واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: نگاهي نو به قالبي قديمي
نقدي بر نمايش بدل به نويسندگي هدايت هاشمي و کارگرداني هادي عاملنمايش «بدل» بيترديد در گونه کمدي قرار ميگيرد و اجراي اين تئاتر در تالار قديمي سنگلج نيز بر همين اساس صورت گرفته است. تماشاگري هم که از راه دور و نزديک به آن سالن ميرود، انتظارش تماشاي نمايشي کمدي و سرگرمکننده است. براي همين چندي است بسياري از نمايشهاي اين سالن، در قالب تخت حوضي اجرا ميشوند.البته «بدل» با كارگرداني هادي عامل كه اين روزها در سنگلج اجرا ميشود، نمايشي است که نميخواهد صرفا در قالب تخت حوضي بگنجد و از اينرو تعريفي نو از داستان شاه و وزير و سياه و داروغه ارائه ميدهد. حکايت نمايش، حکايت تاريخي تظلمخواهي مردمان اين ديار در برابر پادشاهان ظالم و زورگوست.دربار شاهي در دست نمايشگراننمايش با اين خبر شکل ميگيرد که شاه پيشين به قتل رسيده و شاه جديد بر تخت نشسته است. مردم شهر رفتن آن و آمدن اين را نيز خوش نميدارند و بديهي است تلقي آنها اين باشد که ظالمي به ديار نيستي رفته است و ستمگري ديگر بر جاي او جلوس کرده است. پس به حاکم جديد نيز هيچ اطميناني نيست و دعوت عام او از مردم براي بيان شکايتها و تظلمخواهيشان نيز با ديده ترديد نگريسته ميشود. اما، واقعيت آن است که نه شاهي در کار است و نه وزيري. گروهي نمايشي در جامه شاه و وزير و سلطانبانو فرو رفتهاند و دربار را به دست گرفتهاند. اما داروغه يا فرمانده گزمگان و سربازان تحت امرش همچنان به شاه وفا دارند و جاننثاري خود را به حاکم جديد اعلان ميکنند. گفتوگوهاي لطيف و بازي با کلمات فارسي که ايهام و ابهام را همراه خود دارد، لحظاتي شاد و مفرح براي تماشاگر پديد ميآورد.اين مطايبههاي کلامي هم در صحنههاي حضور «سردار مجيب» (فرمانده شاه) و سربازانش و صحنههاي ديگري همچون حضور «محترم» (پدر واقعي شاه جديد) با درباريان شکل ميگيرد. از دل همين ديالوگهاي طنزآور و دلنشين اعتقادات و باورهاي مردم و حاکمان نيز هويدا ميشود. اين طنزهاي کلامي البته از درون ديالوگهاي متناقض (پارادوکسيکال) پديد ميآيند و خنده بر لبان مخاطب مينشاند. به عنوان مثال تکرار عبارت «ارسال گزارشات و هماهنگي با مرکز» بيدليل نيست و شوخي و مطايبه با مرکز هنرهاي نمايشي است و تماشاگر آن را درمييابد. يا تمسخر فرمانده (سردار مجيب) از سوي سربازان در نبود او يا تمسخر شاه جديد از سوي فرمانده و... نشان از رياکاري زيردستان نسبت به بالادستان دارد و همين تناقض موجود، طنز را شکل ميدهد.سادگي اجرااما اگرچه نمايشنامه در ذات خود واجد طنز است و نشان از مهارتهاي هدايت هاشمي در نمايشنامهنويسي است، اما کارگردان تلاش کرده متن را از پس ذهن خود عبور دهد و به دريافت تازهاي از آن برسد. از اينرو اگرچه دقيقا مشخص نيست که هادي عامل ـ به عنوان کارگردان ـ چقدر از متن يا چه بخشهايي از آن را دستخوش تغيير و تحول نموده است، اما به ظرافت حضور پرتاثير خود را در اثر بازتاب داده است.نمايش «بدل» بيترديد در گونه کمدي قرار ميگيرد و اجراي اين تئاتر در تالار قديمي سنگلج نيز بر همين اساس صورت گرفته است. تماشاگري هم که از راه دور و نزديک به آن سالن ميرود، انتظارش تماشاي نمايشي کمدي و سرگرمکننده است. براي همين چندي است بسياري از نمايشهاي اين سالن، در قالب تخت حوضي اجرا ميشوند.استفاده از صحنههاي ساده و کمآرايش، جامهآرايي نامتعارف، حضور نوازندگان نمايش در نقشهاي متفاوت، به کارگيري اسباببازي به جاي سلاح و ادوات نظامي و... نشان از توانايي کارگردان در تحليل متن و بازآفريني انديشههايش در اجراست. کارگردان البته در برخي لحظات نمايش از تکنيک بيگانهسازي استفاده كرده تا به تماشاگر بگويد شما تنها تماشاگر يک نمايش هستيد و بس! اما ويژگي ديگر اين نمايش کمينهگرايي (مينيماليسم) موجود در آن است. از صحنهآرايي، جامهآرايي، گريم و تعداد بازيگران گرفته تا مدت زمان نمايش اين اصل مورد توجه کارگردان قرار گرفته است. البته در همين اثر کارگردان تلاش کرده است که به متنهاي کمديهاي سنتي ايراني ( تخت حوضي و...) نگاهي نو و مدرن بيفکند و در اجرا تغييراتي ايجاد کند. اين تمهيد در طراحي لباس و وسايل صحنه بيشتر نمايان است. بويژه ميتوان شخصيت سياهپوش چاق و گنده نمايش را نگاه نوين کارگردان به نقشهايي چون وزير و سياه تلقي کرد.ضعف در بازيهااز اينها که بگذريم به نظر ميرسد همه بازيها يکدست و روان نيست، اين فقدان يکدستي هم در بيان و هم حرکت بازيگران قابل مشاهده است. همين موضوع به ريتم و ضرباهنگ کلي اثر نيز لطمه زده است، اگرچه نمايش در نهايت به يک ساعت هم نميرسد. ويرايش و پالايش متن از ديالوگهايي که نهتنها اثر بر بالا نمينشاند که سبب نزول آن ميشود نيز ضروري به نظر ميرسد. نمايش اگرچه در نوع روايت قدري با مشکل روبهروست، اما براي جذب مخاطب نيازي ندارد که به ديالوگهاي پيش پاافتاده و کماثر روي آورد. کارگردان ميتواند براي اجراي بهتر و روانتر نمايش بدل، به ويرايش و روتوش دوباره مبادرت کند و مخاطب را بيش از اکنون با خود همراه سازد. اين نمايش ما را از قالبهاي آشناي نمايشي سنتي ايراني دور ميسازد و قدري آشناييزدايي ميکند و البته تماشاگران تئاتر نيز از نگاه نو و تازه به قالبهاي دوستداشتني قديمي استقبال ميکنند.عليرضا نراقي / جامجم تنظيم براي تبيان : مسعودعجمي
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 297]