لویس (1365)، المنجد فی اللغه و الاعلام، تهران، اسماعیلیان. نقیب‌زاده، میرعبدالحسین (1384)، نگاهی به فلسفۀ آموزش و پرورش، تهران، طهوری. محمدجواد لیاقت‌دار/ دانشیار دانشگاه اصفهان فاخته ماهینی/ عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی منبع: دوفصل‌نامة اسلام و پژوهش‌های تربیتی شماره 9 ادامه دارد...
93/04/09 - 01:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 55]
-
گوناگون
پربازدیدترینها