واضح آرشیو وب فارسی:نیک صالحی: تاریخ انتشار پنجشنبه 8 اسفند 1387 تعداد مشاهده : 72 نقاشي پشت شيشه ، فراموش شده است جام جم آنلاين: نقاشي پشت شيشه، هنري اصيل و جلوه گاهي ازمذهب و فرهنگ کهن سرزمين ايران اينک در زير غبار زندگي پر مشغله ماشيني به فراموشي سپرده شده است. نقاشي پشت شيشه نخستين جلوهگاه تصاوير مربوط به واقعه کربلا بوده است و هنرمندان عاشق گمنامي قرنها قبل در ايران، سرزمين عاشقان اهل بيت (ع) و مهد فرهنگ و هنر به واسطه انجام نقاشي هاي مرتبط با حماسه دشت نينوا روي شيشه اخلاص خويش را به سرور آزادگان حضرت حسين بن علي (ع) و ياران با وفايش بروز مي دادند. پس از سپري شدن قرنهاي متمادي از تولد اين هنر اينک بايد براي يافتن تک قاب هايي از اين نقاشي، شهر به شهر و کوچه به کوچه رد پاي درويشان را گرفت و به معدود سقاخانه هاي بي آب و يا طاقچه هاي خانه هاي قديمي سر کشيد که در سراشيبي محلات کهن روي تيرهاي چوبي هنوز استوار ايستاده اند. مکانهايي که اعتبار و ارزش اين هنر اصيل را همچون ديگر آداب و رسوم، فرهنگ و بطور کلي تصويري از زندگي نسلهايي که صدها سال قبل از ما مي زيسته اند را چون امانت داري قابل اطمينان نگهداشته اند. اينها آثاري از هنرمندان سرشار از ايمان و اعتقاد هستند که در تنهايي و در زير بار سنگين تنگدستي با دستان و سرپنجه هاي خلاق خويش تصاويري از واقعيت تاريخي برگرفته از باورها و اعتقادات مذهبي خويش را بر شيشه مي نگاشتند. هنري که شيشه نگار عاشقي چون شادروان سيد کاظم شيرازي را بر آن وادار کرد تا براي خلق رنگ سرخ خون پاک آزادگان دشت کربلا در نقاشي، خون سر انگشتان خسته خويش را به کار گيرد. به گفته صاحبنظران، هنرمند نامداري به نام شادروان آقا صادق هم در شيراز مبتکر طرح گل و مرغ در نقاشي پشت شيشه بوده است. در تهيه نقاشي پشت شيشه که از جمله ميراثهاي فرهنگي و هنري اين سرزمين هستند از موادي مانند رنگ، نخ ابريشم، آيينه، شيشه و کاغذهاي رنگي براق استفاده مي شده است. زمان پيدايش نقاشي پشت شيشه در اروپا به سده هاي سوم و چهارم قبل از ميلاد بر مي گردد، اما دوره دقيق ورود اين هنر به ايران مشخص نيست.هر چند عده اي از صاحبنظران پيدايش هنر نقاشي پشت شيشه در ايران را به اواخر دوران صفويه مربوط مي دانند، ولي بايد گفت که اين هنر در دوران زنديه رونق يافته است. در سرزمين فرهنگ و هنر خيز اردبيل نيز نقاشي پشت شيشه به ويژه در دوران صفويه اکثر خانه ها، مساجد، قهوه خانه ها و حمام هاي عمومي قديمي شهر را با تصاوير گوناگون زيبا مي آراست. ولي با تاسف در دوره قاجاريه به واسطه حکومت شاهان بي لياقت و شيفته فرنگ اين هنر نيز مانند ديگر هنرها و ارزشهاي اصيل فرهنگي کشورمان، اصالت گذشته خويش را با ورود موضوع هايي مانند چهره ها و چشم اندازهاي مربوط به کشورهاي اروپايي و بيگانه از دست داد. بيشترين گرايش شيشه نگاران و درخواست کنندگان اين نقاشي بر محور مباني مذهبي مي چرخيده است و نقاشان شاغل در اين حرفه سفارشات شمايل امامان و روايات مذهبي را بطور معمول از افراد مومن و معتقد قبول و آن را انجام مي دادند. يک مرد سالخورده اردبيلي مي گويد: افراد، اين نوع نقاشي را از روي نذر و نيازي که داشتند در خانه هايشان نگهداري و يا به حسينيه ها ، سقاخانه ها و تکيه ها هديه مي کردند. وي افزود: درويشان، مشتريان پر و پاقرص نقاشيهاي شيشه اي بودند و آنها را که اغلب تصاوير و شمايل ائمه معصومان (ع) بود از گردن خويش آويخته در محلات مي گشتند و از اين رهگذر مبلغي مي گرفتند که ضمن تامين رزق و روزي آنان به رونق اين هنر هم کمک مي کرد.تابلوهاي نقاشي پشت شيشه را بطور معمول با پارچه هاي سبز رنگ مي پوشاندند و در ايام محرم، صفر و ماه رمضان آنها را کنار مي زدند و با روان کردن آب روي شيشه، آن را تبرک کرده و به رخ بيماران و حاجتمندان مي زدند. يک بانوي سالخورده اردبيلي هم معتقد است: تابلوها و پوسترهاي جديدي که در دوران حاضر وارد بازار شده اند به علت نامعلومي گيرايي نقاشيهاي قديمي به ويژه نقاشي پشت شيشه را ندارند. سيده جميله قوامي افزود: در آن زمان به واسطه تماشاي نقاشي پشت شيشه که روي در و ديوار و طاقچه هاي اکثر خانه ها دست کم دو سه عدد از آنها نصب شده بود، آرامش وصف ناپذيري به انسان دست مي داد. سرپرست معاونت سرمايه گذاري، امور فرهنگي و ارتباطات سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اردبيل مي گويد: نقاشي پشت شيشه در ايران همگام با تجلي هنر نقاشان وادي گل و گياه و پرنده در زمينه هاي کاشي، گچ بري و نقاشي ديواري با عارفانه ترين مکتب نقاشي ايران يعني مکتب گل آغاز شد. عليرضا دباغ عبداللهي افزود: اين هنر در سايه گسترده مکتب نقاشان خيالي ساز قهوه خانه ها جان گرفت و در کوتاه زماني در زمينه موضوع و ويژگي نقش و رنگ، راه استقلال پيمود و جايگاه شايسته اي ميان عموم مردم يافت. پس از نهضت مشروطه نقاشي پشت شيشه در هنگامه تحول هنر مردمي از در و ديوار جدا و بر چهارچوب قابها جاي گرفت و در اماکن مذهبي و مقدس در آغوش حاميان تهيدست خود اعتبار يافت. از ديگر افراد صاحب نام در اين هنر مي توان به روان شادان استاد قربانعلي قرباني، استاد عبدالحميد، اکبر گيلاني و اسماعيل گيلاني اشاره کرد. اين نوع نقاشيها در گذشته هاي دور به لحاظ شکنندگي شيشه و نياز آن به محافظت بطور معمول بر بالاي در و ديوار و طاقچه هاي خانه هاي قديمي نصب مي شدند و بهترين تزيينات منازل محسوب مي شدند. اما در دوران کنوني که به غير از چند خانه قديمي و يا افراد علاقه مند که در دکوراسيون منزل خويش جايي را براي نقاشي پشت شيشه اختصاص داده اند، در اکثر خانه ها از اين نوع نقاشي خبري نيست. جاي شادماني است که در سال 1377 خورشيدي با تلاش شهرداري تهران موزه ي ويژه نقاشي پشت شيشه به واسطه خريد يک خانه ي تاريخي از خانواده شادروان دکتر شقاقي پايه گذاري شد و اين مکان در زمان حاضر با عنوان موزه نقاشي پشت شيشه در خيابان شهيد قائدي (هدايت سابق) تهران زير نظر سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري به فعاليت خود ادامه مي دهد که در آن آثار فاخري از اين نوع نقاشي به تماشا گذاشته شده اند. ايرنا
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: نیک صالحی]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 293]