تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1834387495
استمرار صنعت نفت ملی باعث توسعه ی درون زا می‌شد
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
استمرار صنعت نفت ملی باعث توسعه ی درون زا می‌شد
اگر کودتا صورت نمی‌گرفت و سیاست اقتصاد بدون نفت تداوم می‌یافت، اقتصاد ایران می‌توانست در شرایطی بهتر از شرایط کنونی قرار داشته باشد؛ زیرا متکی به نفت نبود.
به مسئله‌ی ملی شدن صنعت نفت و تحریم ایران از سوی غرب از زوایای مختلفی می‌توان نگریست؛ از جمله زاویه‌هایی که می‌تواند عملکرد دولت ایران را طی سال‌های 1329 تا 1332 مورد بررسی قرار داد، اقتصاد سیاسی است. آیا اقتصاد بدون نفت مصدق موفق بود؟ نتایج تحریم اقتصادی ایران چه بود؟ با نزدیک شدن به روز پایانی سال، که سال روز ملی شدن صنعت نفت ایران است، با هدف بررسی ابعاد این رویداد ملی و نیز واکاوی اوضاع و شرایط سیاسی و اقتصادی آن دوره‌ی تاریخی با دکتر ابراهیم رزاقی، اقتصاددان، مدرس دانشگاه و فارغ‌التحصیل مقطع دکترا در رشته‌ی توسعه‌ی اقتصادی از دانشگاه سوربن فرانسه و مؤلف کتاب «قراردادهاى نفتى یا اسناد خیانت»، به گفت‌وگو نشسته ایم که این مقال حاصل این گفت‌وگو است. ارزیابی شما از سیاست اقتصاد بدون نفت دوره‌ی مصدق چگونه است؟ به نظر من، سیاست اقتصادی مصدق در آن دوره موفق بود و وقوع کودتا علیه مصدق یکی از مهمترین دلایل موفقیت آن است. زیرا این سیاست ضربه‌ای شدید به پیکره‌ی جریان استعماری وارد کرد. دلایل متعددی بر موفقیت این سیاست وجود دارد. اول آنکه، سیاست اقتصاد بدون نفت در حمایت از تولیدات ملی و داخلی بود. این موضوع سبب تسهیل فرآیند تولید ملی شد. در این راستا، مصرف داخلی نیز به سوی تولیدات داخلی هدایت شد و واردات صرفاً برای کالاهای ضروری صورت گرفت. یکی از مهمترین مسائل درباره‌ی سیاست اقتصاد بدون نفت در آن زمان این است که زمانی که حرکت اقتصاد ایران در زمان رضاشاه به سمت اقتصاد جهانی شدت یافت، نیازهای ارزی کشور نیز برای واردات کالاهای خارجی شدت یافت. هرچند این به معنای متلاشی شدن اقتصاد ایران نبود، زیرا هنوز تولیدات داخلی در حد قابل قبولی بود؛ اما آغاز فرآیند تضعیف و نابودی اقتصاد کشور محسوب میشود. یکی از مسائل مهم تاریخ چند هزار ساله‌ی ایران اقتصاد روستایی ایران است. اقتصاد روستایی ایران برخلاف سایر کشورهای جهان، صرفاً، متکی به کشاورزی نبوده، بلکه در کنار آن صنایع دستی نیز وجود داشته است. لذا روستاییان ایران، علاوه بر تولید محصولات کشاورزی، به تولید صنایع دستی نیز اشتغال داشته‌اند و مازاد محصولات کشاورزی و صنایع دستی را به شهرها نیز صادر می‌کرده‌اند. اما زمانی که کالاهای خارجی وارد بازار ایران شد، روستاها هم به سمت تولید کالاهای تک‌محصولی با هدف صادرات گرایش پیدا کردند. همین موضوع سبب به فراموشی سپرده شدن تولید برای رفع نیازهای داخلی شد. ادامه‌ی این روند در ادوار بعدی باعث بروز قحطی‌هایی در ایران شد. دوره‌ی مصدق نیز در این شرایط قرار داشت. این دوره جزء آخرین ادوار بقا و حیات اقتصاد متکی بر تولید داخلی و بومی ایران است. به طور کلی، اقتصاد ایران در این دوره نیاز چندانی به ارز خارجی نداشت. گفته میشود مجموع نیاز ارزی ایران در این دوره حدود صد میلیون دلار بود که اگر کودتا صورت نمی‌گرفت و سیاست اقتصاد بدون نفت تداوم می‌یافت، اقتصاد ایران می‌توانست در حال حاضر در شرایطی بهتر از شرایط کنونی قرار داشته باشد؛ زیرا متکی به نفت نبود. البته در آن دوره ارقام تورم هم در سطح پایین بود و در حدود هشت تا ده درصد برآورد شده است. در این شرایط فاصله‌ی طبقاتی کمتر بود و مردم حداقل‌هایی را دارا بودند و سطح فقر هم پایین‌تر بود. زیرا اقتصاد ایران در این زمان متناسب با تولیدات بومی بود. بنابراین می‌توانیم بگوییم که سیاست اقتصاد بدون نفت در آن زمان موفق بود. یکی از راهکارهای سیاست اقتصاد بدون نفت مصدق معاملات پایاپای و تهاتری بود؛ موفقیت این راهکار را شما چگونه ارزیابی می‌کنید؟ زمانی که کشورها به معاملات تهاتری روی می‌آورند، آنچه محوریت دارد، مزیت نسبی آن‌هاست. البته باید توجه داشت که در آن دوره صنایع داخلی ایران، که عمدتاً صنایع دستی بود، کفاف نیازهای داخلی ایران را می‌داد. از سوی دیگر باید این نکته را در نظر داشت که تولید انبوه در اقتصاد جهانی در آن زمان به‌مثابه‌ی آنچه که امروزه وجود دارد، هنوز شکل نگرفته بود. یکی از دلایل آن این بود که کشورهای صنعتی امروز در آن زمان در دوره‌ی بازسازی پس از جنگ جهانی و مشغول بازسازی اقتصادی خود بودند. لذا این فرصت در آن دوره برای اقتصاد ایران وجود داشت که با برخی کشورها، که امکان مبادله‌ی پایاپای با آنها برای ایران وجود داشت، اقدام به معامله‌ی پایاپای و تهاتری نمایند. غالب این نوع معاملات با کشوهای همسایه و همجوار صورت می‌گرفت. البته باید این نکته را نیز در نظر داشت که عمده‌ی این نوع معاملات محدود به چند کالای محدود می‌شد و دامنه و تنوع چندانی نداشت. در دوره‌ی مصدق رابطه‌ی بازار با روحانیت و دولت چگونه بود؟ در آن زمان، بازاریان و تولیدکنندگان به‌صورت مستقیم با هم در ارتباط بودند. گاه بازار متشکل از تولیدکنندگانی بود که در همان بازار کالاهای خود را تولید و عرضه می‌کردند. مثل بازار کفاش‌ها، بازار مسگرها و بازار آهنگرها؛ یعنی در آن دوره، بازار به معنای کنونی آن، که صرفاً از واسطه خرید می‌کند و به فروشنده می‌فروشد، وجود نداشت. در آن زمان، بازار محل تولید کالا یا محل خرید کالا از تولیدکننده و فروش آن به مصرف‌کننده نیز بود. البته نکته‌ای که ذکر آن در اینجا ضروری است اینکه رابطه‌ی بازار با روحانیت به شدت قوی و پررنگ بود. بازاریان عمدتاً در مجالس درس و وعظ روحانیون حضور می‌یافتند و پیوند و رابطه‌ی نزدیکی با روحانیت داشتند. قول معروفی است که می‌گویند بازاری ابتدا مکاسب (یکی از دروس اقتصادی حوزوی) می‌خواندند بعد سراغ کسب می‌رفتند. اما با روی کار آمدن رضاشاه و اقدامات اسلام‌ستیزانه‌ی او، تلاش شد تا نقش روحانیت در ابعاد مختلف تضعیف و کم‌رنگ شود. این اقدامات در رابطه‌ی بازار و روحانیت نیز آثار سوء خود را بر جای گذاشت و این رابطه را مخدوش کرد و با وجود تأکید روحانیت بر تولیدات داخلی و لزوم توجه به تولید داخلی متناسب با نیاز داخلی، برخی از بازاریان با کم‌اقبالی و بی‌اعتنایی به تولیدات داخلی، به فروش کالاهای وارداتی روی آوردند. البته در آن دوره هنوز صنایع دستی ایران به طور کامل نابود نشده بود. در این فرصت، تولیدات بومی ایران، که غالباً صنایع دستی بود، رشد کرد. اما درخصوص رابطه‌ی بازار با دولت باید گفت که با وجود برخی محدودیت‌ها، بازار تلاش کرد تا دولت را در امر اداره‌ی امور اقتصادی کمک کند و اگر کمک بازاری به عنوان بخشی از بدنه‌ی مردمی حامی سیاست اقتصاد بدون نفت نبود، دولت نمی‌توانست در اداره‌ی اقتصاد کشور در آن بازه‌ی زمانی موفق باشد. اشتباهات مصدق در خصوص ملی شدن نفت چه بود؟ یکی از مهمترین خطاهای مصدق جدایی از روحانیت بود. یکی از روحانیون فعال و نام‌آشنای تاریخ معاصر ایران آیت‌الله کاشانی است که تا آن زمان رهبری جنبش ملی شدن نفت را بر عهده داشت؛ اما برخی عناصر سیاسی سعی در انزوای ایشان داشتند تا رهبری جنبش را به عناصر ملی‌گرا بسپارند. یکی دیگر از اشتباهات راهبردی مصدق اعتماد به آمریکا بود. این خطای مهم زمینه‌ساز ورود آمریکا به صحنه‌ی سیاسی و اقتصادی ایران شد. اشتباه دیگر مصدق تلاش برای انحلال مجلس به عنوان مهمترین جلوه‌ی حضور مردم در سیاست و اجتماع بود. مصدق، که خود منتخب مجلس و نمایندگان مردم بود کوشید تا با انحلال مجلس قدرت را قبضه کند. از دیگر اشتباهات مصدق این بود که سلطنت و شاه را پذیرفته بود. مصدق به سلطنت و شاه اعتقاد داشت. البته مصدق اشتباهات متعددی را در دوره‌ی کوتاه نخست‌وزیری‌اش مرتکب شد که مجال دادن به حزب توده برای رشد و توسعه‌ی نفوذش در جامعه و ارتش از آن جمله است. در نتیجه‌ی اشتباهاتی که مصدق مرتکب شد، نهایتاً، جنبش ملی شدن نفت به شکست کشیده شد و شرایط برای حضور بیگانگان در کشور مهیا شد. شاید مهمترین دلیل شکست جنبش ملی شدن نفت، جدایی از روحانیت و اعتماد مصدق به آمریکا بود. البته در حال حاضر نیز برخی افراد که نگاه به خارج دارند و به قدرت درونی کشور کمتر اعتقاد دارند، راه‌حل مشکلات کنونی کشور را در اعتماد به غرب خصوصاً آمریکا می‌دانند. لذا باید هوشیار بود چون هنوز خطر منتفی نشده است. نکته‌ای که از این موضوع می‌توان نتیجه گرفت این است که انقلابی بودن شاید چندان آسان نباشد، اما انقلابی ماندن از آن دشوارتر است. زیرا همواره خطر روی کار آمدن افرادی که کمتر به قدرت درون زا و منابع داخلی قدرت ملی اعتقاد دارند و بیشتر بر حمایت غربی‌ها معتقدند، وجود دارد. یکی از نکات خیلی مهم در این خصوص این است که در اثر هجوم فرهنگ غربی، برخی عناصر غرب‌زده ی ایرانی درصدد غربی کردن فرهنگ ایران برآمدند. آنها، با پیشینه‌ی فکر و اندیشه‌ی غربی، سعی کردند هر آنچه را که ذیل مدرنیته‌ی غربی در غرب پیاده شده است در ایران پیاده کنند. یکی از نکات محوری اندیشه‌ی آن ها، حذف روحانیت از صحنه ی سیاسی و اجتماعی کشور بود. زیرا آن ها را مانع اصلی تحقق اهداف و امیال خود می دانستند. شاید جدایی مصدق از آیت‌الله کاشانی نیز بر همین اساس بود. زیرا غالب افراد جبهه ی ملی عمدتاً معتقد به فرهنگ غربی بودند. البته هنوز هم در داخل چنین افرادی وجود دارند. باید مراقب بود که دوباره به صحنه باز نگردند و در مصادر امور قرار نگیرند. بعد از اینکه غرب و جامعه ی جهانی از قطعی بودن قصد مصدق در ملی شدن نفت اطمینان حاصل کرد، پیشنهاداتی را برای انصراف او از نیتش به او مطرح کردند؛ این پیشنهاداتش چه بود؟ و چرا مصدق آنها را نپذیرفت؟ آیا نپذیرفتن این پیشنهادات عاقلانه بود؟ مصدق، بعد از بازگشت از آمریکا، در گزارشی که به مجلس داد، به موضوع پیشنهاداتی که بانک جهانی به او ارائه کرده بود اشاره می‌کند. به گفته ی مصدق، بانک جهانی مدعی شده بود که بدون اینکه قصد و نیت سوئی داشته باشد، برای حل مسئله‌ی نفت ایران و اینکه خللی در عرضه ی بین‌المللی نفت ایجاد نشود و صادرات نفت ایران نیز دچار رکود نگردد، حاضر است به صورت موقتی و طی مدت دو سال به عنوان میانجی و عامل بی طرف، اداره‌ی تولید و صادرات نفت ایران را به دست گیرد و تا حصول درآمد از نفت ایران مخارج آن را بر عهده گیرد و بابت سرمایه ای که به‌کار می‌گیرد و هزینه و خدماتی که می‌کند، سودی نبرد و در این مدت درآمد حاصل از فروش نفت را تا حصول نتیجه ی نهایی میان ایران و شرکت نفت ایران و انگلیس، به سه بخش تقسیم کند: بخشی به ایران بدهد، بخشی به شرکت نفت ایران و انگلیس پرداخت کند و بخش سوم، تا حصول نتیجه ی نهایی نزد خود نگه دارد و براساس توافق نهایی بین دو طرف تقسیم کند. این پیشنهاد به دلایلی از جمله اینکه استخدام کارشناسان انگلیسی به عنوان کارشناسان مستخدم در شرکت نفت ایران، با استقلال سیاسی ایران و نیز قوانین موضوعه در تناقض بود، رد شد. از سوی دیگر، ایران تمایل داشت که بانک جهانی به عنوان وکیل و عامل یا نماینده ی ایران باشد، اما بانک جهانی این پیشنهاد را مشروط به حضور به عنوان عامل بی‌طرف مطرح کرده بود. لذا این پیشنهاد رد شد. البته پیشنهادات دیگری نیز مطرح شد؛ از جمله پیشنهاد جکسون، عضو هیئت مدیره‌ی شرکت نفت ایران و انگلیس. این پیشنهاد رژیم پنجاه‌پنجاه را مطرح کرده بود. این پیشنهاد از آنجا که اصل ملی شدن صنعت نفت را نپذیرفته بود و منافی آن بود، مورد پذیرش واقع نشد. همچنین پیشنهاد هارمن، فرستاده‌ی مخصوص رئیس‌جمهور آمریکا، که در آن به اصل ملی شدن نفت تصریح شده بود، اما در سایر شرایط مشابه پیشنهاد جکسون بود، این پیشنهاد هم به دلایلی که پیشنهاد جکسون رد شده بود، رد شد. پیشنهاد دیگر از سوی استوکز، وزیر کابینه‌ی انگلیس، ارائه شد. این پیشنهاد اصل ملی شدن نفت ایران را تصدیق می‌کرد، اما در موضوعاتی مثل: صادرات، فروش و غرامت ورود نکرده بود. این پیشنهاد به دلیل اینکه شرایط اساسی ملی شدن نفت از جمله اداره و مدیرت کامل نفت مثل استخراج و فروش نفت را تأمین نمی‌کرد، رد شد. البته از سوی چرچیل، نخست‌وزیر انگلیس و ترومن، رئیس‌جمهور آمریکا، به طور مشترک سه پیشنهاد ارائه شد. پیشنهاد اول آنها بیش از پیشنهادات قبلی به شرایط ملی شدن نفت ایران نزدیک بود. این پیشنهاد، ملی شدن نفت ایران، واگذاری کامل عملیات نفتی به دولت ایران و استفاده از کارشناسان خارجی به شرط جایگزینی تدریجی آنها با کارشناسان ایرانی را بی‌هیچ قید و شرطی پذیرفته بود؛ اما در خصوص فروش نفت و تخصیص درآمد حاصل از فروش نفت و ذکر خسارت و غرامت، نگرانی‌هایی را برای طرف ایرانی فراهم کرده بود. به همین دلیل این پیشنهاد هم رد شد. پیشنهاد مشترک دوم چرچیل و ترومن همه‌ی شرایط ملی شدن نفت ایران را دارا بود؛ اما در دو موضوع تعیین غرامت و نیز اعطای تخفیف‌های عمده، تا حدود 50 درصد برای خریداران نفت ایران، غیر قابل پذیرش بود؛ زیرا در عمل نقض ملی شدن نفت بود، لذا این پیشنهاد هم رد شد. تا فوریه‌ی 1953 جمعاً حدود 200 پیشنهاد از سوی طرف‌های خارجی به ایران ارائه شد، اما از آنجا که هیچ‌یک منافع ملی ایران و شرایط ملی شدن نفت را در دو بعد نظری و عملی تأمین نمی‌کرد همگی رد شدند. تا اینکه در فوریه‌ی 1953 سومین پیشنهاد مشترک چرچیل و ترومن به ایران ارائه شد. این پیشنهاد، آخرین پیشنهادی بود که به ایران ارائه شد. مطابق این پیشنهاد، همه‌ی شروط ملی شدن نفت پذیرفته شده بود؛ اما در خصوص تعیین غرامت اشاره شده بود که سقف غرامت در هر سال از درآمد 25 درصد فروش بیشتر نفت نشود. این پیشنهاد نیز از آنجا که منافع ایران را تأمین نمی‌کرد، رد شد. طبیعی است که سازمان‌ها و کشورهای غربی به‌نحوی ملی شدن نفت ایران را پذیرفته بودند که در اصل ملی شدن نبود. زیرا با تحقق خواست ایران، امکان الگوگیری برای سایر کشورها فراهم می‌شد. البته این موضوع تبعات دیگری نیز داشت. مهمترین نتیجه‌ی آن تقویت اعتمادبه‌نفس ملی بود؛ از جمله نتایج دیگر آن، تقویت اقتصاد بدون نفت و اقتصاد درون‌زا در داخل ایران و حرکت به سوی اهداف دیگر. ملتی که توانسته بود نفت را ملی کند و اقتصاد بدون نفت داشته باشد، حتماً خواهد توانست در ابعاد ملی دیگر روی پای خود بایستد و از اتکا به قدرت‌های خارجی مستقل شود و اهداف دیگری را که با اهداف غربی‌ها در تضاد بود، پیگیری کند. یکی دیگر از اقدامات مصدق در دوره‌ی پیگیری اقتصاد بدون نفت، فروش اوراق قرضه بود. این راهکار تا چه اندازه موفق بود؟ البته باید متذکر شد که بخشی از اهداف سیاست اقتصاد بدون نفت با فروش اوراق قرضه محقق شد. خصوصاً اینکه در این زمینه طبقات متوسط و بازاریان بسیار کمک کردند. لذا تحقق بخشی از اهداف این سیاست مرهون موفقیت این راهکار بود. آیا مصدق در تدوین سیاست‌های اقتصادی از مشاور خارجی هم استفاده کرد؟ از آنجا که مصدق معتقد به پیگیری سیاست موازنه‌ی منفی و دوری از شوروی و انگلیس بود، در زمینه‌ی سیاست اقتصادی هم سعی می‌کرد این سیاست را پیگیری کند. در پایان، متناسب با شرایط امروز گفتن نکاتی ضروری است: موفقیت اقتصاد بدون نفت، که بخش مهمی از سیاست اقتصاد مقاومتی است و اخیراً از سوی رهبر انقلاب مطرح شده است، نیاز به دولتی دارد که نماینده‌ی همه‌ی طبقات ملت باشد. از منافع تولیدکنندگان صنایع مختلف، بخش خصوصی، کشاورزان، کارگران، بازاریان و همه‌ی طبقات مردم حمایت کند. اگر چنین دولتی روی کار بیاید، جهان استکبار و استعمار تمام تلاش خود را برای سرنگونی آن به‌کار خواهد گرفت. همان‌طور که دنیای غرب، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، برای سرنگونی جمهوری اسلامی از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است. اگر اقتصاد مقاومتی و در ذیل آن اقتصاد بدون نفت محقق شود و اقتصاد، درون‌زا شود، اقتصاد ایران از معضلات و مشکلاتی که گریبان‌گیر آن است رها میشود و به سوی اقتصاد اسلامی حرکت خواهد کرد. باید توجه داشت که استقلال سیاسی وجود دارد، اما برای اینکه استقلال اقتصادی هم محقق شود باید عزم ملی متناسب با آن نیز محقق شود. ان‌شاءالله با خواست خدا و همت مردم و رهبری رهبر انقلاب و درایت مدیران و تلاش‌های کارگزاران نظام، این مهم هم محقق خواهد شد. البته برای اقتصادی پویا و رو به رشد باید از همه‌ی امکانات و ظرفیت‌های داخلی و خارجی استفاده نمود، اما نباید بیش از حد به کشورهای خارجی خوش‌بین بود؛ زیرا آنها ممکن است هم‌زمان که لبخند می‌زنند از پشت نیز خنجر بزنند. همان‌طور که در اوکراین این کار را کردند. در اوکراین، با میانجی‌گری آمریکا، مخالفان دولت توافق‌نامه‌ای را با دولت امضا کردند، اما هم‌زمان آمریکایی‌ها به تحریک مخالفین اقدام کردند. لذا باید در داخل از اختلافات کم کرد و تلاش کنیم وحدت خود را حفظ کنیم و کسانی را که با چراغ خاموش علیه منافع ملی حرکت می‌کنند، به مردم معرفی کنیم. بقای تمدنی ایران مرهون ایستادگی و مقاومت است. هرچند ممکن است گاهی در مقابل برخی زورگویی‌ها در کوتاه‌مدت سکوت کند؛ اما از آنجا که ایران ملتی غیور، فهیم و پرشور دارد، در بلندمدت ایستادگی می‌کند و کسانی را اهل ایستادگی و مقاومت نیستند کنار می‌زند. این موضوع به ایرانی و تمدنی ایرانی پایداری و دوام و بقا می‌دهد. منبع: برهان / انتهای متن/
92/12/26 - 04:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 178]
-
گوناگون
پربازدیدترینها