قرن مهندسي ژنتيك

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: قرن مهندسي ژنتيك
خبرگزاري فارس:همچنانكه قرن بيستم سده فيزيك و شيمي بوده است، قرن بيست ويكم نيز سده زيست شناسي و زيست شناسي مولكولي- ژنتيك- است.

«همچنانكه سده بيستم سده فيزيك و شيمي بوده است، سده بيست ويكم نيز سده زيست شناسي و زيست شناسي مولكولي- ژنتيك- خواهد بود.»
در دوراني به سر مي بريم كه بسياري از صاحبنظران و دانشمندان برجسته جهان، سده حاضر را به عنوان سده مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي نام نهاده اند. دانش و فن مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي ضمن آنكه جايگاه ويژه اي را در ميان علوم و فنون مطرح در دنياي امروز دارد در قلمروهاي فوق العاده گسترده زيست شناسي امروز نيز ظهوري انقلابي دارد. از جمله در شناسايي ساختار مولكولي و عملكرد ژن ها، صدها بيماري ژني و نيز در شناخت مولكولي مكانيسم هاي جهش زايي، سرطان زايي، آنكوژن ها (ژن هاي سرطان زا)، ژن هاي بازدارنده تومور و اعمال دقيق آنها چشم اندازي بسيار نويدبخش را براي مبارزه اساسي با هزاران بيماري ژنتيكي و انواع سرطان ها فراهم آورده است.
هر چند كه اشاره به روش ها و فنون فوق العاده كارا، جديد و با اهميت زيست شناسي مولكولي و مهندسي ژنتيك كه - از جهات كمي و كيفي- روزانه در حال پيشرفت و تحول است، به طور مستقيم خارج از حوصله اين نوشتار محدود است، اما بسياري از اين روش ها كاربردهاي فراوان و بسيار بااهميت در عموم عرصه هاي پايه و كاربردي زيست شناسي امروز و از جمله در مسير شناخت مولكولي سرطان و ژن هاي دخيل در آن نيز داشته و دارد كه به عنوان نمونه به يكي از مهم ترين اين روش هاي اوليه _ با معرفي مختصر و همراه با كاربرد آن در زمينه سرطان _ اشاره مي شود.
پژوهشگران در سه دهه اخير روشي به نام نشانه «هدف» گيري ژني را براي تغيير كنترل شده و ويژه در يكي از حروف، يك جمله يا چندين بند در دستور كار يا ژنوم موجود در درون هر سلول زنده به ويژه «موش به عنوان حيوان الگو» ابداع كرده اند. به عبارت ديگر پژوهشگران اكنون قادر هستند به انتخاب خود، موش هاي داراي هر نوع جهشي دلبخواه را در درون رديف نوكلئوتيدي هر ژن شناخته شده اي ايجاد كنند.اين روش در زمينه هاي مختلف علوم زيستي و به ويژه علوم پزشكي و در راستاي خدمت به جامعه بشري تحولات اساسي را سبب شده است و به نتايج چشمگيري دست يافته است.
طبيعتاً با تغيير اختصاصي رديف نوكلئوتيدي مربوط به يك ژن موردنظر، عمل آن ژن تغيير مي كند. براي روشن شدن بهتر اهميت اين روش مثالي مي آوريم: اگر به نقش يك ژن خاص در مراحل توسعه و تكوين مغز مظنون باشيم، مي توانيم جنين هاي موشي توليد كنيم كه در آنها ژن طبيعي- به دليل ايجاد جهشي مشخص كه در آن به وجود آورده ايم- آسيب ديده يا به طور كامل غيرفعال شده باشد. در صورتي كه اين غيرفعال شدن سبب شود كه به طور مثال مخچه موش هاي تازه متولد شده غيرطبيعي باشد، نتيجه خواهيم گرفت كه ژن مورد سئوال در شكل گيري اين بخش از مغز (مخچه) نقش اساسي و لازم داشته است.
شايان تاكيد است كه بيشتر يافته هاي حاصل از تجارب روش نشانه گيري ژني در موش، مي تواند براي انسان بسيار سودمند واقع شود. زيرا برابر تخمين هاي علمي به عمل آمده حدود ?? درصد از ژن هاي موش و انسان شبيه هم بوده و عملكردهاي مشابهي انجام مي دهند. بنابراين بيشتر نتايجي كه از تجارب كاربرد اين روش در موش فراهم آمده است، مي تواند براي انسان بسيار مفيد باشد. در واقع، توانايي پژوهشگران در ايجاد هر نوع جهش مورد نظر در هر ژن شناخته شده روي حيوانات الگو (مانند موش)، مطالعه زيست شناسي مولكولي پستانداران را دچار تحول اساسي كرده است.
در روش هدف گيري ژني، پژوهشگران ژني را كه قصد تغيير دارند انتخاب مي كنند. آنها همچنين روي نحوه جرح و تعديل ژن، كنترل كامل دارند. بنابراين براي پرسش هاي دقيقي كه در مورد عمل يا اعمال ژن مطرح مي كنند، جهش دلبخواه را طراحي مي كنند.
سرطان شناسان مولكولي نيز به طور چشمگير از اين روش بهره مي برند. به طور نمونه اغلب مواقع اين پژوهشگران مي دانند كه وقوع يك جهش در يك ژن ويژه _ و در يك يا چند نوع تومور- امري متداول است. اما آنها از عمل طبيعي اين ژن چيزي نمي دانند. با كشف اين نقش توسط روش نشانه گيري ژني، مي توان از مراحل ايجاد بدخيمي توسط شكل جهش يافته ژن در سطح وسيعي پرده برداشت.
ژن بازدارنده تومور P?? يك مورد را از آنچه اشاره شد، ارائه مي كند. تاكنون در حدود ?? درصد تمام سرطان هاي انسان، نقش ژنP?? گزارش شده است. تجزيه و تحليل موش هاي داراي اين اختلال نشانه گيري شده در اين ژن نشان داده است كه محصول آن در وضعيت طبيعي به عنوان يك محافظ يا نگهبان عمل مي كند. از دست دادن ژن هاي P?? فعال، نقش حفاظتي مذكور را از بين برده و در نتيجه DNA صدمه ديده به سلول هاي دختر انتقال يافته و در تشكيل سرطان شركت مي كند.
روش نشانه گيري ژني، امروزه براي مطالعه مولكولي انواع مختلف مسائل زيست شناختي استفاده مي شود. اين فناوري در خلال حدود سي سالي كه از عمر پرثمر آن مي گذرد، به سرعت مراحل پيشرفت خود را طي كرده و عمري سرشار از نتايج مثبت داشته است.بدون ترديد در سال هاي آينده پيشرفت هاي بيشتري در فناوري نشانه گيري ژني مورد انتظار است. اما حتي دستاوردهاي كنوني اين روش، فرصت هاي طلايي براي پژوهش هاي ژنتيكي به ويژه دستكاري و تغيير حساب شده ژنوم پستانداران، زيست شناسي تكويني، سرطان شناسي، ايمني شناسي و مانند آن را فراهم آورده است كه در چند سال پيش از آن، غيرقابل تصور بود.
آنچه در بالا به اشاره به عنوان يك نمونه از روش هاي اوليه سومين دوره از حيات ژنتيك معرفي شد، تنها يكي از روش هاي كارآمد است. هم اينك صدها و بلكه هزاران روش سلولي و به ويژه مولكولي فوق العاده ارزشمند در دسترس پژوهشگران و دانشمندان علوم زيستي است كه شمار آنها به طور روزانه در حال افزايش است و كاربردهاي هماهنگ و هدفمند آنها نيز در عموم عرصه هاي زيستي و به ويژه پزشكي مولكولي دستاوردهاي عظيمي به ارمغان آورده و آينده اي بسيار نويدبخش را پيش روي ما قرار داده است.
در اينجا و با اميد تأمل مسئولانه و توجهي بايسته، به ويژه از جانب مديران ارشد كشور، مطلب را با چند جمله پيرامون جايگاه علوم و فنون راهبردي در جهان و كشور به پايان مي بريم.
در عصري كه توجه واقعي به علم و حاصل آن تكنولوژي از عناصر اساسي فرهنگ جهان معاصر به حساب مي آيد و وجود ارتباط تنگاتنگ بين پژوهش، توليد و تكامل توليدات امري انكارناپذير بوده و پژوهش هاي جهت دار- به ويژه در ميدان هايي مانند مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي- در واقع اساس آموزش و لازمه رشد و توسعه همه جانبه و پايدار است. كشور ما در برنامه هاي توسعه در عمل چه جايگاهي براي دانش و دانايي در نظر گرفته است؟
در شرايطي كه روند كاروان پرشتاب علمي و فناوري در كشورهاي فراصنعتي جهان، اعماق اقيانوس ها و كهكشان ها را به چرخه توليدات خود وصل كرده است. در وضعيتي كه در ميانگين، در حدود كمتر از هر چهار سال، ميزان دانش جهان دو برابر مي شود كه براي علوم و فنون راهبردي مانند مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي، از اين مدت نيز بسيار كوتاه تر است، نقدينگي ما چيست؟ در حالي كه واقعاً، فرصت چنداني نداريم؛ براي آينده كشور چه برنامه هاي روزآمد، كارآمد و كارآفرين داريم؟ و به چه ميزاني بر رسالت تاريخي خود براي همگام شدن با تحولات چشمگير علمي و فني و استفاده روزآمد از فناوري هاي جديد_ مانند مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي و نانوفناوري كه تمام شئونات زندگي ما را دربرگرفته است- پايبنديم؟

در روزگار ظهور انقلاب هاي متعدد و پي درپي مانند «انقلاب دانش»، «انقلاب انفورماتيك»، «انقلاب مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي»، «انقلاب سلول بنيادي و همسانه سازي پستانداران» و مانند آن كه بدون هيچ ترديدي ريشه اين نقاط عطف، «دانش محوري» و «انقلاب علمي و فناوري» است؛ ما براي جبران عقب افتادگي از كاروان علم و فن، چه تمهيدات سيستماتيك انديشيده ايم؟در عصر دانايي كه رهبري بلامنازع فناوري ها را دانشمندان و « دانش نظام مند»، آموزش و يادگيري صحيح و مداوم بر عهده دارد و گسترش خارق العاده مرزهاي دانش و گردش لحظه اي آن در جهان توسط فناوري هاي بسيار پيشرفته و قدرتمند اطلاعاتي مانند شبكه هاي رايانه اي و اينترنت، چشم ها را خيره كرده و بسياري از غيرممكن ها را امكان پذير كرده است ما در كجاي اين مدار قرار داريم؟
در جهان علمي و تكنولوژي امروز، هر كشوري كه بخواهد زندگي پويايي داشته باشد بايد آرمان هاي خوداتكايي را با برنامه ريزي عالمانه و همه جانبه و ضمانت اجرايي كافي و با مديريتي متعهد، مدبر، توانا و دانا سرلوحه كار خود قرار دهد. در اين راه، سرمايه گذاري هاي انديشمندانه و درخور و به كارگيري تازه ترين فناوري ها، مانند مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي و نانوفناوري با عنايت به نيازهاي بومي و بهره گيري اصولي از مجموعه آزموده هاي سودمند جوامع بشري، اجتناب ناپذير است. متاسفانه در برابر پيشرفت و توسعه درخور علوم و فنون _ و از جمله علم و فناوري هاي مورد تاكيد در اين نوشتار- چالش ها و عوامل بازدارنده فراواني در كشور وجود دارد كه به دليل ضرورت رعايت اختصار، تنها به چند مورد به عنوان نمونه اشاره مي كنيم.
?عدم فرهنگ سازي صحيح در مورد تكنولوژي هاي جديد
از مباحث فوق العاده اساسي در هر جامعه زنده و پويا، فرهنگ سازي و برنامه ريزي براي نهادينه كردن جايگاه و ارزش علوم و فنون است. براي فرهنگ سازي، به ويژه در فنون چندرشته اي مانند ژنتيك مولكولي، مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي و نانوفناوري كه دربردارنده ملاحظات و جنبه هاي بسيار مهم اجتماعي و اخلاقي است، انجام مجموعه اي از فعاليت هاي اساسي، منسجم و همه جانبه، ازجمله ضرورت هاي مهم محسوب مي شود. به طور نمونه، يكي از اين فعاليت هاي اصلي، آموزش برنامه ريزي شده و صحيح به دانش پژوهان (دانش آموزان و دانشجويان) و اطلاع رساني اصولي و دقيق به آحاد جامعه است. در عرصه اي مانند مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي كه از قابليت هاي متعددي برخوردار است، بايد نهايت دقت به عمل آيد تا ماهيت اين علوم و فنون به عنوان يك قلمرو راهبردي، كاربردي و اقتصادي در تمام عرصه هاي زندگي از جمله بهداشت و پزشكي، كشاورزي، محيط زيست و صنعت به درستي تبيين شود. در كنار اين امر بايد انگيزه دانش پژوهان براي علم آموزي را نيز افزايش داد.
در چنين بستري، علاوه براين كه دانشجويان علاقه مند مي توانند با ديدگاهي روشن و اميدوارانه، مهارت هاي لازم براي فعاليت هاي علمي و پژوهشي آينده را كسب كرده و خود را براي تصدي مسئوليت هاي مهم اجتماعي آماده سازند، پشتوانه پذيرش عمومي جامعه نيز مي تواند به عنوان يك عامل مهم، زمينه توسعه فناوري هاي جديد از جنبه هاي اقتصادي و صنعتي را فراهم سازد.
?عدم وجود سيستم آموزشي صحيح و اصولي براي توسعه فناوري در كشور به ويژه در عرصه هاي پيش دانشگاهي و دانشگاهي
در شيوه آموزش مرسوم كشور، برنامه آموزشي در دانشگاه هاي ما به طور عمده با هدف انتقال اطلاعات ذهني شكل گرفته است. اين روش نه تنها ما را در آموختن علم ترغيب نكرده بلكه در انديشيدن به علم نيز مشوق ما نبوده است. بديهي است كه سياست آموزشي نيز بايد به نحوي تدوين شود كه نيازهاي حال و آينده كشور در بهره گيري از ظرفيت هاي بالاي علمي، صنعتي و اقتصادي فناوري هاي جديد را مرتفع سازد.
از ديگر مشكلات نظام آموزشي حاضر، كه موجب هرز رفتن استعدادهاي بالقوه كشور مي شود، فقدان يا كمبود چشمگير مدرسان آگاه، روزآمد و متخصص به ويژه در علوم و فنون چندرشته اي مانند ژنتيك مولكولي، مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي است. علاوه بر اين، فقدان منابع و امكانات آموزشي مورد نياز، به كارگيري روش هاي ارزيابي منسوخ و عدم همخواني برنامه هاي آموزشي و پيش دانشگاهي با نيازهاي دوره هاي بالاتر، از مهم ترين موانع توسعه اصولي علوم و فنون در كشور به شمار مي روند.امروزه به گونه اي گسترده مشخص شده است كه آموزش علوم، تنها به يادگيري نظريه ها و روش هايي كه توسط دانشمندان به كار گرفته مي شود، محدود نمي شود بلكه مفاهيم اجتماعي نيز سهم و تاثير بسزايي در برنامه هاي آموزشي علوم در تمام سطوح دارند.
? فقدان ارتباط متقابل علوم و فناوري هاي جديد با صنعت
بديهي است كه يكي از عوامل توسعه و پيشرفت علوم و فناوري هاي نوپا در هر جامعه، تجاري سازي و ارتباط آن بخش با صنايع گوناگون است. به عبارت ديگر، آموزش و پژوهش در عرصه فناوري هاي نوين در صورتي مي تواند مثمرثمر واقع شود كه شامل مشاركت فعال و ارتباط هدف دار با صنعت باشد. بي اعتقادي و بي توجهي صنعت به جايگاه دانشگاه يا بينش منفي دانشگاه نسبت به نقش صنعت از عوامل مهمي هستند كه نه تنها ركود و عدم پيشرفت صنايع را در پي دارد، بلكه مانع رشد و توسعه تجاري سازي علوم و فنون مي شوند.
در اين نوشتار و به دليل محدوديت موجود آنچه به اختصار و ناقص و آن هم در پيرامون برخي از هيجان انگيزترين موضوعات جاري و آينده ژنتيك و پزشكي مولكولي و نيز در عرصه هاي مختلف و بسيار گسترده دانش و فن مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي در ايران و جهان ارائه شد، تنها نمونه اي از انبوه چالش ها و فرصت هاي راهبردي است كه چشمان ميليون ها انسان در جهان را به خود خيره كرده است. هرچند كه خوشبختانه و در نگاهي _ جهاني، فرصت ها و اميدها، بسيار پرشمارتر و گسترده تر از چالش ها هستند، اما با تدبير، دانايي و تعهد در ميدان عمل و فرزند شايسته درمان بودن به روشني مي توان عموم چالش ها و تهديدها _ در همه علوم و فنون تجربي، به ويژه در مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي- را نيز به فرصت هاي طلايي و بي مانند براي خدمت به انسان ها- و به ويژه در كشور- تبديل كرد.
در پايان با عنايت به اولويت پژوهش سازنده و دستيابي واقعي به جديدترين دستاوردهاي علمي وتكنولوژيك به ويژه در زمينه ژنتيك، پزشكي مولكولي، مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي، نانوفناوري و ضرورت استفاده هدف دار و صلح آميز از آن و همچنين تلاش مستمر براي بومي و ريشه دار كردن آن به عنوان مسئله اي حياتي و نياز همگاني از درگاه خداوند سبحان براي تمام كساني كه با سلاح علم، معرفت، ايمان و عشق و به گونه اي خستگي ناپذير در راه هاي سازندگي و گسترش كيفي و كمي علوم و فنون مورد نياز جامعه و خوداتكايي و استقلال واقعي كشور تلاش مي كنند، آرزوي توفيق داريم. نيز، اميد است با توجه شايسته به سرمايه هاي واقعي كشور (و در راس آن منابع انساني) و تربيت مغزهاي مومن، متفكر، خلاق و مجهز به دو بال علم و ايمان، سربلندي و سعادت كشور تضمين شود.
.................................................................................................
انتهاي پيام/

يکشنبه|ا|18|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 258]