تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1833154026
رقابت، همکاري و تعارض در منطقه خاورميانه (عربستان، اسرائيل و ايران)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
رقابت، همکاري و تعارض در منطقه خاورميانه (عربستان، اسرائيل و ايران) با توجه به ويژگي هاي ژئوپليتيکي کشورهاي واقع در حوزه ي ژئوپليتيک شيعه، به نظر مي رسد ساختار طبيعي و انساني ژئوپليتيک شيعه صفاتي بدان بخشيده است که به عنوان يک واحد کارکردي فعال و مؤثر در نظام جهاني عمل مي کند؛ صفاتي همچون منابع، جمعيت، طرز قرار گرفتن، موقعيت جغرافيايي و نظاير آن که منطقه را در مسائل مهم جهاني همچون انرژي، عمليات و راهبرد نظامي، انديشه ي ديني، امنيت بين المللي و تجارت جهاني درگير نموده است.در اين ميان، ايران به عنوان يک کشور شيعه، با محدوده ي مرزي سني نشين و با گذشته ي باستاني مبتني بر عناصر ايراني و نيز به عنوان يکي کشور مبتکر و پيشرو اهداف ايدئولوژيک ناشي از اعتقادات و آرمان هاي خاص، نسبت به ساير کشورهاي واقع در منطقه ، بسيار ممتاز است. به واسطه ي اين تفاوت هاي اساسي، ايران چه از ناحيه ي جنوب با اعراب، چه از ناحيه ي شمال غرب با ترک ها و چه از طرف شرق با پاکستان و افغانستان نتوانسته است ائتلاف کند و هميشه خاص مانده و متمايز رفتار کرده است. اين در حالي است که ايران براي دست يابي به اهداف سه گانه ي خود - که در ابتداي فصل به آن اشاره شد - نياز به اتحاد و ائتلاف دارد.اهدافي که جمهوري اسلامي ايران در دوران پس از انقلاب به واسطه ي آرمان ها و اعتقادات براي خود طراحي کرده است، ريشه در جهان شمولي و ابدي بودن اعتقادات اسلام دارد، اما مشکل اينجاست که مقدورات ايران به لحاظ ساختار منطقه اي و تنوع سطح روابط با کشورهاي منطقه، از رقابت و همکاري گرفته تا تعارض، پاسخگوي اهداف جمهوري اسلامي نيست.در مورد هدف اول - يعني حفظ تماميت ارضي و تأمين حکومت ملي - احتمالا بسياري از کشورها آمادگي همکاري و هماهنگي و حتي ائتلاف با ايران را در زمينه هاي حفظ تماميت ارضي ايران و بسط اقتصادي و پيشرفت عملي آن در سطح منطقه اي و فرامنطقه اي دارند. اما همين که فراتر از هدف اول حرکت کنيم، در مورد اهداف دوم و سوم، دچار تضادهاي جدي با ديگر کشورها خواهيم شد. (1)در مورد هدف دوم، دفاع از حقوق مسلمانان و نهضت هاي آزادي بخش اسلامي، تلقي ايران بسيار خاص و به شدت تحت تأثير فرهنگ سياسي شيعه بوده و زمينه هاي واقعي مقبوليت آن در منطقه فوق العاده محدود است. در واقع، ايران نظم موجود جهاني را ناسازگار با منافع مسلمانان مي داند، در حالي که بيشتر کشورهاي منطقه ناسازگاري خاصي ميان منافع مسلمانان و جهت گيري هاي غرب نمي بينند. اصولا تلقي هاي سياسي اهل تسنن با شيعيان مبارز متفاوت است. در اين حالت، ممکن است ميان آنها همکاري به وجود آيد، ولي ائتلاف سازگاري فکري مي طلبد و اين در حالي است که بيشتر کشورهاي منطقه درک عقيدتي در فهم مسائل جهاني ندارند. (2)از سوي ديگر، نمي توان با يک کشور همکاري تنگاتنگ داشت، ولي با اپوزيسيون آن روابط نزديک برقرار کرد. روابط موفق در قالب ائتلاف، روابط يکپارچه است و همسويي در همه ي زمينه ها را مي طلبد. (3)همچنين تعاريفي که در جمهوري اسلامي ايران از «نظم جهاني، غرب، اقتصاد بين الملل، سرمايه داري، اخلاق،حکومت، علم، قوميت، و اسلام» وجود دارد، تفاوت هاي قابل توجهي با تعاريف رايج در دنياي اسلام، چه در ميان نخبگان فکري و چه در ميان نخبگان ابزاري اين کشورها دارد.(4)براي مثال، کشورهاي عرب واقع در نظام تابع منطقه اي خليج فارس، که بخش اعظم حوزه ي ژئوپليتيک شيعه را نيز تشکيل مي دهند، به لحاظ ارزش هاي ساختاري و کارکردي، از تجانس نسبي و همگوني برخوردار بوده و از اهداف، الگوهاي سياسي و تمايلات منطقه اي نسبتا يکساني برخوردارند و اين گونه عناصر راهبرد آنان را تحت تأثير قرار مي دهد. در نظام منطقه اي خليج فارس، ايران در بخش پيرامون قرار مي گيرد؛ زيرا به لحاظ مذهب، نژاد و زبان، با ساير کشورهاي حوزه ي خليج فارس متفاوت است. بدين روي، در حوزه ي خليج فارس شکافي متراکم در نوع، ساختار، ماهيت و جهت گيري نظام هاي سياسي موجود در منطقه مشاهده مي شود. در اين چارچوب، ايران داراي نظام جمهوري اسلامي است که به شدت از مکتب شيعه متأثر بوده، ايدئولوژي جهانگرا بر آن حاکم است، به تکثر گرايي نسبي سياسي معتقد است، و انقلابي ضد غربي و ضد صهيونيستي است. اين در حالي است که تلقي بسياري از حکومت هاي منطقه نسبت به غرب و آمريکا با آنچه عرف سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران است، تفاوت فاحش دارد. جمهوري اسلامي نگاهي مبارزه جويانه به غرب دارد، در حالي که تندروترين مسلمانان اهل تسنن صرفا به سياست هاي غربي اعتراض دارند و معتقدند: بايد رفتار آمريکا و غرب را تغيير داد و اروپا را نسبت به افکار ديني و شريعت اسلام آگاه نمود. بدين روي، مي توان گفت: جمهوري اسلامي در نوع تلقي خود از غرب و نهضت هاي اسلامي، منحصر به فرد است و اين تمايز زمينه ي ائتلاف و اتحاد را به شدت کاهش داده است.در مورد هدف سوم، ايجاد يک جامعه ي اسلامي بر اساس مباني شيعي نيز اختلاف ها و تضادهاي جدي در ميان علماي اهل سنت و شيعه وجود دارد. در اينکه معناي جامعه ي اسلامي چيست و چگونه در ظرف و شرايط جهاني موجود، مي توان يک جامعه ي اسلامي بنا کرد، اختلاف هاي عمده اي وجود دارد. عمده ي اهل سنت دين را از سياست جدا مي دانند و صرفا به رعايت احکام فردي و بعضا عمومي اصرار مي ورزند و در عرصه هاي سياسي، اقتصادي و سياست خارجي دخالت نمي کنند. اين در حالي است که فرهنگ سياسي شيعه به حکومت اسلامي اعتقاد دارد و در تمامي زمينه ها، اسلام را جوابگوي مشکلات بشري معرفي مي کند. ساز و کارهاي پيچيده ي طولاني و پرمشقتي مي خواهد تا اجماع نظر ميان علماي ديني درباره ي تعاريف و معاني گوناگون حکومت اسلامي، چگونگي ايجاد وحدت و همفکري ميان مسلمانان و افزايش استقلال مسلمانان پديد آيد.در چنين شرايطي، حتي در عرصه ي سوم، يعني ايجاد يک جامعه ي اسلامي، جمهوري اسلامي ايران تنهاست؛ زيرا عموم کشورهاي همسايه ي ايران، بخصوص کشورهاي عربي، به قدري در عرصه ي سياست، امنيت و فرهنگ وابسته هستند که هرگونه تحرکي براي تحول فکري، زمينه هاي بي ثباتي سياسي را به وجود خواهد آورد. البته بايد به اين نکته توجه داشت که اگر هدف جمهوري اسلامي در ايجاد يک جامعه ي ديني، صرفا يک حرکت داخلي باشد و نيروي کشور صرف بارور کردن نهادهاي فرهنگي، سياسي و اقتصادي داخل بر اساس موازين اسلامي شيعي باشد، به نظر مي رسد محيط منطقه اي و بين المللي با توجه به استقلال سياسي ايران نتواند دخالت قابل توجهي بنمايد. به عبارت ديگر، ايران اين توانايي فکري، نظري و سياسي را دارد که در داخل کشور خود، نيروي لازم را براي بناي يک نظام اسلامي صرف کند، ولي بحران و تناقض، زماني حادث مي شود که ايران به موازات رشد و توسعه ي اقتصادي و بناي يک جامعه ي اسلامي، سعي کند مسائل سياسي و اجتماعي دنياي اسلام را حل و فصل نمايد و در اين مسير، به طور طبيعي با حاکميت کنوني در کشورهاي مسلمان نشين و حاکميت خارجي اين کشورها رويارويي سياسي پيدا مي کند. (5)با اين اوصاف، لازم است براي درک فرصت ها و محدوديت هاي انقلاب اسلامي در سطح منطقه، براي دست يافتن به اهداف ايدئولوژيک خود، به وضعيت روابط کشورهاي منطقه با ايران اشاره اي داشته باشيم:عربستان و مقابله با نفوذ سياسي و ديني ايران مسائل مذهبي - ايدئولوژيکي يکي از منابع عمده ي منازعه در خليج فارس در مقطع پس از انقلاب اسلامي بوده اند. به عبارت ديگر، انقلاب اسلامي ايران در سال 1979 موجب شد دو روند مذهبي و ايدئولوژيکي در منطقه احيا گردند و موجبات نگراني کشورهاي ديگر خليج فارس را فراهم سازند: از يک سو، ايران به عنوان اسلام شيعه مي توانست موجب بي ثباتي برخي کشورهاي منطقه گردد، به ويژه کشورهايي که داراي جمعيت شيعه بودند(اقليت يا اکثريت)- همچون عراق، بحرين و عربستان- و از سوي ديگر، ايدئولوژي تندروي ايران، که سمت و سوي ضد اقتدارگرايي و ضد غربي داشت، مي توانست موجب بي ثباتي کشورهاي منطقه گردد که همگي بدون استثنا، اقتدار گرا و همچنين متمايل به غرب بودند.(6)در اين زمينه، عربستان به عنوان مرکز جهان اسلام و داعيه دار خلافت اسلامي، همواره تلاش کرده است از نقش جمهوري اسلامي ايران به عنوان محور تجمع امت اسلامي جلوگيري کند. در اين زمينه، نخستين راه کار سعودي ها تبليغ و ترويج آيين وهابيت در ممالک اسلامي و به ويژه کشورهاي تازه استقلال يافته ي آسياي ميانه است. راهبرد ايدئولوژيک سعودي ها در ترويج وهابيت، در واقع آنان را قادر مي سازد علاوه بر اينکه عربستان را مرکز حمايت جهان اسلام در سطوح بين المللي معرفي کنند، زمينه هاي شکل گيري جبهه ي مقاومت ديني در برابر دنياي استکبار، در ايران اسلامي تعضيف کرده، از نفوذ سياسي و ديني ايران اسلامي به عنوان پرچم دار نهضت جهاني اسلام جلوگيري نمايد.(7) بدين روي، رقابت عربستان با ايران در منطقه موجب شده است عربستان در کشورهاي اسلامي منطقه از جمله در افغانستان و کشورهاي آسياي ميانه، که به لحاظ تاريخي و نابساماني کنوني، زمينه هاي مساعدي براي اشاعه ي افکار و انديشه هاي اسلامي دارند، با راه اندازي مراکز آموزشي و ديني، افکار و شريعت اسلامي را مطابق تفسير مورد نظر خود (وهابيت) ترويج کند تا از يک سو، از نفوذ سياسي و ديني ايران در کشورهاي اسلامي جلوگيري نمايد، و از سوي ديگر، با تفاسير افراطي و متعصبانه ي خود از اسلام، با ايجاد ناامني در مرزهاي شرقي ايران، مجال هرگونه تحرک سياسي و مذهبي ايران را در آسياي ميانه از ميان ببرد و مانعي جدي بر سر راه نفوذ ايران در منطقه باشد.(8)به دليل آنکه سياست مزبور با هدف محدود کردن نفوذ جمهوري اسلامي ايران و مهار اين کشور، در همسويي و همکاري با غرب و آمريکا قرار دارد، اين سياست همواره از سوي غربي ها تشويق و حمايت مي شود. تعارض ايران و اسرائيل (فرصت ها، محدوديت ها)افزايش قدرت اقتصادي و توانايي هاي منحصر به فرد اسرائيل در منطقه يکي از واقعيت هاي ساختاري منطقه است که انعکاس فراواني نه تنها بر روابط اعراب و اسرائيل، بلکه در روابط ايران با منطقه ي جنوبي خود دارد. در حال حاضر، مسئله ي اصلي اسرائيل در منطقه، ايران است؛ زيرا ايران کشوري است پهناور و داراي امکانات فراوان مادي، نيروي انساني و از همه مهم تر، اعتقادي که با منافع اسرئيل تعارض دارد. از اين منظر، ايران در چارچوب منطقه اي تصميم گيري نمي کند، بلکه با توجه به پويايي و سير تکاملي انديشه هاي داخلي خود ،عمل مي کند و در نتيجه، اصطکاک ميان اسرائيل و ايران باقي خواهد ماند و به همين دليل، موضوع ايران براي اسرائيل و امنيت آن بسيار جدي است. از اين رو، براي مقابله با ايران، اسرائيل استراتژي هاي گوناگوني را پيش گرفته است. در سطح منطقه اي، اسرائيل سعي کرده است ميان ايران و دنياي عرب فاصله ايجاد کند و زمينه هاي برقراري روابط استراتژيک و پايدار و همچنين روابط ايدئولوژيک، بخصوص ميان دو طرف خليج فارس، ايجاد نگردد. در اين زمينه، هر چند دو کشور مهم دنياي عرب- يعني عربستان و مصر - سعي کرده اند روابط پايداري با ايران پي ريزي کنند، ولي هم به واسطه ي مخالفت هاي داخلي و هم مخالفت هاي اسرائيل و آمريکا، هنوز به موفقيت محسوسي دست نيافته اند. (9)از ديگر واقعيت هاي ساختاري منطقه، روابط جديد اسرائيل و ترکيه است. از اواسط دهه ي 1960 دولت مردان اسرائيلي براي خنثا کردن تضاد ميان اعراب و اسرائيل، به پياده نمودن اصول آموزه ي «حاشيه اي» مبادرت ورزيدند. منظور از آموزه ي «حاشيه اي» اين بود که کشورهاي غير عربي منطقه مانند ايران، ترکيه و اتيوپي، که در مدار بيروني اسرائيل و اعراب قرار دارند، به تل آويو نزديک شوند تا اسرائيل بتواند از اعراب امتياز بگيرد و آنها را زير فشار قرار دهد. روابط ايران و اسرائيل پيش از انقلاب اسلامي بر همين مبنا بنيان گذاري شده بود. پس از انقلاب اسلامي، اسرائيل به تدريج، به ترکيه نزديک شد. اين همکاري در اواخر دهه ي 90 به صورت يک ارتباط استراتژيک عليه اعراب و تا حدي عليه ايران شکل گرفته است. متقابلا ترکيه از اين ارتباط براي اخذ امتياز سياسي و نظامي از آمريکا و همچنين غربي تر نشان دادن خود به اروپا بهره جسته است. همچنين دولت لائيک ترکيه از خوف فعليت يافتن پتانسيل هاي مذهبي موجود و توسعه ي اسلام گرايي، علاوه بر دوري از ايران، به منظور مهار اسلامي گرايي، روابط گسترده ي امنيتي و سياسي خود را با غرب و رژيم اسرائيل دنبال مي کند. (10)از لحاظ سياسي - فرهنگي نيز اسرائيل تهديدهاي جدي براي ايران فراهم نموده است. رژيم صهيونيستي به شکلي دايمي براي مشوه کردن چهره ي جمهوري اسلامي ايران در عرصه ي بين المللي و همچنين عرصه ي داخلي کشور تلاش نموده است. در عرصه ي بين المللي، تبليغات گوناگوني درباره ي رابطه ي ايران با اسرائيل ياخريد اسلحه از اسرائيل براي آن وجود دارد تا چهره ي جمهوري اسلامي ايران را به عنوان يک حکومت ضد صهيونيستي در ميان مسلمانان جهان مخدوش سازد. همچنين با بزرگ نمايي تهديد ايران و اقناع کشورها، به ويژه قدرتهاي بزرگ، مبني بر اينکه ايران به سبب تلاش براي دست يابي به سلاح هاي هسته اي و کشتار جمعي، حمايت از بنيادگرايي اسلامي و مخالفت با فرايند صلح خاورميانه، يک خطر عمده براي امنيت بين المللي است، تمسک به مسئله ي حقوق بشر در ايران و اينکه در ايران گسترده ترين نقض حقوق بشر، به ويژه در مورد يهوديان، بهائيان و حتي منافقان ديده مي شود، سعي در تخريب مناسبات بين المللي ايران داشته است. در عرصه ي داخلي نيز اسرائيل به دنبال آن بود که - به اصطلاح - ايران را ايدئولوژي زدايي کند. به عبارت ديگر، به دليل آنکه يک ايران با حکومت ديني شبيه ديگر کشورهاي اسلامي (مانند عربستان) يا حکومت سکولار و ليبرال خطري براي اسرائيل نخواهد بود، رژيم صهيونيستي به دنبال ترويج اين ارزش ها در جامعه ي ايران بوده است. (11)همچنين در ارتباط با تهديد اقتصادي ، بايد گفت: تضعيف اقتصادي ايران از اهداف مهم اسرائيل و آمريکا در سال هاي گذشته بوده است. به نظر مي رسد اسرائيل از تشويق آمريکا براي تحريم اقتصادي ايران، داراي دو هدف عمده است: نخست اينکه تضعيف اقتصادي ايران موجب تشتت داخلي و بي ثباتي سياسي مي گردد که اين امر مي تواند مهم ترين منبع قدرت جمهوري اسلامي ايران - يعني مشروعيت مردمي آن - را خدشه دار نمايد. دوم اينکه ايران بدون پشتوانه ي قوي اقتصادي، نمي تواند به تقويت نظامي خويش بپردازد که اين امر نيز موجب کاهش تهديد نظامي ايران نسبت به اسرائيل خواهد شد. (12)از سوي ديگر، با توجه به مواضع ضد اسرائيلي سوريه و لبنان در منطقه و تأثير پذيري لبنان از ايدئولوژي انقلابي ايران، به نظر مي رسد اين دو کشور متحدان منطقه اي مناسبي براي ايران - دست کم در جهت اهداف ايدئولوژيک ايران در منطقه باشند.با اين حال، علي رغم محدوديت هاي ساختاري، آنچه قابل توجه است، اين است که انقلاب اسلامي ايران توانسته است الگوي مناسبي براي جنبش هاي شيعي، هم در عرصه ي داخلي در مقابله با حاکميت داخلي و هم در عرصه ي خارجي، در مبارزه با استعمار غرب، ارائه دهد، به گونه اي که با پيروزي انقلاب اسلامي ايران، انعکاس صداي ايران در جاي جاي کشورهاي منطقه، به ويژه کشورهايي که بيشتر جمعيتشان شيعه است، شنيده شد و شيعيان، که بيش از ديگران در انزوا و فلاکت به سر مي بردند، گويي نويد پيروزي را شنيدند و در هماوايي با اين ندا، به پا خاستند. در بيشتر کشورهاي منطقه، جنبش هاي شيعي از جمله فراگيرترين و مؤثرترين حرکت هاي مردمي هستند که در جهت احيا و استقرار انديشه هاي تشيع و مبارزه با حکومت هاي فاسد زمان، که آنان را غاصب حاکميت اسلامي مي دانند، به پاخاسته اند. اين جنبش ها، که خواهان تغييرات بنيادين در ساختار سياسي و اجتماعي جوامع خويش هستند، از يک سو، در تقابل با حکومت هاي داخلي و از سوي ديگر، در تضاد با امپرياليسم غرب ظاهر مي شوند. در حقيقت، اين جنبش ها در دو جبهه مي جنگند: از يک سو، براي پاک کردن جامعه ي خويش مي کوشند و به سازمان ها و تشکيلات موجود، به نظر آنها شايسته ي اسلام راستين نيستند، حمله مي کنند، و از سوي ديگر، بر ضد حکومت هاي استعماري، که به طور کلي مخالف آن نبودند. دست به جنگ مسلحانه مي زنند. (13)بدين سان، شيعيان، هم به عنوان عنصر ژئوپليتيک داخلي و هم به عنوان عنصر ژئوپليتيک خارجي، منافع غرب را در منطقه با تهديد رو به رو ساخته اند. درا ين ميان، انقلاب اسلامي ايران از طريق ترويج ايدئولوژي انقلابي در بين کشورهاي منطقه، وارد حوزه ي منافع قدرت هاي بزرگ در خاورميانه و سرزمين هاي اسلامي شده و مانع شکل گيري و استمرار نظم دلخواه قدرت هاي بزرگ در مناطق اقماري و تحت نفوذشان گرديده است.پي نوشت : 1- محمود سريع القلم، سياست خارجي ج.ا.ا، ص 55.2- همان، ص 57.3- همان، ص 58.4- همان.5- همان، ص 606- امير محمد حاجي يوسفي، سياست خارجي ج.ا.ا در پرتو تحولات منطقه اي، ص 168-169.7- سيد عبدالقيوم سجادي، جامعه شناسي سياسي افغانستان، ص 253-254.8- همان، ص 254.9- محمود سريع القلم، سياست خارجي ج.ا.ا، ص 79.10- همان،ص 75.11- امير محمد حاجي يوسفي، سياست خارجي جمهوري اسلامي در پرتو تحولات منطقه اي، ص 254-255.12- همان ص 25413- رادولف پيترز، اسلام و استعمار، ص 82.منبع: کتاب ژئوپليتيک شيعه و نگراني غرب از انقلاب اسلامي/س
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 590]
-
گوناگون
پربازدیدترینها