جلوه اي از فرهنگ و هنر ايراني نقاشي پشت شيشه ، فراموش شده است

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: جلوه اي از فرهنگ و هنر ايراني نقاشي پشت شيشه ، فراموش شده است
جام جم آنلاين: نقاشي پشت شيشه، هنري اصيل و جلوه گاهي ازمذهب و فرهنگ كهن سرزمين ايران اينك در زير غبار زندگي پر مشغله ماشيني به فراموشي سپرده شده است.

نقاشي پشت شيشه نخستين جلوه‌گاه تصاوير مربوط به واقعه كربلا بوده است و هنرمندان عاشق گمنامي قرنها قبل در ايران، سرزمين عاشقان اهل بيت (ع) و مهد فرهنگ و هنر به واسطه انجام نقاشي هاي مرتبط با حماسه دشت نينوا روي شيشه اخلاص خويش را به سرور آزادگان حضرت حسين بن علي (ع) و ياران با وفايش بروز مي‌ دادند.

پس از سپري شدن قرنهاي متمادي از تولد اين هنر اينك بايد براي يافتن تك قاب هايي از اين نقاشي، شهر به شهر و كوچه به كوچه رد پاي درويشان را گرفت و به معدود سقاخانه هاي بي آب و يا طاقچه هاي خانه هاي قديمي سر كشيد كه در سراشيبي محلات كهن روي تيرهاي چوبي هنوز استوار ايستاده اند.

مكانهايي كه اعتبار و ارزش اين هنر اصيل را همچون ديگر آداب و رسوم، فرهنگ و بطور كلي تصويري از زندگي نسلهايي كه صدها سال قبل از ما مي زيسته اند را چون امانت داري قابل اطمينان نگهداشته اند.

اينها آثاري از هنرمندان سرشار از ايمان و اعتقاد هستند كه در تنهايي و در زير بار سنگين تنگدستي با دستان و سرپنجه هاي خلاق خويش تصاويري از واقعيت تاريخي برگرفته از باورها و اعتقادات مذهبي خويش را بر شيشه مي نگاشتند.

هنري كه شيشه نگار عاشقي چون شادروان سيد كاظم شيرازي را بر آن وادار كرد تا براي خلق رنگ سرخ خون پاك آزادگان دشت كربلا در نقاشي، خون سر انگشتان خسته خويش را به كار گيرد.

به گفته صاحبنظران، هنرمند نامداري به نام شادروان آقا صادق هم در شيراز مبتكر طرح گل و مرغ در نقاشي پشت شيشه بوده است.
در تهيه نقاشي پشت شيشه كه از جمله ميراثهاي فرهنگي و هنري اين سرزمين هستند از موادي مانند رنگ، نخ ابريشم، آيينه، شيشه و كاغذهاي رنگي براق استفاده مي شده است.

زمان پيدايش نقاشي پشت شيشه در اروپا به سده هاي سوم و چهارم قبل از ميلاد بر مي گردد، اما دوره دقيق ورود اين هنر به ايران مشخص نيست.هر چند عده اي از صاحبنظران پيدايش هنر نقاشي پشت شيشه در ايران را به اواخر دوران صفويه مربوط مي دانند، ولي بايد گفت كه اين هنر در دوران زنديه رونق يافته است.

در سرزمين فرهنگ و هنر خيز اردبيل نيز نقاشي پشت شيشه به ويژه در دوران صفويه اكثر خانه ها، مساجد، قهوه خانه ها و حمام هاي عمومي قديمي شهر را با تصاوير گوناگون زيبا مي آراست.

ولي با تاسف در دوره قاجاريه به واسطه حكومت شاهان بي لياقت و شيفته فرنگ اين هنر نيز مانند ديگر هنرها و ارزشهاي اصيل فرهنگي كشورمان، اصالت گذشته خويش را با ورود موضوع هايي مانند چهره ها و چشم اندازهاي مربوط به كشورهاي اروپايي و بيگانه از دست داد.

بيشترين گرايش شيشه نگاران و درخواست كنندگان اين نقاشي بر محور مباني مذهبي مي چرخيده است و نقاشان شاغل در اين حرفه سفارشات شمايل امامان و روايات مذهبي را بطور معمول از افراد مومن و معتقد قبول و آن را انجام مي دادند.

يك مرد سالخورده اردبيلي مي گويد: افراد، اين نوع نقاشي را از روي نذر و نيازي كه داشتند در خانه هايشان نگهداري و يا به حسينيه ها ، سقاخانه ها و تكيه ها هديه مي كردند.

وي افزود: درويشان، مشتريان پر و پاقرص نقاشيهاي شيشه اي بودند و آنها را كه اغلب تصاوير و شمايل ائمه معصومان (ع) بود از گردن خويش آويخته در محلات مي گشتند و از اين رهگذر مبلغي مي گرفتند كه ضمن تامين رزق و روزي آنان به رونق اين هنر هم كمك مي كرد.تابلوهاي نقاشي پشت شيشه را بطور معمول با پارچه هاي سبز رنگ مي پوشاندند و در ايام محرم، صفر و ماه رمضان آنها را كنار مي زدند و با روان كردن آب روي شيشه، آن را تبرك كرده و به رخ بيماران و حاجتمندان مي زدند.

يك بانوي سالخورده اردبيلي هم معتقد است: تابلوها و پوسترهاي جديدي كه در دوران حاضر وارد بازار شده اند به علت نامعلومي گيرايي نقاشيهاي قديمي به ويژه نقاشي پشت شيشه را ندارند.

سيده جميله قوامي افزود: در آن زمان به واسطه تماشاي نقاشي پشت شيشه كه روي در و ديوار و طاقچه هاي اكثر خانه ها دست كم دو سه عدد از آنها نصب شده بود، آرامش وصف ناپذيري به انسان دست مي داد.

سرپرست معاونت سرمايه گذاري، امور فرهنگي و ارتباطات سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اردبيل مي گويد: نقاشي پشت شيشه در ايران همگام با تجلي هنر نقاشان وادي گل و گياه و پرنده در زمينه هاي كاشي، گچ بري و نقاشي ديواري با عارفانه ترين مكتب نقاشي ايران يعني مكتب گل آغاز شد.

عليرضا دباغ عبداللهي افزود: اين هنر در سايه گسترده مكتب نقاشان خيالي ساز قهوه خانه ها جان گرفت و در كوتاه زماني در زمينه موضوع و ويژگي نقش و رنگ، راه استقلال پيمود و جايگاه شايسته اي ميان عموم مردم يافت.

پس از نهضت مشروطه نقاشي پشت شيشه در هنگامه تحول هنر مردمي از در و ديوار جدا و بر چهارچوب قابها جاي گرفت و در اماكن مذهبي و مقدس در آغوش حاميان تهيدست خود اعتبار يافت.

از ديگر افراد صاحب نام در اين هنر مي توان به روان شادان استاد قربانعلي قرباني، استاد عبدالحميد، اكبر گيلاني و اسماعيل گيلاني اشاره كرد.

اين نوع نقاشيها در گذشته هاي دور به لحاظ شكنندگي شيشه و نياز آن به محافظت بطور معمول بر بالاي در و ديوار و طاقچه هاي خانه هاي قديمي نصب مي شدند و بهترين تزيينات منازل محسوب مي شدند.

اما در دوران كنوني كه به غير از چند خانه قديمي و يا افراد علاقه مند كه در دكوراسيون منزل خويش جايي را براي نقاشي پشت شيشه اختصاص داده اند، در اكثر خانه ها از اين نوع نقاشي خبري نيست.

جاي شادماني است كه در سال 1377 خورشيدي با تلاش شهرداري تهران موزه ي ويژه نقاشي پشت شيشه به واسطه خريد يك خانه ي تاريخي از خانواده شادروان دكتر شقاقي پايه گذاري شد و اين مكان در زمان حاضر با عنوان موزه نقاشي پشت شيشه در خيابان شهيد قائدي (هدايت سابق) تهران زير نظر سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري به فعاليت خود ادامه مي دهد كه در آن آثار فاخري از اين نوع نقاشي به تماشا گذاشته شده اند.

ايرنا

دوشنبه|ا|5|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 372]