واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: سرمايه اجتماعي و فرهنگي اربعين
دکتر محمد سمیعی
کد خبر: ۵۵۱۳۵۶
تاریخ انتشار: ۱۴ آذر ۱۳۹۴ - ۱۵:۰۹ - 05 December 2015
سال گذشته وقتي جمعيت 20 ميليوني زائران به اربعين رفتند، هافينگتون پُست، آن مراسم را با شكوهترين تجمّع انساني روي كرة خاكي دانست. جمعيت شيفته امام حسين، او را «نمادي جهاني براي آزادگي و شفقت، فراتر از همه مرزها و اديان» ميدانند. فراتر از مرزها، زيرا زائران از 60 كشور به زيارت اربعين ميروند و فراتر از اديان، چون در اين مراسم شيعه و سني، مسيحي، زرتشتي و ايزدي و پيروان ديگر اديان مشاركت دارند.
زائران معمولا با پاي پياده و گاهي حتي با پاي برهنه به زيارت ميروند و برخي از آنان صدها كيلومتر را با خانواده خود بههمراه كودكان و سالخوردگان، اعم از افراد سالم و افرادي كه روي ويلچر حمل ميشوند، طي ميكنند. از اين مهمتر اين كه زائران، رنج و تعب زيارت امام حسين را حتي به بهاي در خطر قرار دادن جان خود و عزيزانشان و با مواجهه با خطرات و تهديدهاي جدي تروريستي خريدارند. چنين شكوه و عظمت افسانهاي كه همگان را مبهوت ميسازد، در عين اين كه نماد مهمي براي معنويت و انسانيت است، براي شيعيان يك سرمايه عظيم اجتماعي و فرهنگي به شمار ميآيد. بايد قدر اين سرمايه را دانست و از آن بهره بود!
سرمايه اجتماعي به توان و اقتداري گفته ميشود كه افراد يك جامعه از ارتباطات با يكديگر در شبكههاي اجتماعي به دست ميآورند. اين شبكهها ميتواند شامل ارتباطات افراد يك انجمن، يك هيئت، همسفران در يك كاروان، زائران يك زيارتگاه و حتي اعضاي يك گروه دوستان قديمي در شبكه تلگرام باشد. اين ارتباطات كه مبتني بر اعتماد است، افراد را توانمند ميسازد و سرمايه به شمار ميآيد زيرا آنان را قادر ميسازد كه با اتكا به آن، كارهايي را انجام دهند كه بدون آن، هرگز انجام شدني نيست. سرمايه فرهنگي نيز به نمادهاي فرهنگي گفته ميشود كه ميتواند جذابيت وسيعي را با خود به ارمغان آورد و با اينكه معمولا عاري از جذابيتهاي مادي است، افراد زيادي را به سوي خود جذب كند. يك روحاني نوراني سالخورده، يك استاد فرهيخته دانشگاه، يك دانشمند بزرگ و يك هنرمند برجسته، هر كدام تا اندازهاي از سرمايه فرهنگي برخوردارند. سرمايه اجتماعي و فرهنگي را سرمايه مينامند چون قابل تبديل به سرمايههاي ديگر است و ميتوان از آن براي به دست آوردن منافع ديگر استفاده كرد.
آمار دقيقي از تعداد شيعيان در دست نيست ولي جمعيت آنان تقريبا 250 تا 300 ميليون نفر برآورد ميشود كه حدود 4% جمعيت كل جهان را تشكيل ميدهند. اگر شيعيان از سرمايههاي مادي كه ديگران برخوردار هستند، برخوردار نباشند، ولي سرمايه اجتماعي و فرهنگي آنان با محوريت امام حسين (ع) سرمايهاي بيمانند در اختيار آنان قرار ميدهد. داستان آزادگي و آزادمنشي حسين، صداقت و پاكدامني او، پايداري و استواريش، شهامت و شجاعتش و در عين حال مظلوميت و شهادتش در بيش از سيزده قرني كه از عاشورا ميگذرد، تأثيرات وسيع اجتماعي و فرهنگي به همراه داشته و انديشمندان و فرهيختگان و عارفان و عالمان و اديبان و شاعران و آزاديخواهان را مسحور خويش ساخته است. به جرأت ميتوان ادعا كرد كه هيچ كس به اندازه امام حسين موجب اطعام فقرا و مساكين نشده، هيچ نمادي به اندازه او درخشش معنويت و ارزش آن را در مقابل تاريكي ماديت و پوچي آن به تصوير نكشيده است. مراسم زيارت اربعين نشان ميدهد كه هنوز در قرن بيست و يكم، گوهر پيام حسين، يگانه و يكتاست و جذابيتش نه تنها با گذشت قرنها كمرنگ نشده، بلكه براي بشر متمدن دو چندان شده است.
اما شيعيان چگونه ميتوانند از اين سرمايه عظيم اجتماعي و فرهنگي كه در اختيار دارند، استفاده كنند؟
از نظر سياسي جز در ايران و عراق، شيعيان در كشورهاي ديگر در اقليت هستند. ولي شكوه مراسم اربعين و انسجامي كه اين باهم بودن شيعيان به آنها ميدهد، ميتواند پايگاه آنان را مستحكم كند. در اين تجمع جهاني، لازم است كه ارتباط بيشتر و ملموستري ميان شيعيان ايجاد شود، از هر نژادي كه باشند و از هر كشوري كه آمدهاند و به هر زباني كه تكلم ميكنند. طبعاً ضعيفترها در خلال اين ارتباطات تقويت ميشوند. همچنين در اين دوران كه به خاطر اعمال تروريستيِ گروههايي مانند داعش و القاعده امواج اسلامهراسي و اسلامستيزي همه جا را پر كرده است، بايد به شفافيت و با صدايي بلند و رسا به همگان گفت كه حسين خود قرباني اين طرز فكر افراطي بوده است. اسلام واقعي اسلام حسين است و نه انحراف يزيد و يزيديان تاريخ.
از نظر فرهنگي، اربعين بهترين موقعيت را فراهم ميسازد تا شيعيان بتوانند پيامهاي حسيني را در قالب محصولات فرهنگي و سخنراني و فعاليتهاي رسانهاي توزيع كنند. در فضايي كه همگان مجذوب حسين هستند، آنان را ميتوان وادار كرد كه تلاش كنند بيشتر حسيني شوند. نزديكتر شدن به حسين، صرفاً با حسينيتر شدن ممكن است. تجمع اربعين ميتواند پيامهاي صلح و دوستي شيعيان را به تمام جهانيان نيز منعكس كند. اگر دشمنان حسين، مظهر خشونت و ترور هستند، پيام اصلي حسين براي همة جهانيان آزادگي و رحمت است.
از نظر اجتماعي، اربعين نيز مانند مراسم حج، امكاني را فراهم ميآورد كه لااقل براي مدت يك تا دو هفته فقرا و ثروتمندان در كنار هم باشند، باهم غذا بخورند، با هم استراحت كنند و همگي با پاي پياده در مسير حركت كنند. ميهماننوازي خالصانه عراقيان روحيه بالايي به زائران ميدهد. اين ارتباطات اجتماعي ميتواند گسترش يابد و فقط به ايام اربعين محدود نشود و به دوستيهاي پايدار تبديل شود. تشكيل گروههاي مجازي ميان زائران در شبكههاي اجتماعي و بنيانگذاشتن بنيادهاي خيريه و مؤسسات و موقوفات براي استحكام ارتباطات اجتماعي ميتواند دستاوردهاي ديگر زيارت اربعين باشد. همچنين كششي كه پيام حسين براي پيروان ديگر اديان دارد، خود مظهر جهاني بودن دين اسلام است. مكتب حسين به جاي ديگرانگاري غير مسلمانان، آنان را به خود جذب ميكند و عشق حسين، نه فقط منحصر به شيعيان بلكه كيمياي هدايت همه انسانهاست.
از نظر اقتصادي نيز همين سفر دو هفتهاي، ميلياردها دلار براي اقتصاد شيعه به ارمغان ميآورد. از آنجا كه دستاندركاران اين مراسم، اعم از ميزبان و ميهمان اكثراً شيعيان هستند، در يك نگاه كلان، اين تبادلات در مجموع به نفع اقتصاد شيعه است. همچنين مشاركت شيعيان در اين مراسم ميتواند موجب استحكام پيوندهاي اقتصادي آينده آنان باشد. كالاها و برندهاي اقتصادي شيعه ميتواند خيلي بيشتر و بهتر از اين مراسم و فضاي حاكم بر آن بهرهبرداري كند.
اگرچه نفس يك تجمع هدفمند 20 ميليوني به خودي خود ارزش دارد و تا حد زيادي مصالح سياسي و فرهنگي و اجتماعي و اقتصادي شيعيان را تامين ميكند، ولي بهتر است همه ما به عنوان يك سرمايه عظيم اجتماعي و فرهنگي به اين مراسم نگاه كنيم و تلاش كنيم بيشترين و بهترين بهرهوري را براي منافع كل جامعه شيعيان و همچنين منافع ملي خود در آن مجسم سازيم. كشور ما ايران، اگر در ادعاي رهبري جهان اسلام رقبايي داشته باشد، ولي در رهبري جهان تشيع بلامنازع است.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تابناک]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 12]