تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ساقدوش کیست ؟ | وظیفه ساقدوش در مراسم عقد و عروسی چیست ؟
قایق‌سواری تالاب انزلی؛ تجربه‌ای متفاوت با چاشنی تخفیف
چگونه ویزای توریستی فرانسه را بگیریم؟
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکس‌ترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
بهترین سایتهای خرید تیک آبی رسمی اینستاگرام در ایران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1815542105
نگاهی به نمایش راپورتهای شبانه دکتر مصدق/مثلث برمودای آن سه!
واضح آرشیو وب فارسی:پایگاه خبری آفتاب: نگاهی به نمایش راپورتهای شبانه دکتر مصدق/مثلث برمودای آن سه!
راپورت های شبانه دکتر مصدق، از یک نگاه تجربه دیگری در کارنامه حرفه ای کارگردان این اثر است. اصغر خلیلی، نویسنده، کارگردان و طراح این اثر، پیش از این آثار متفاوتی را در جشنواره ها یا اجراهای عمومی به روی صحنه برده است. با این حال او برای اجرای این اثر با دو مشکل اساسی رو به روست!
آفتاب‌‌نیوز : نگاهی به نمایش راپورتهای شبانه دکتر مصدق، نوشته و کار اصغر خلیلی
مثلث برمودای آن سه!
راپورت های شبانه دکتر مصدق، از یک نگاه تجربه دیگری در کارنامه حرفه ای کارگردان این اثر است. اصغر خلیلی، نویسنده، کارگردان و طراح این اثر، پیش از این آثار متفاوتی را در جشنواره ها یا اجراهای عمومی به روی صحنه برده است. با این حال او برای اجرای این اثر با دو مشکل اساسی رو به روست!
یکی جبر و یکی اختیار مشکل اول؛ مسئله ای جبری است، به سالن و اتمسفر اجرایی او بر می گردد و فیزیکال و ساختار سالن (تالار وحدت) همیشه نیمی از اثر نمایشی را تحت الشعاع خود قرارمی دهد.
برای نگارنده این سطور که حافظه ای حدود دو دهه از دیدن نمایش در تالار وحدت دارد، کمتر آثاری در این سالن، تأثیری ژرف بر مخاطب گذاشته اند. شاید فقط آثاری از جمله؛ زنان صبرا و مردان شتیلا، به کارگردانی دکتر قطب‌الدین صادقی(1377) کارهای دکتر علی رفیعی( عروسی خون، رمئو و ژولیت، شازده احتجاب در فاصله سال های میانی دهه هفتاد تا اول هشتاد) باغ آلبالوی چخوف با اجرای اکبر زنجان‌پور(1377) افرا یا روز می‌گذرد؛ از بهرام بیضایی(1386) ننه دلاور کلاوس پایمان از آلمان(1386) و همواره برای اسم بردن از بقیه، آدم با تردید رو به رو می شود؛ شاید این اواخرسقراط حمید نعیمی و...
برای همین، نگارنده هر بار که برای دیدن نماشی به تالار وحدت می رود، مشکل اساسی هر تئاتر ی را فیزیکال سالن می بیند!
سالنی که از لحاظ معماری و حتی طراحی صندلی های تماشاگران، برای اجرای یک کنسرت کلاسیک، درست شده است و خواه ناخواه ظرافت های هنر تئاتر را در خود گم می کند. مثال این ادعا، اشاره به نمایش فنز(نوشته و کار محمد رحمانیان) در حدود یازده، دوازده سال پیش است. این نمایش با بازی پرویز پرستویی، ترانه علیدوستی، حبیب رضایی و مهتاب نصیر پور در تالار چهار سو به روی صحنه رفت.
بحث و زمزمۀ بازی ستارگان این اثر و اجرای موجز و پرکشش کارگردان؛ تا تاکسی، مترو، اتوبوس های شرکت واحد تهران هم کشیده شد و حتی مردم کوچه و خیابان هم از این نمایش صحبت می کردند. همین اثر چند ماه بعد، برای دو اجرا به جشنواره فجر دعوت شد. این بار به جای سالن چهار سو، تالار وحدت میزبان هنرمندان «فنز» بود! همان روز نگارنده که برای نوشتن نقد دومی به دیدن نمایش فنز آمده بود؛ با فنزی دیگر روبه رو شد!
بنابراین؛ هیچ چاره ای جز نوشتن نقدی درباره تأثیر فیزیکال سالن بر نمایش، حتی سیر تاریخی تحول و دگرگونی معماری سِن یونانی و ایتالیایی به صحنه متناسب با روحیه تماشاگر نوین نداشت. متأسفانه سِن کلاسیک بنابر معماری اش، امکان یکی شدن تماشاگر و تئاتر را از بین می برد. با این اتفاق، اولین مشکلی هم که پیش می آید، خداحافظی با حضور حسی تماشاگر در سالن است.
تماشاگر، دیگر با بازیگر همذات پنداری ندارد. وقتی این مشکل هم پیش بیاید؛ دیگر خود را در حصار زمانی و مکانی نمایش نمی بیند؛ با تئاتر و مولف آن تئاتر هم کوچکترین قرار داد ذهنی برای باورپذیری داستان نمی بندد. بلکه به بیننده محض تبدیل می شود!
یک مشکل اساسی دیگر هم در همین رابطه هست که برای نگارنده از خاطره نمایش فنز تالار وحدت به عنوان تجربه این سالها به دست آمده است. اینکه؛ واقعاً بازی بازیگران، تأثیر دیالوگ ها، کنش ها و واکنش های دراماتیک نیز به شدت تحت تأثیر همین فضا، قرا می گیرد. این تجربه را برای آن بیان می کنم که دوازده سال پیش برای بنده بسیار سخت بود که در دومین دیدن «فنز» بنویسم که بازی پرویز پرستویی یا ترانه علیدوستی نسبت به اجرای قبلی شان در چهارسو، اُفت داشت! زیرا هر چه به بازی ها دقت می کردم؛ بر محور تلاشی انرژیک می چرخید.
شاید همین مثال بازی پرویز پرستویی را امروز بعد از دوازده سال در یکی از صندلی های تالار وحدت می توان؛ درباره فرهاد آئیش زد. زیرا به همین راحتی ها نمی توان؛ از تلاش انرژیک بازیگر نقش اول نمایش- فرهاد آئیش- گذشت. اما باید نشست و دید که چقدر بازی او تحت تأثیر همین جبریت فضا و فیزیکال سنگین سالن، قرار گرفته است؟ هر چند اینجا بین فرهاد آئیش به عنوان دکتر مصدق، با فرهاد آئیش نقش سقراط، اندک فاصله ای حس می شود.
اصغر خلیلی کارگردان نمایش برای دست و پنجه نرم کردن با مشکل اتمسفر اجرایی، یکی، دو شگرد قابل تحسین به کار برده است؛ مورد نخست، فاصله گذاری کوچکی است که اتفاقاً مثل یک نقشه بزرگ به چشم می آید. به فاصله چند ثانیه از حضور دکتر مصدق (فرها آئیش) و رفتن او، بازی یکی از شخصیت های پوششی داستان(باغبان) شروع می شود.
در همین رابطه، ذکر دو نکته جای اشاره دارد. اول؛ آفرینی است که باید به اصغر خلیلی، به خاطر نزدیک شدن به مخاطب داشت. او با این فاصله گذاری فضای نمایشی- فرمایشی داستان را می شکند و با قرار دادن بازیگر خود در کنار صندلی تماشاگر به مخاطبان حس نزدیکی به صحنه را می بخشد. نکته دوم در دل همین بحث؛ بازی گرم، خیره کننده و عاطفی بازیگر نقش باغبان(حیدر رضایی) است.
بی شک سادگی، صداقت و روستایی سازی تیپیکال باغبان و تبدیل آن به شخصیتی جذاب، طنز آمیز و باب طبعِ تماشاگر- به ویژه مخاطب عمومی- مدیون تلاش هنرمندی به نام حیدر رضایی است. اشاره بیشتر به بازی او یا دیگر بازیگران نمایش را به ادامه مطلب موکول می کنم و برای پاره پاره نشدن بحث؛ به تلاش های کارگردان بر می گردم و به نکته دوم خلاقیت او در پرداخت فضای راپورت های شبانه دکتر مصدق می پردازم.
این نکته که بعد از مورد اول ( فاصله گذاری و قرار دادن بازیگر در میان تماشاگران) مورد بحث قرار می گیرد، به یکی از تخصص های قدیمی کارگردان ربط دارد. اصغر خلیلی در کسوت طراح صحنه در طول این سالیان، همیشه حرفهایی برای گفتن داشته است. در نمایش دکتر مصدق هم دارد؛ شاید مهمترین نقطه قوت او هم همین نکته باشد. او به زیبایی طراحی شب قبل و بعد از کودتای 28 مرداد سی و دو را نشان می دهد.
خیابانی که او با متریال طراحی صحنه ساخته است؛ در نوع خودش زیبا و کم سابقه است. خواه ناخواه، این خیابان در ذهن تماشاگر خاص، لاله زار به ویژه تقاطع لاله زار و استانبول به به بالا را تداعی می کند. طراحی که برای نگارنده این سطور، ظرافت و زاویه دید مهدی اخوان ثالث را در شعری با مضمون لاله زاران در سال های بعد از کودتای 28 مرداد سی و دو را زنده کرد:
بعدها نمایشنامه نویس فقید، زنده یاد محمود استاد محمد نیز از همین زاوید دید و البته با تم خاموشی تئاتر در لاله زار، کتابی را با عنوان لاله زارون زارِ زارون نوشت. با این تفاسیر لاله زاری که اصغر خلیلی می سازد، خلاصه و موجز است. بیشتر از چند مغازه نیست! دوزندگی بنفشه، چاپخانه، کارواش؛ و خانه ای که در اصطلاح عهد قجری اش و به قول مرتضی مشفق کاظمی، مثل خانه های خیابان شنی است. جایی که تعدادی زن در آن زندگی می کنند. خلیلی با این دکور و قرار دادن دو بازیگر( خسرو احمدی و نرگس محمدی) در بطن خیابان احتمالی لاله زار، یک فضای ذهنی خاص به وجود می آورد؛ او در این صحنه؛ سکوت، خلوتی و سوت و کوری شبانۀ تحسین بر انگیزی، برای ما می سازد.
جالب اینکه؛ جعفر شهری تهران شناس مشهور، چنین خیابانی را قبل یا بعد از کودتای مرداد 32 شلوغ و پر سر و صدا تصویر می کند. چون باور دارد؛ به دلیل باز شدن پای روشنفکران به کافه ها و پاتوق های مختلف، خود به خود پای جمعیت کثیری از افراد عادی و حتی علاف هم به آن جا کشیده شد و چنین خیابانی به یکی از شلوغ ترین جاهای تهران تبدیل شد!
اما بی شک، ظرافت، همیشه در تکرار واقعیت نیست. بلکه در اشاره به واقعیت است. و بهترین اشاره، چیزی جز پیروی از همان اصول سه گانه ارسطویی؛ تشابه، تداعی و تضاد نیست! یعنی می توان؛ خیابان سوت و کور را نشان داد؛ تا مخاطب در ذهن خودش به آتش زیر خاکستر شب کودتا، یا شلوغی روز حادثه برسد! این نکته های ذهن کار گردان جای تقدیر دارد. ضمن اینکه؛ دکور یاد شده، شکل کاربردی خود را حفظ می کند و در مسیر قصه، گردش معنایی دارد و در بسیاری جاهای دیگر هم به فضاسازی مکان ها می پردازد! بعد از اشاره به این نقاط قوت به بحث ضعف و در واقع همان دو مشکل اساسی سر راه کارگردان در ابتدای این نوشته برگردیم!
راوی گزارشگر
مشکل اول، چنانکه اشاره شد؛ جبریت سالن بود؛ اما مشکل دوم؛ به خود کارگردان، بر می گردد.
بی شک، تولید هر اثر هنری یا نمایشی؛ ولو یک تئاتر تک نفره یک ربعی، به زمان نیاز دارد. اما گاهی جمع بندی این زمان تولید و طراحی، هنرمند را با فرسایش یا مشکل پرداخت روبه رو می کند.
مارسل پروست، غول ادبی تاریخ ادبیات، بیست و اندی سال نوشت! اما مخاطب امروز گاهی به این نتیجه می رسد؛ ای کاش شاهکار او- در جستجوی زمان از دست رفته- به جای هفت جلد، دو، سه جلدی می شد!
وقتی این تصور در مورد شاهکارهای بشری وجود دارد، ایجاز، تنها دوای درد هر اثر هنری است. متأسفانه یا خوشبختانه، مخاطبان ولینعمت های اصلی هنر و هنرمند هستند. بنابراین، هر اثر هنری بدون استفاده و ابراز نظر مخاطب، امکان ادامه حیات نخواهد داشت! تئاتر هم از این قاعده هستی شناختی، خارج نیست. منظورم مطرح کردن یک بحث کلیشه ای و صحبت از کوتاه کردن زمان صد دقیقه ای راپورت های شبانه دکتر مصدق نیست. بلکه سخنم با برخورد کارگردان با این زمان پژوهشی- نگارشی خود و خروجی کارش است.
کارگردان (در این اثر) ذهنیتی زندگینامه ای دارد. اصطلاح زندگینامه ای در این جمله، معنی کاربردی خود را ندارد و بلکه استعاری است. در واقع منظور این نیست که کارگردان از درام دکتر مصدق؛ به تولد تا مرگ او نظر داشته است. منظور این است که او می خواهد؛ همه چیز آن برهه زمانی را به شکلی خطی بگوید؛ یا همه بخش ها و همه افراد را نشان دهد.
این ذهنیت، ذهنیت زندگینامه ای است. همین باعث شده که ما او را به عنوان یک کارگردان ناظر و گزارش دهنده ببینیم! در حالیکه مخاطب خاص و عام همواره شیفته نویسنده و کارگردانی ضمنی هستند که در بطنِ تب و تاب داستان، اجزا و ساختار در هم تنیده اثرش حل شده است. مؤلفی که گاهی هم مثل یک صاحب نظر در درام، تاریخ، شهر، حوادث و هستی داستانش، خود را نشان می دهد. از این زاویه دید، اصغر خلیلی، در مواجه با تم سنگین زندگی دکتر مصدق و سیلان اطلاعات و رویدادهای آن دوره، از کسوت یک راوی ضمنی و تحلیل گر به جامه یک صحبت کننده ناظر و گزارشگر در آمده و بی تعارف، دچار اُفت در روایتی موجز و استخواندار شده است.
یعنی او در ساماندهی کیفی دریای داده ها و اطلاعات تاریخی چندان موفق نیست. همچنان هم که اشاره شد، مشکل او در این اثر، ذهنیت؛ یا زاویه دید زندگینامه ای است. نقطه مقابل زندگی
زندگینامه ای، ذهنیت در آستانه ای قرار دارد. منظور از این اصطلاح، برش دادن هر بخش از داستان به میل و نگاه هنرمند است. ناگزیرم به جایی از شعر سنگ و آفتاب اُکتایو پاز، اشاره کنم؛ «هر اتاقی مرکز جهان است»
بنابراین کارگردان می توانست؛ از اتاق ذهن خودش و در واقع نقطه ثقل جهان شروع کند. جهان در این جا می توانست؛ اتاق زندگی، دفتر کار، یا حتی تخت معروف دکتر مصدق باشد که عکاسان تاریخی هم همان را نشان داده اند. بی شک، بحث ما درباره شروع نمایش نیست. چون نمایش به زیبایی با حضور مصدق و معرفی خودش آغاز می شود.
بحث ذهنیتی است که می خواهد؛ همه و هیچ را نشان دهد. همه صحنه ها، همه رویدادها، همه آدمها و همه روایت ها! این کار خیلی سختی است؛ هیچ هنرمندی از عهده آن بر نمی آید؛ همچنان که خلیلی هم بر نیامده است. چون نمایش مرکز جهان ندارد و مهمترین نیاز این کار همان اتاقی است که اُکتایو پاز آن را مرکز جهان نامیده است.
بنابراین؛ کارگردان، تمرکز بالایی روی یک ساختار واحد از رویدادهای تاریخی ندارد. طوری که با تمام خلاقیت سا لهای سالش، در اینجا صرفاً نقش یک گزارشگر را پیدا می کند. بنابر همین عملکرد، مخاطب را هم در مقام یک بیننده؛ و نه تماشاگر کاوشگر پر از سوال و تفسیر قرار می دهد.
برمودای بازی سه بازیگر راپورت های شبانه دکتر مصدق، نه تنها از حضور برخی ستاره های تئاتر مثل ایرج راد و فرهاد آئیش سود می برد؛ بلکه به اندازه یک تیم فوتبال بازیگر شاخص و توانا دارد. رضا بهبودی، رویا میرعلمی، علیرضا آرا، علی نیکزاد، پیمان شیخی، منوچهر علیپور، خسرو امیری، علیرضا زمانی‌نسب، حمیدرضا کاظمی‌پور، نگین ابدالی، یزدان منصوری و... برخی بازیگران این نمایش هستند.
بی شک یک مخاطب قدیمی تئاتر نمی تواند؛ به هیچ وجه با دید مغرضانه به شیوه بازی بازیگران نگاه کند؛ چرا که از بازی تک تک بازیگران خاطره ها دارد. اما آیا به راستی باید به کارگردان گفت؛ چرا باید مثلاً به ایرج راد، چنین نقشی داد؟ بازیگری با یک کلکسیون بازی درخشان در نقش های تاریخی آیا برای نقش دیگری مناسب نبود؟ شاید این پرسش ها؛ نه تنها نگارنده؛ بلکه هر شخص دیگری را هم به برخورد سلیقه ای متهم خواهد کرد! با این حال از ظرفیت های بالای بازیگران می شد؛ استفادۀ به مراتب بالاتری داشت.
فرهاد آئیش در نقش دکتر مصدق، از لحاظ زندگی عینی نقش، باورپذیر شده است. او به دلیل استعداد ذاتی و نزدیکی چهره اش به چهره این شخصیت تاریخی(دکتر مصدق) تقریباً هفتاد هشتاد درصدکاراکتر را با زندگی عینی نقش پرداخت کرده است. مابقی ابعاد شخصیتی مصدق؛ با سبک شخصی فرهاد آئیش پرداخت شده است. سکوت ها، تأمل ها و تفکرهای بین صحبت ها و دیالوگ های آئیش؛ نقطه اتکای این هنرمند، برای نشان دادن صد درصدی مصدق است. اما با تمام علایقی که به بازی تک تک بازیگران نمایش دارم؛ ناگزیر از اشاره به بازی سه بازیگر هستم.
این سه، انگار مثلث برمودایی را برای جذب مخاطب شکل داده اند؛ بازی خسرو احمدی، حیدر رضایی و خانم نرگس محمدی!
هر سه این بازیگران، نقش هایی کناری یا غیر مستند دارند. یعنی در این نمایش، دکتر مصدق داریم؛ دکتر فاطمی، نمایندگان مجلس، ژنرال امریکایی و... داریم. بودن این شخصیت ها، لازمه شکل گیری یک درام تاریخی است. اما هیچ کدام از نقش هایی که سه بازیگر یاد شده دارند؛ ضرورت تام و تمام مستند و تاریخی ندارند. هرچند نقش خسرو احمدی که تیپولوژی یک جاهل لاله زارگرد است، شاید اشاره ای به حضور پر رنگ این تیپ اجتماعی در جریان کوتای 28 مرداد داشته باشد، اما به هر حال غیر از شخصیت های اصلی هر اشاره ای را می توان؛ با چند دیالوگ هم بیان کرد.
با این حال هر سه بازیگر، به تیپ های پرداخت شده در داستان نه تنها شخصیت می بخشند؛ بلکه آدم هایی طنز آمیز و شاید گروتسک را در حافظه تماشاگر به جا می گذارند. خسرو احمدی بازیگر خلاق و با سابقۀ تئاتر ایران، با احاطه و دانایی خاصی، تیپ جاهل را به شخصیتی طناز، تبدیل کرده است. او همچناکه؛ بارها در بسیاری از بازی های گذشته اش دیده ایم، توانایی زیادی روی زبان کوچه و بازار، بیان و دکلاماسیون متفاوت طبقات اجتماعی گوناگون از یک کلمه و اصطلاح عامیانه دارد. همین توانایی، فضا را برای بداهه گویی و خلاقیت های بیانی این بازیگر باز کرده و بستر درخشش هر چه تمامتر او را در نمایش دکتر مصدق فراهم آورده است.
«اینو خوب اومدی» تکیه کلامی است که عمدتاً در این نمایش سر زبانش است؛ اما با همین تکیه کلام، بارها مرزهای کلمات را می شکند، جلوتر می رود و تماشاگر منفعل را به خنده و واکنش وا می دارد. نرگس محمدی نیز نقشی خاص دارد. خاص؛ نه از لحاظ تاریخی، بلکه از منظر روان شناسی مد نظر است.
نقش افراد چنین طبقاتی را هر کسی نمی تواند؛ بازی کند. مطالعه و شناخت زیادی می طلبد. این مطالعه و شناخت تنها از منظر بیان این تیپ اجتماعی نیست؛ بلکه روحیات و فکر کردن افراد آن تیپ و طبقه اجتماعی مهم است. اما بازی دینامیک، پر تحرک و بیان رسای خلاق و پر از طنز و کوشه کنایۀ نرگس محمدی، نقشی ماندنی و موفق را در کارنامه حرفه ای این بازیگر ثبت کرده است.
حیدر رضای در نقش باغبان نیز خود را سرشار از انرژی و استعدادهای مکتوم بازیگری نشان می دهد. حیدر رضایی در کسوت بازیگر، برای مخاطبان عام، شاید چندان شناخته شده نیست! اما او یکی از چهره های اصلی و موفق تئاتر خیابانی ایران است که در کسوت کارگردان همواره حرف های زیادی برای گفتن داشته است.
بیش از یک دهه کارگردانی و بازیگری تئاتر خیابانی، حالا برای او مثل ثروتی به چشم می آید. گویی نزدیکی و صمیمیتش با تماشاگر مردمی و در حال گذر از خیابان به او دید خوبی داده است؛ تماشاگری که فقط یک عابر خیابان است و شاید اتفاقی گذرش به آن خیابان افتاده باشد.
همین حس آشنایی و دوستی با یک ناشناس نکته ای است که بازیگران تئاتر خیابانی ایران را درقلمرو خلاقیت های زنده و بی منتها قرار می دهد. به قول سید علی صالحیِ شاعر مثل؛ « دیدار ما و دیدار دیگرانی که ما را ندیده اند!»
۱۰ مرداد ۱۳۹۵ - ۱۵:۰۱
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: پایگاه خبری آفتاب]
[مشاهده در: www.aftabnews.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 60]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها