"رفتارهای پرخطر: یک درصد آسیب‌های اجتماعی / غربالگری بیش از ۶.۵ میلیون دانش‌آموز"

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در بخش آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که برنامه‌ها و آیین‌نامه‌ها حمایت از اطفال و نوجوانان را الزامی می‌کنند و تمام دانش‌آموزان مدارس، بخش دولتی و غیردولتی، در زمینه تحصیلی و رفتاری تحت نظر قرار می‌گیرند. امسال بیش از ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار دانش‌آموز غربال‌شده‌اند

.

آسیب‌های اجتماعی در طول زمان رشدی داشته و انواع متنوع‌تری از آسیب‌ها به وجود آمده است. سن افراد دست‌خوش آسیب‌های اجتماعی کاهش یافته و تاثیرات آن مشهود‌تر شده و می‌تواند افراد را درگیر خطرات بیشتری کند.

آسیب‌های اجتماعی معمولاً چرخه‌ای هستند، به عبارت دیگر فردی که به یک آسیب اجتماعی دچار می‌شود، ممکن است در آسیب‌های بعدی نیز دست پیدا کند. این آسیب‌ها از علل مختلفی برخوردارند، برخی از این علل مربوط به گذشته بوده و همچنان تاثیرگذاری خود را حفظ می‌کنند، درحالی‌که برخی از آن‌ها به اتفاقات اخیر مرتبط هستند.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در مورد دسته‌بندی آسیب‌های اجتماعی توضیحات بیشتری ارائه داد. بر اساس این تقسیم‌بندی، یک درصد از آسیب‌های اجتماعی مربوط به رفتارهای خطرناک هستند، از جمله اختلالات مربوط به مصرف مواد مخدر، خشونت، خودآسیبی‌زدایی و فرار از منزل یا مدرسه. این رفتارها معمولاً به صورت چرخه‌ای و از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند.

تجلی‌نیا اظهار کرد که هنگامی که با رفتارهای خطرناک روبه‌رو می‌شویم، باید تا حد امکان افراد غیرضروری مطلع نشوند. اگر یک موضوع فراگیر و پیچیده برای دانش‌آموزان مشکلاتی ایجاد کند، باید مداخلات لازم انجام شود.

وی افزود که برنامه نماد از سال ۱۳۹۴ مطرح شده و هدف اصلی آن رسیدگی به دانش‌آموزانی است که با مشکلات و آسیب‌های اجتماعی روبرو هستند، از جمله دانش‌آموزانی که به نیازهای مختلفی نیاز دارند، مانند نیاز به درمان، مددکاری، یا حتی برخورداری از محیطی امن. این برنامه به آنها کمک می‌کند.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش اظهار کرد که آسیب‌های اجتماعی عموما در محیط مدرسه به وجود نمی‌آیند، اما مدرسه مکانی است که آسیب‌ها ظاهر می‌شوند و از ابتدای دوره دوم ابتدایی، ما شاهد ظهور آسیب‌های اجتماعی هستیم، اما عموما علت این آسیب‌ها در آموزش و پرورش نیست.

وی بیان کرد که آموزش و پرورش برای انجام وظایف خود نیاز به نیروی انسانی، بودجه و وظیفه ذاتی دارد و در صورت بروز مشکل، حمایت قانونی می‌شود. هر مشکل دانش‌آموز نیاز به مسئولیت‌پذیری دارد و دستگاه‌ها باید برای ارائه خدمات آموزشی و مشاوره‌ای به دانش‌آموزان آماده باشند.

وی ادامه داد که پیشگیری دو بخش کنشی و واکنشی دارد و تفاوت اصلی آنها در زمان مداخله است. در آموزش و پرورش، پیشگیری باید به شکل کنشی انجام شود. این به این معناست که دستگاه‌ها می‌توانند فقط وقتی که مشکلی پدیدار شده است، مداخله کنند و نمی‌توانند به طور پیشگیرانه به همه دانش‌آموزان دسترسی داشته باشند.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش توضیح داد که نماد یک سند اعتلافی است که دستگاه‌های مختلف را به همکاری و هم افزایی برای ارائه خدمات به دانش‌آموزان نیازمند ترغیب می‌کند. این سند وظیفه ذاتی دارد تا تمام دستگاه‌ها کنار هم قرار بگیرند و همکاری کنند و چرخ دنده‌ها را در کنار هم قرار دهند.

وی اظهار کرد که ۸۰ درصد طرح نماد بر پایه پیشگیری است و به دانش‌آموزان مهارت‌های مراقبتی، به والدین مهارت‌های فرزند پروری، و به همکاران مهارت‌های مدیریت کلاس آموزش داده می‌شود.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با تاکید بر اینکه فرایند دوم نماد غربالگری است، ادامه داد: آیین‌نامه حمایت از اطفال و نوجوانان ماده ۴۴، وظیفه آموزش و پرورش را مکلف می‌کند که تمام دانش‌آموزان را از جهت تحصیلی و رفتاری در سامانه نماد مورد رصد و پایش قرار دهد.

تجلی نیا ادامه داد: مدیر مدرسه مسئول است که دانش‌آموزانی که در معرض خطر هستند را شناسایی کند و به آنها خدمات آموزشی و مشاوره‌ای ارائه دهد و در صورت لزوم، مداخلات لازم را انجام دهد. اگر دانش‌آموز نیاز به حمایت‌های قضایی، انتظامی و اجتماعی دارد، مدیر مدرسه می‌تواند آنها را به نهادهای مربوطه معرفی و ارجاع دهد.

وی با تأکید بر اینکه در نماد، غربالگری پایه شامل دو بخش روانشناختی و آسیب‌های اجتماعی است، توضیح داد که طرح‌های غربالگری بر اساس نیاز و وضعیت هر دانش‌آموز طراحی می‌شود و می‌تواند شامل موارد مختلفی از جمله نیازهای والدین و آموزگاران باشد. در این راستا، برای دوره ابتدایی، دو نسخه روانشناختی برای والدین و آموزگاران وجود دارد.

تجلی‌نیا اعلام کرد که تا سال ۱۴۰۰-۱۴۰۱، حدود ۹۶۰ هزار دانش‌آموز غربال‌شده‌اند. امسال محدوده غربالگری گسترش یافته و تاکنون بیش از شش میلیون و ۶۰۰ هزار دانش‌آموز در پایه‌های سوم، پنجم، هفتم، هشتم و دهم غربالگری شده‌اند.

وی اظهار کرد که هشت معیار بررسی شده شامل بیش‌فعالی، پرخاشگری، افسردگی، اضطراب، نقص در انجام تکالیف تحصیلی، نقص در خودفرمانی و خودکنترلی، رفتارهای آسیب‌رسان و سوءاستفاده، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش تأکید کرد که یکی از راهکارهای مقابله با آسیب‌های اجتماعی، میزان پیشرفت تحصیلی است. هنگامی که دانش‌آموزان دچار افت تحصیلی می‌شوند، ممکن است از مدرسه خارج شده و با آسیب‌های اجتماعی مواجه شوند.

تجلی‌نیا به قانون حمایت از اطفال و نوجوانان اشاره کرد که تا زمانی که دانش‌آموزان در مدرسه حضور دارند، تا حد زیادی از آسیب‌های اجتماعی محافظت می‌شوند، اما با خروج از مدرسه، احتمال دسترسی به آسیب‌های اجتماعی افزایش می‌یابد.

وی همچنین بیان کرد که اختلالات یادگیری، اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشوند، می‌توانند به سرعت بر تحصیل و ترک تحصیل تأثیر بگذارند. بنابراین، در پایه اول، آزمون غربالگری برای اولین بار در سطح کشور اجرا شده است.

وی همچنین به دو مرحله غربالگری اشاره کرد، در مرحله اول، همه توسط نیروهای غیرتخصصی غربال‌شده و در صورت لزوم به مرحله دوم ارجاع داده می‌شوند که در آن تشخیص یا مصاحبه تشخیصی توسط نیروهای تخصصی انجام می‌شود.

تجلی نیا در مورد فرآیند سوم نماد حرف زد و گفت که این فرآیند معلمان و کارکنان مدرسه را به مداخله در مواردی که نیاز به آن دارند، تشویق می‌کند. این مداخله را معمولاً همه پرسنل مدرسه انجام می‌دهند، به جز مشاوران، زیرا مشاوران وظیفه داشتن مداخله‌های تخصصی را دارند.

وی به این نکته اشاره کرد که در فرآیند نماد، سه مرحله مهم وجود دارد: اول، نشان‌گان ورودی، دوم، پیمایش غربالگری (که تمام دانش‌آموزان غربال شوند) و سوم، فوریت‌ها. وی اظهار داشت که دانشگاه فرهنگیان می‌تواند در این زمینه نقش بسیار مهمی ایفا کند، زیرا دانشجویان معلم آینده کشور هستند و باید به آن‌ها آموزش‌های کامل و دقیق ارائه شود.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش بیان کرد که اعمال سند نظام جامع با امضای رئیس جمهور، ۲۰ نمره از ارزیابی تمامی کارکنان آموزش و پرورش را به ایفای نقش در تربیت و مشاوره تعلق می‌دهد. وی افزود که اجرای این سند می‌تواند به فرآیند نماد در مدارس کمک کند.

تجلی نیا تأکید کرد که نماد متمرکز بر معلمان است و اگر معلمان مناسبی داشته باشیم که انگیزه دارند و وظایفشان را به خوبی انجام می‌دهند، به پیشگیری، غربالگری و درمان به موقع و مؤثر کمک خواهیم کرد.

وی به این نکته اشاره کرد که طی سال گذشته، آموزش‌های حضوری برای مشاوران، اولیا، و مدیران مدارس به صورت مجازی ارائه شده است. و امیدوار است که با بهبود وضعیت مالی، بتوانند قانون حمایت از اطفال و نوجوانان و نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان را به همه مربیان، دانشجویان معلمان و مدیران مدارس ارائه دهند.

در انتها، مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش به فرآیند چهارم نماد اشاره کرد و گفت: در بخش درمان، مراکز مشاوره مراقبتی به عنوان هسته‌های مشاوره به مراکز مشاوره ارتقاء یافته‌اند و خدمات مراقبتی ارائه می‌دهند. وی همچنین افزود که تاکنون نزدیک به ۷۰۰ مرکز مشاور راه‌اندازی شده است و امیدوار است که با اختصاص منابع بیشتر، این مراکز را بهتر تجهیز کنند و برای توسعه فعالیت‌های نماد در سطح ناحیه و منطقه بیشتر کمک کنند.

وی در مورد فرآیند پنجم نماد حرف زد و گفت که در این مرحله، دانش‌آموزانی که نیاز به حمایت قضایی، حمایتی، مراقبتی و حمایت‌های اجتماعی دارند به دستگاه‌های مربوطه ارجاع داده می‌شوند و وضعیت آن‌ها ارزیابی می‌شود تا اقدامات لازم انجام شود.

مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش اظهار کرد که در برنامه نماد، سازمان برنامه و بودجه رئیس برنامه، قوه قضاییه نایب رئیس و آموزش و پرورش دبیر این برنامه در سطح کشور هستند و ابتدا آیین‌نامه اجرایی نماد در شورای سیاست‌گذاری نماد و سپس در شورای اجتماعی کشور مصوب شد که به زودی به دستگاه‌ها برای اجرا ابلاغ می‌شود.

تجلی نیا افزود که دو بخش اصلی در نماد وجود دارد: حضور پررنگ استانداران در جلسات شورای نماد و نظارت و پیگیری وزارت دادگستری، به‌ویژه مرجع ملی کودک در بخش پیشگیری از جرم که تاثیرگذار است.

او اظهار کرد که نماد تنها برنامه‌ای است که به دانش‌آموزان خدمات مناسبی ارائه می‌دهد و برای اجرای این کار، نیاز به همکاری و اعتماد دانش‌آموزان، اولیاء و آموزگاران برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مصون کردن آن‌ها با ارائه آموزش‌های خودمراقبتی است.

وی همچنین به ضوابطی مانند حفظ رعایت اخلاق حرفه‌ای و محرمانگی اطلاعات در نماد اشاره کرد و تاکید کرد که هر چند سال یکبار اطلاعات پاک می‌شود.

در ادامه، تجلی نیا به اصل دریافت خدمات مراقبتی دانش‌آموزان در حین دریافت خدمات آموزشی اشاره کرد و افزود که هدف این اصل از جدا نشدن دانش‌آموز از خانواده‌اش است.

وی همچنین به طرح همیار مشاور اشاره کرد و گفت که این طرح در دوره اول و دوم متوسطه اجرا می‌شود و دانش‌آموزان کاندید یک دانش‌آموز را به عنوان همیار مشاور انتخاب می‌کنند تا به خود و سایر دانش‌آموزان در جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی کمک کند.

وی در پایان به نیاز به استخدام نیروهای مشاور برای پر کردن کمبودها اشاره کرد و اظهار کرد که تاکنون ۶۰۰۰ نیروی مربی سبک زندگی و ۸ هزار نفر مربی مشاور استخدام شده‌اند تا این کمبودها جبران شود.