توسعه کشاورزی در دوران حکومت شهید رئیسی: گام‌های پیشرفت ایران

تضمین امنیت غذایی کشور، یکی از اولویت‌های دولت سیزدهم بود و بر این اساس، اولین سند ملی دانش‌بنیان امنیت غذایی کشور تصویب و اعلام شد. با ادامه اقدامات موفق سال‌های گذشته، جهش تولید با مشارکت مردم به عنوان یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای اقتدار غذایی در دستور کار قرار گرفت.

کشاورزی و معیشت همواره به شدت به هم مرتبط بوده‌اند، بنابراین از ابتدای دولت سیزدهم، تامین امنیت غذایی و اقتدار غذایی کشور در اولویت برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی و رئیس‌جمهور قرار داشت. در آخرین گفت‌وگوی تلویزیونی خود، شهید رئیسی اعلام کرد که روزانه از وضعیت کالاها و سفره و معیشت مردم آگاه می‌شود و حساسیت خاصی نسبت به این مسئله دارد. تورم به کانال ۳۰ درصد رفته و کاهشی شده است و باید اقدامات دولت به کاهش تورم بیانجامد.

حساسیت شهید رئیسی در افزایش تولید گندم، گوشت و مرغ و طرح کالابرگ الکترونیکی، بهبود امنیت‌ غذایی کودکان زیر ۵ سال و مادران باردار یا دارای کودک شیرخوار را نشان می‌دهد. با این حساسیت، روند تأمین کالاهای اساسی سریع‌تر شد و میزان ذخایر کالاهای اساسی متعادل شده و افزایش یافت.

کشاورزی یکی از حوزه‌های مهمی در زندگی انسان‌ها است. این صنعت برای تأمین غذای جامعه، توسعه اقتصادی، حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست بسیار اساسی است. همچنین، در ایجاد اشتغال و توزیع درآمد نیز نقش بسزایی دارد. میلیون‌ها نفر سالانه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در این صنعت مشغول به کار هستند و به اقتصاد کمک می‌کنند. علاوه بر این، کشاورزی نقش مهمی در توسعه روستاها و کاهش تراکم جمعیت در شهرها دارد. این صنعت به‌عنوان یکی از فعالیت‌های انسانی، در تأمین غذا، توسعه اقتصادی و حفظ محیط‌زیست نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.

کشاورزی برای رشد اقتصادی بسیار اهمیت دارد و ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهد. در برخی از کشورهای کمتر توسعه یافته، این درصد می‌تواند بیش از ۲۵ درصد باشد. اما وضعیت کشاورزی در ایران چگونه است؟

بانک جهانی اعلام کرده است که ایران تنها کشوری در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است که داده‌های بررسی بودجه خانوار را به صورت سالانه جمع‌آوری و در دسترس عموم قرار می‌دهد.

با توجه به تغییرات اقلیمی، بیماری کووید ۱۹، جنگ و درگیری و افزایش جمعیت جهان، تأمین امنیت غذایی و ایمنی غذا به اسناد توسعه‌ای پایدار تولیدات کشاورزی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. ایران نیز با توجه به تحریم‌ها، خشکسالی‌ها، محدودیت منابع آبی، تغییرات آب و هوایی، افزایش قیمت جهانی مواد غذایی و تغییر الگوی مصرف سبد خانوار، این مسئله را به دقت بررسی کرده و در دستور کار خود قرار داده است؛ چرا که نادیده گرفتن این موضوع می‌تواند منجر به ناامنی غذایی شود.

کشاورزی ایران در دولت سیزدهم به دلیل موانعی مانند اقلیم و محدودیت منابع، موفق به رشد شده است. برنامه‌هایی مانند خرید تضمینی محصولات کشاورزی و اختصاص نهاده‌های کود و سم به کشاورزان، باعث شده تا کشور در زمینه تولید گندم نان، خودکفا شود.

وزیر کشاورزی اعلام کرده است که توصیه مهم شهید رئیسی به دولت، "مراقبت از سفره خانوار و توجه بیشتر به محرومان و تلاش مومنانه برای تامین امنیت غذایی کشور" بوده است.

افزایش جمعیت، چالش‌های غیرقابل حلی را برای کشاورزی در تامین امنیت غذایی آینده ایجاد کرده است، به‌ویژه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که شرایط برای کشاورزی مناسب نیستند. همچنین، کمبود آب و خاک زیر ساخت‌های کشاورزی را برای تامین امنیت غذایی در آینده تشدید کرده است. با وجود اهمیت فوق‌العاده کشاورزی، تا کنون به خوبی درک نشده است که آیا منابع آبی و خاکی ایران می‌توانند نیازهای غذایی کشور را تامین کنند یا نه.

به گزارش مجله نیچر، حدود ۵۰ درصد از زمین‌های کشاورزی در ایران کیفیت پایینی دارند که نشان می‌دهد وضعیت آنها پایدار نیست. هرچند فضای محدودی برای افزایش زمین‌های کشاورزی وجود دارد، اما توزیع مجدد این زمین‌ها به مناطق مناسب‌تر می‌تواند بهبود پایداری و کاهش فشار بر منابع آبی و زمین در ایران منجر شود.

با این حال، بر اساس گزارش بانک جهانی، عملکرد بخش کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری در دولت سیزدهم ایران افزایش یافته است و در سال ۲۰۲۲ به ۱۲.۸ درصد افزایش یافته است که نشان از روند صعودی در این زمینه دارد.

ایران در دوران شهید رئیسی به عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ گندم در جهان شناخته شده است و در سال ۲۰۲۲ به عنوان سیزدهمین تولیدکننده بزرگ این محصول در جهان شناخته شده است. همچنین، تولید گندم ایران در سال ۲۰۲۲ به نسبت سال‌های گذشته به میزان ۲۸ درصد افزایش یافته است.

ایران نیز در زمینه تولید برنج و گوشت در آسیا جایگاه مهمی دارد. بر اساس آمار فائو، ایران یازدهمین تولیدکننده بزرگ گوشت و یازدهمین تولیدکننده برنج در آسیا است. همچنین، ایران در سال ۲۰۲۲ به عنوان صادرکننده خالص شیر و لبنیات نیز شناخته شده است.

در طول سه دهه گذشته، ایران به شدت در کاهش ناامنی غذایی پیشرفت کرده است. تعداد افراد گرسنه در این کشور به طور مداوم کاهش یافته است، به طوری که ایران بیشترین کاهش را در خاورمیانه داشته است. اما برای کاهش خطر ناامنی غذایی و تقویت بخش کشاورزی، باید بهره‌وری در کشاورزی، جنگلداری و شیلات را افزایش داده و در عین حفاظت از منابع طبیعی، فعالیت کنیم.

برای این منظور، اقداماتی انجام شده است که شامل افزایش خرید تضمینی گندم، افزایش صادرات محصولات کشاورزی، افزایش تولید در دیم‌زارها، افزایش جوجه‌ریزی و تولید مرغ، و تنظیم بازار گوشت قرمز همراه با افزایش تنوع مبادلات وارداتی است. این اقدامات در طول دوره ریاست جمهوری شهید رئیسی صورت گرفته است.

بر اساس گزارش فائو، ایران در رتبه‌بندی مواد غذایی مانند پسته، زرشک، خاویار و توت در رتبه اول، و در مواردی مانند خرما، زردآلو، هندوانه، گیلاس، ملون، سیب، انجیر و خربزه در رتبه دوم، و برای گوشت گوسفند، میوه‌های تازه، به، پشم، بادام و گردو در رتبه چهارم قرار دارد.

در حالی که سیستم‌های کشاورزی ایران بیشتر متداول هستند، اما شیوه‌های فراگیر آن در حال بهبود است. ایران دارای اراضی گسترده‌ای است که زمین‌های گیاهی طبیعی را در برمی‌گیرد و این کشور به عنوان یکی از تولیدکنندگان برجسته گندم، برنج و جو در جهان شناخته می‌شود. در بخش غلات، کشاورزان به تنظیمات سختی تحت پوشش قرار گرفته‌اند و از یارانه‌هایی برای هزینه‌های ورودی و قیمت‌های تضمینی برای محصولات خود بهره می‌برند.

تولید غلات در ایران در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۲۱ میلیون تن رسید، که نسبت به سال قبل، یعنی ۲ درصد افزایش داشت. این افزایش باعث شده تا ایران چهارمین کشور با بزرگترین ذخایر غلات در آسیا شود. تولید گندم در این کشور نیز به ۱۳.۵ میلیون تن رسید، که نسبت به سال قبل، ۵۰۰ هزار تن افزایش داشته است. این میزان تولید گندم در ایران نشان‌دهنده خودکفایی در این زمینه و یا افزایش تولید گندم به عنوان یکی از محصولات استراتژیک کشور است.