واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
طراحان داخلی ایدههای بسیاری برای عروسکسازی بومی دارند غربت عروسکهای ایرانـی یادش بخیر؛ در میان آنچه مادران ما از دوران کودکی خود به یادگار نگاه داشته بودند، عروسک دستدوز پارچهای به چشم میخورد که چشمانی دکمهای داشت؛ ساده و بیآلایش. انگار که در زمان آنها خبری از عروسکهای مو طلایی چشم آبی نبود. به هر حال، آن عروسکهای پارچهای در زمان ما از رونق افتاده بود؛ جایشان را به باربی و برتز و چه و چه دادند. وقتی بازار اسباببازی کشور پر شد از این عروسکهای غربتی، تازه مسئولان فرهنگی ما یادشان آمد که تهاجم فرهنگی چیست و ای داد همین عروسکها غربی الگوی دختران ما شدهاند. پس دست به کار شدند و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درصدد برآمد تا جایگزینی بیابد. اینگونه بود که ایده «سارا» و «دارا» در سال 1375 متولد شد.
پنج سال طول کشید تا این ایده محقق شود و این دو عروسک متجسم شوند و بر کالبدشان لباس هایی بپوشانند که نشان از اقوام مختلف ایرانی داشت، اما دارا و سارا که قرار بود فرهنگساز باشند و الگوی کودکان ایرانی، نتوانستند دل از این کودکان بربایند. عروسک های سنگین با چشمان نقاشی شده و دست و پای بی مفصل که بعدها نسل اول دارا و سارا نام گرفتند، توان رقابت با باربی و دیگر عروسک های پیشرفته غربی را نداشتند. اژدها وارد می شود کمی که گذشت مسئولان کانون به این نتیجه رسیدند که امکان تولید این عروسک ها در کشور وجود ندارد و این گونه شد که دارا و سارا مثل دوقلوهای افسانه ای سر از چین درآوردند. آن زمان، محسن چینی فروشان، مدیرعامل وقت کانون پرورش فکری گفته بود: به دلیل کیفیت نامرغوب عروسک های ایرانی، ساخت این عروسک ها به چین واگذار شده است. البته به گفته او، چین تنها مجری طرح تولید بود و هیچ نظارتی بر طراحی و ساخت این عروسک ها نداشت. دو دهه گذشت تا سیر تکامل عروسک های دارا و سارا به ایستگاه سوم رسید و نسل سوم این عروسک ها ماه گذشته با برگزاری نخستین نمایشگاه و جشنواره ملی اسباب بازی رونمایی و راهی بازار شد. در ساخت عروسک های جدید، تغییراتی صورت گرفته بود؛ حرکت مفاصل آرنج و زانو، چشم های پلاستیکی، سبکی و چالاکی، اما انگار این عروسک ها هم چیزی کم دارند که کودکان ایرانی جذبشان نمی شوند؛ امان از دست این چشم بادامی ها، هر چه می سازند یک جایش می لنگد. علیرضا حاجیان زاده، مدیرعامل کنونی کانون، در پاسخ به انتقادها که این چه عروسک ملی ای است که از چین می آید، می گوید: «عروسک سازی یک کار تجاری است. در کنار ساخت عروسک، ما باید یک کار فرهنگی انجام دهیم و با نوع پوشش عروسک ها و نوشتن رمان و قصه و ساخت فیلم و انیمیشن بر شخصیت های دارا و سارا، سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی را ترویج کنیم.» شکرستان و تولید داخلی اگرچه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پیشگام ساخت عروسک ایرانی در کشور بود، اما این سال ها با ساخت شخصیت های عروسکی در سینما و تلویزیون، تولیدکنندگان داخلی نیز به جرگه عروسک سازان پیوستند. عروسک های مجموعه کلاه قرمزی و پسرخاله محبوبیت فراوانی کسب کردند و عروسک های شهر موش ها که به دست چشم بادامی ها و تحت نظارت یک شرکت اسپانیایی تولید شده بود، چند صباحی حاکم قلب ها شد. حوزه هنری هم سعی کرد با تجسم بخشیدن به شخصیت های کارتونی شکرستانش پای در عرصه رقابت بگذارد. عروسک های شکرستانی «ننه قمر» و «اسکندر» که با حمایت حوزه هنری استان تهران و توسط بخش خصوصی تولید و ماه گذشته راهی بازار شد، می خواهند ثابت کنند داخل کشور هم می شود عروسک ساخت. علی فریادی، مدیرعامل شرکت متین تویز که تولید عروسک های شکرستان را در دستور کار دارد، در این باره می گوید: اگر متولیان و نهادهای مرتبط تعامل بهتر و اعتماد لازم را نسبت به تولیدکنندگان ایرانی داشته باشند آنان توان تولید و عرضه باکیفیت و مناسب محصولات جانبی شخصیت های وطنی را دارند. به گفته فریادی، مصرف کننده داخلی همواره به دنبال محصولات باکیفیت است و ما امکان و ظرفیت تولید انبوه عروسک را در داخل کشور داریم. عروسک های بومی؛ گزینه ای دیگر در این میان هستند کسانی که هنوز دل در گرو همان عروسک های پارچه ای مادران و مادربزرگ ها دارند. یکی از این افراد لیلا کفاش زاده مسئول دفتر پژوهش و آموزش کودکان و نوجوانان پژوهشگاه میراث فرهنگی است که به گمانش با ثبت عروسک های بومی، هم میراث فرهنگی خود را پاس می داریم و هم به رونق اقتصادی آن کمک کنیم. او که عروسک های بومی را در زمره میراث ناملموس برمی شمرد، در تعریف این میراث می گوید: «میراث ناملموس به جنبه های غیرفیزیکی یک فرهنگ گفته می شود؛ جنبه هایی که نه به صورت عینی بلکه سینه به سینه و شفاهی به نسل امروز رسیده اند.» به باور کفاش زاده، عروسک های دست سازی که امروزه نمونه تاریخی آن در دست نیست، ولی روش ساخت و کاربرد این عروسک ها از چند نسل پیش به ما رسیده، میراث فرهنگی ناملموس به شمار می آیند. ایران که کمتر از 10 سال است به کنوانسیون میراث ناملموس یونسکو پیوسته، در حال حاضر بیش از ۱۱۰۰ اثر در فهرست ملی میراث ناملموس و ۱۰ اثر در فهرست جهانی یونسکو ثبت کرده است. در این میان یک عروسک بومی نیز در فهرست ملی میراث ناملموس به ثبت رسیده است. عنوان نخستین عروسک ملی نصیب «دوتوک» عروسک روستای تاجمیر سربیشه از روستاهای خراسان جنوبی شد که مهر سال گذشته در فهرست میراث ناملموس کشورمان ثبت شد. کفاش زاده درباره زنان روستای تاجمیر سربیشه که پیش از این کسی نامشان را نشنیده بود، می گوید: «آنها به زنان عروسک ساز تبدیل شدند و در جشنواره های متعددی شرکت کردند که فروش خیلی خوبی هم داشتند.» کفاش زاده بر آن است که این عروسک ها در کنار ایجاد شغل و مهارت برای زنان روستایی می توانند در حکم سوغات فرهنگی کشور ما باشند که گردشگران از سراسر جهان به یادگار می برند. عروسک های دست ساز ریحان و کیهان ساخت عروسک های دست ساز به روستاهای دورافتاده ایران محدود نمی شود. در پایتخت هم هستند کسانی که ایده ای بکر دارند، اما کمتر سرمایه داری حاضر می شود روی ایده آنها سرمایه گذاری کند. با وجود این، سمیرا صالحی که در هنرستان رشته هنر خوانده و دانش آموخته کارشناسی فرش است، منتظر این سرمایه داران محافظه کار - چه از نوع دولتی و چه از نوع خصوصی اش - ننشسته و پس از مدتی کار در حوزه فرش، سعی کرده ایده اش را به اجرا درآورد. عروسک های ریحان و کیهان زاده ذهن اوست. عروسک هایی زیبا و به دور از تجمل. او نام ریحان را از مادربزرگش دارد و به تقارن یا قافیه نام عروسک پسر را کیهان گذارده است. صالحی از سال 89 به طراحی و ساخت این عروسک های دست ساز همت گذارد و عروسک هایش را سال 90 در شورای نظارت بر اسباب بازی ثبت کرد. تاکنون عروسک هایش را در 10 مدل طراحی کرده و در سه اندازه مختلف ساخته است. به گفته صالحی، مواد مورد استفاده برای ساخت این عروسک ها از آنچه در دسترس بوده، فراهم شده است. او می گوید تنها دستگاهی که برای تولید این عروسک ها از آن استفاده می کنیم چسب حرارتی است، وگرنه صفر تا صد کار با دست انجام می شود. اما عروسک های ریحان و کیهان تا چه اندازه با استقبال مخاطبان روبه رو شده اند؟ صالحی در پاسخ با بیان این که با پخش عمده در مغازه های اسباب بازی فروشی محصولاتشان را به دست مخاطبان می رسانند و همچنین در نمایشگاه های مختلف برای ارتباط مستقیم با مخاطبان حضور دارند، می افزاید: «از سال گذشته اوضاع بازار تا حدودی راکد شده و مشتریان ما کمتر شده اند و بر این اساس تولیدمان نسبت به سال های قبل کمتر شده است. سال گذشته در نمایشگاه کتاب فروش فوق العاده بود. امسال نیز در نمایشگاه کتاب شرکت کردیم. مردم خیلی از عروسک های ما استقبال می کردند، اما این استقبال تنها به ابراز احساسات محدود می شد و فروش چندانی نداشتیم. آیا حمایتی برای تولید انبوه این عروسک ها از سوی نهادهای دولتی صورت گرفته است؟ این طراح جوان به جهاد دانشگاهی اشاره می کند که برای حمایت ابراز علاقه نشان داده، ولی به گفته او بیشتر این حمایت ها در حد حرف باقی می ماند. او می گوید حتی برخی برای صادرات آن ابراز علاقه کرده اند. باوجود این صالحی امیدوار است در جشنواره ای که قرار است در شهریور توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شود، ریحان و کیهانش در میان عروسک های ایرانی بتوانند برایش افتخارآفرین باشند. عروسک های ایرانی در میلان جالب است که ایران برای معرفی چهره های نمادین عروسکی اش در اکسپوی 2015 میلان، عروسک هایی را انتخاب کرده که شاید هیچ گاه دست کودکان این مرز وبوم ندیده ایم. ننه سرما، مبارک، عمو نوروز و پهلوان کچل، چهار عروسک ایرانی هستند که توسط گروهی از هنرمندان تئاتر ایران طراحی و اجرا شده و توسط همین گروه نیز در اکسپوی میلان به نمایش درمی آید. این عروسک های غول پیکر که ارتفاعی حدود 5 تا ۶ متر دارند از مواد بازیافتی مانند بطری نوشابه و آب ساخته شده اند و در مجموع ۱۵۰ کیلو وزن دارند. این عروسک های غول پیکر به همراه موسیقی در فضای باز اکسپو حرکت کرده و آیین های سنتی ایران را به نمایش می گذارند تا مخاطبان گروه کودک و نوجوان اکسپوی میلان را با بخشی از فرهنگ ایران آشنا کنند. کمیل انتظاری فرهنگ و هنر
 
سه شنبه 3 شهریور 1394 ساعت 03:15
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 52]