واضح آرشیو وب فارسی:جوان آنلاین: بيشفعالي؛ سايهاي سنگين بر دوران كودكي
بيش فعالي به عنوان شايعترين اختلال دوران كودكي مطرح است كه در كودكان سنين مدرسه ديده ميشود...
نویسنده : فرزانه حسنزادهنمين*
بيش فعالي به عنوان شايعترين اختلال دوران كودكي مطرح است كه در كودكان سنين مدرسه ديده ميشود. با توجه به راهنماي تشخيصي و آماري اختلالهاي رواني «اختلال نارسايي توجه - بيشفعالي»، اختلالي عصبي - رشدي است كه با الگوهاي رفتاري مداوم چون بيتوجهي يا بيشفعالي - تكانشي شناسايي ميشود. در قلمرو رفتارهاي تكانشي، رفتارهايي چون ارائه جواب پيش از پايان يافتن پرسش يا ارائه نامناسب نظرات بدون توجه به نتايج آن، صبر نداشتن در رعايت نوبت و ايجاد مزاحمت براي ديگران را مشاهده ميكنيم.
با وجود شيوع زياد اين اختلال در مهمترين برهه زندگي يعني كودكي، بسياري از كودكان داراي «اختلال نارسايي توجه - بيشفعالي» علاوه بر اينكه با اين مشكل روبهرو هستند، اختلالات همراه و مشكلات اجتماعي و تحصيلي فراواني نيز دارند كه به نوعي در سراسر زندگي اين كودكان سايه ميافكند. از جمله اين مشكلات ميتوان به طرد از سوي همسالان، عزت نفس پايين، شكست تحصيلي، يأس و نااميدي، تغييرات خلقي، ضعف در كاركردهاي زباني و شناختي، عملكرد نامتناسب با استعداد، مشكلات رفتاري آسيبزا نظير اختلال سلوك و نافرماني مقابلهاي، ناتوانيهاي يادگيري و... اشاره كرد.
علتشناسي و تشخيص
«اختلال نارسايي توجه - بيشفعالي» از لحاظ سببشناسي، نوعي اختلال پيچيده و چند وجهي است. شواهد حاكي از آن است كه اختلال در عملكرد لوب پيشاني راست، اساس اختلال نقص توجه، بيشفعالي است و همچنين ميتوان عوامل رواني - اجتماعي، عوامل محيطي و تغذيهاي و وزن كم زمان تولد، عوامل خانوادگي، مصرف تنباكو طي حاملگي مادر، سابقه فاميلي و تنيدگي رواني در دوران حاملگي را جزء عوامل مؤثر در بروز اين اختلال دانست. براي تشخيص «اختلال نارسايي توجه - بيشفعالي» در كودك بايد بين سنين 5 تا 7 سالگي دستكم به مدت شش ماه پياپي نشانههايي چون فعاليت و تحرك بيش از حد معمول، حواسپرتي مداوم و نداشتن تمركز روي كاري ثابت، بيتوجهي، پريشاني، اضطراب، جنب و جوش زياد و تكانشي و نسنجيده عمل كردن را در موقعيتهاي متفاوت مانند خانه، مدرسه و ارتباط با همسالان در كودك مشاهده كرد. از آنجايي كه تعداد زيادي از كودكان و نوجوانان به اين اختلال مبتلا هستند حجم وسيعي از مطالعات مربوط به اين اختلال به مسئله مداخله و درمان اختصاص يافته است تا با به كارگيري روشهاي مداخلهاي مؤثر، از پيشروي اين اختلال جلوگيري شود. در ادامه به تعدادي از راهبردهاي درماني در اين زمينه اشاره ميشود.
درمان دارويي و رفتار درماني
مؤثرترين داروهاي محرك رواني براي اين اختلال متيل فنديت (ريتالين)، دكسترو آمفتامين (دكسدرين) و پمولين (سيلرت) هستند. رفتار درماني به مجموعه روشها و فنوني گفته ميشود كه از يافتههاي روانشناسي آزمايشي، به ويژه روانشناسي يادگيري استخراج شدهاند و هدف آنها نيزكمك به رفع مشكلات سازگاري افراد در موقعيتهاي مختلف زندگي فردي و اجتماعي است.
با استفاده از روش رفتار درماني ميتوان به كودك كمك كرد تا رفتار پرخاشگرانه خود را كنترل كند و با نظارت بر رفتارهاي اجتماعياش فردي مؤثر و مفيد باشد. اين روشها هنگامي به نتيجه مطلوب ميرسد كه رفتارهاي مورد نظر در ساير مكانها و در دنياي واقعي نيز به كار برده شود. مهمترين شيوههايي كه در مداخلات رفتاري ميتوان مورد استفاده قرار داد، عبارتند از: تقويتكنندههاي مثبت و منفي، شكل دهي، الگوسازي، مجاورت، محرومسازي و روش خاموشي و ديگر روشهاي درماني. كاربرد مداخلات رفتاري در كلاس درس به بهبود توجه و كنترل مشكلات رفتاري كودكان داراي اختلال نارسايي توجه و بيشفعالي منجر ميشود. شواهد نشانگر آن است كه فنون شرطيسازي عاملي، وابستگي مبتني بر تقويت و تركيب آنها با آموزش مهارتهاي اجتماعي و فنون مديريت رفتاري به بهبود توجه و تنظيم تكانه كودكان داراي «اختلال نارسايي توجه - بيشفعالي» منجر ميشود.
مداخلات شناختي - رفتاري
مداخلههاي شناختي - رفتاري براي بهبود و خودنظمبخشي رفتار و احتمال دستيابي به تغيير پايدار طراحي شدهاند. درمان شناختي - رفتاري تركيبي از تكنيكهاي رفتاري و راهبردهاي شناختي است. اين روش منجر به اصلاح و بهبود مشكلات كنترل تكانه، حل مسئله و خود كنترلي ميشود. يافتههاي پژوهشي نشان داده است شيوههاي خود كنترلي به كاهش رخداد رفتارهاي نامناسب و بهبود عملكرد يادگيري منجر ميشود. شيوههاي خود تقويتي و خود ارزيابي بر ايجاد تداوم و تعميم تغيير رفتار در دانشآموزان دچار اختلالهاي رفتاري مؤثر بوده است.
آموزش والدين
آموزش والدين يك رويكرد رواني - آموزشي است كه به والدين و ديگر مراقبان تكنيكهاي اجرايي
رفتاري - شناختي را كه ميتوانند در خانه پياده كنند و در برخورد با مشكلات رفتاري كودك مورد استفاده قرار دهند آموزش ميدهد. در خانوادههاي كودكان داراي «اختلال نارسايي توجه - بيشفعالي» اغلب در ارتباط بين والد و كودك مشكل وجود دارد و افزايش اضطراب در ميان والدين اين كودكان بسيار ديده ميشود. بر اين اساس درمانهاي جامعه براي آنها شامل كار كردن مستقيم با والدين در جهت اصلاح الگوهاي رفتاري و افزايش پيامدهاي مثبت در ارتباط با كودكان تدوين شده است. آموزش مديريت والدين يكي از روشهايي است كه بر اساس روشهاي درماني برتري دارد. پژوهشها نشان دادهاند كه به كارگيري روشهاي كنترل و نظارت بر رفتار كودك باعث تغيير نگرش والدين و منجر به كاهش مشكلات رفتاري كودكان مبتلا به «اختلال نارسايي توجه - بيشفعالي» ميشود.
آموزش مهارتهاي اجتماعي
مهارتهاي اجتماعي رفتارهاي مجزاي اكتسابي هستند. اين آموزشها به بچهها كمك ميكند تا رفتارهاي جديد را ياد بگيرند. در آموزش مهارتهاي اجتماعي درمانگر در مورد الگوي مناسب رفتاري مثل انتظار براي نوبت، شراكت در وسايل، تقاضاي كمك يا پاسخ به كنايهها بحث و گفتوگو ميكند و به بچهها فرصت عمل براي اين كار را ميدهد. والدين و معلمان بايد در زمينه آموزش مهارتهاي اجتماعي مناسب به دانشآموزان مبتلا به اين اختلال بسيار صبور باشند زيرا يادگيري اين مهارتها توسط دانشآموزان فرآيندي طولاني است و بايد زنجيرهاي از مهارتهاي اجتماعي كه لازمه برقراري تعاملات مثبت با ديگران است مثل تماس چشمي، احترام به ديگران و شروع مطالعه و ساير مهارتهاي اجتماعي مورد نياز با استفاده از تقويت و تحسين، تمرين، بازي نقش و... به اين دانشآموزان آموخته شود.
درمان چند الگويي
كودك داراي «اختلال نارسايي توجه - بيشفعالي» در زمينههاي متفاوت مشكل دارد. اين ويژگي باعث ميشود برنامههاي درماني، انواع روشهاي درماني را در برداشته باشد. پژوهشگران دريافتند كه تركيب آموزش والدين و آموزش كنترل خود ميتواند نتايج مؤثري را در برداشته باشد و همين طور تركيب روشهاي دارو درماني، رفتار درماني و اصلاح شناختي - رفتاري ميتواند اثر درمانبخشي را تا حد زيادي افزايش دهد.
*روانشناس خانواده و كودك
منبع : روزنامه جوان
تاریخ انتشار: ۰۸ آبان ۱۳۹۵ - ۲۱:۰۰
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جوان آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 104]