واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
نقش وقف در ترويج فرهنگ مطالعه در فصل گذشته اشاره به مبناي تربيتي وقف گرديد. در طول تاريخ اين سرزمين آثار عملي وقف مترتب بر نظام آموزشي بوده است. لذا ابتدا به اختصار به وضعيت آموزش در ايران قبل از پيروزي اسلام و تأکيد اسلام بر فراگيري علم و دانش اشاره نموده و سپس به ارتباط پديده وقف با مواردي همچون اساتيد ـ شاگردان و مدارس و... مي پردازيم:وضعيت آموزشي در ايران قبل از اسلام و تأکيد دين جديد به فراگيري علمهنگاميکه به کتب و منابع تاريخ آموزش و پرورش در ايران رجوع مي کنيم در مي يابيم که قبل از پيروزي اعراب مسلمان در جنگ با سرداران ايراني و تسلط ايدئولوژي اسلامي بعنوان دين حاکم کشور، مراکز متعدد جهت نشر و گسترش علم و دانش وجود داشته که بارزترين نمونه آن را «دانشگاه جندي شاپور» مي دانند ولي در خصوص علل شکست ارتش قدرتمند ايران و سقوط حکومت ساسانيان موارد بسياري ذکر گرديده که به نظر انديشمندان و محققان تاريخ ايران قبل از اسلام، يکي از مهمترين آنها وجود نظام طبقاتي در همه ابعاد زندگي ايرانيان است و اين نظام طبقاتي به عيني ترين شکلش در مورد آموزش و پرورش اجرا گرديد چرا که نه تنها دبيران و کاتبان طبقه خاصي بودند بلکه کتابت و قرائت از امتيازات طبقه معيني بود. فردوسي گويد:بدو گفت شاه: اي خردمند مردبرو همچنان بازگردان شترچو بازارگان بچه گردد دبيرچو فرزند ما بر نشيند به تختهنر بايد از مرد موزه فروشبه دست خردمند مرد نژادبه ما بر پس مرگ نفرين بودچرا ديو چشمم ترا خيره کردمبادا کزو سيم خواهيم و دُرهنرمند و با دانش و يادگيردبيري ببايدش پيروز سختسپارد بر او چشم بينا و گوشنماند بجز حسرت و سرد بادچو آئين اين روزگار اين بودانوشيروان حاضر نمي گردد در قبال دريافت سيصدهزار دينار از مرد کفاش اجازه دهد که کودک وي از حق تعليم و تربيت برخودار گردد. اسلام با طرد نظام طبقاتي بطور اساسي با تبعيض در آموزش و پرورش مبارزه نمود. آموزش و پرورش را بدون توجه به هيچ مانعي وظيفه و تکليف اجتماع قرار داد و آنرا از واجبات اجتماعي شمارد و لذا آموزش و پرورش بعد از حمله اعراب به ايران از دو نظر آموزشي است اسلامي: 1ـ آموزش و پرورش متعلق به اجتماع است نه به طبقات مشخص 2ـ آموزش و پرورش جامعه وظيفه و تکليف اجتماعي است حتي اهميت علم و دانش در دين اسلام به حدي است که اولين آيات وحي در اين خصوص نازل شده: «اقراء باسم ربک الذي خلق، خلق الانسان من علق، اقراء و ربک الاکرم، الذي علم بالقلم، علما الانسان ما لم يعلم».و در تجليل هاي شگفت از علم و تعليم مي خوانيم (العلماء ورثه الانبيا). به هر حال تعليم الهي ـ انساني دين مبين اسلام باعث گرديد که مردم ايران بنحو بي سابقه اي پذيراي دين جديد گردند.هنگامي که ما به بررسي تاريخ علم و آموزش در اسلام مي پردازيم در مي يابيم که از ابتداي دعوت پيامبر گرامي اسلام(ص) علم طلبي و کسب دانش از وظايف هر مسلمان ذکر شده است تا جايي که در جنگ بدر پيامبر براي نخستين بار در تاريخ انسان (اسيراني را که در اولين پيروزي جنگي اش از دشمن گرفته بود). اعلام کرد همه اسيران جنگي را که باسواد هستند رايگان آزاد مي کنم مشروط بر اينکه هر اسيري ده تن از اطفال مسلمين را خواندن و نوشتن بياموزد در حاليکه اينان خطرناکترين دشمنان وي بودند و مسلمانان در فقري وحشتناک بسر مي بردند. نکته ديگر اين که پيامبر اسلام اولين کسي بود که اسيران را «وقف موقت» در راه آموزش اطفال نمود، به بيان بهتر پيامبر گرامي اسلام اولاً اهميت علم و دانش را عملاً به مسلمانان يادآوري نمود. ثانياً با اين عمل خود جواز وقف نمودن افراد در راه علم و دانش را صادر فرمود. اين منزلت و ارزش علم و دانش باعث گرديد که فرهنگ و تمدن و علوم در سرتاسر جهان اسلام گسترش يابد. آزادي قابل ملاحظهاي که اسلام به علماي مختلف ارزاني داشت باعث گرديد که آحاد اجتماع به طرق مختلف درصدد گسترش علم و ترويج آن برآيند که يکي از ابزارهاي اساسي در جهت بسط و نشر علم و دانش در دنياي اسلام عمل به «وقف» بود. بسياري از پادشاهان ـ امراء ـ علماي ديني ـ انديشمندان و بزرگان قوم و حتي مردم کوچه بازارـ اموال و دارائيهاي خود را جهت گسترش دانش وقف نمودند.پيدايش سواد خواندن و نوشتن در اسلامپيدايش فرهنگ تمدن و معارف اصيل و عميق اسلام از يک طرف و ريشه و تطور فرهنگ و تمدنهاي بيگانه و علوم در آغوش جامعه اسلامي از سوي ديگر نمي توانست و نمي تواند بدون وسيله اي مناسب و راه و روش مخصوص و آموزش و پرورش اصولي که اين کار را تسهيل نمايد صورت گيرد و لذا اولين و مهمترين وسيله اي که در آموزش و پرورش اسلامي مورد استفاده قرار گرفت سواد خواندن و نوشتن بود. بدون شک سواد خواندن و نوشتن در اسلام با سرعتي فوق العاده صورت پذيرفت اولين مکاتبي که در خصوص آموزش سواد خواندن و نوشتن در اسلام داير گرديد مکاتبي بودند که اسيران باسواد جنگ بدر جهت آزادي خود در مسجد مدينه تشکيل دادند و شگفتا که اين عمل پيامبر اولاً ارزش و اهميت علم و دانش در دين اسلام را ثابت نمود. ثانياً اولين معلمان در نظام تربيت اسلام کساني بودند که بطور موقت وقف آموزش علم شده بودند. ثالثاً اولين مکاتب در اسلام متأثر از پديده وقف است اين نکته اخير از جالب ترين مواردي است که کمتر به ذهن انديشمندان و صاحبنظران تاريخ آموزش و پرورش اسلامي خطور کرده است به بيان ديگر يا بهتر پيامبر گرامي اسلام حتي قبل از گسترش اسلام در شبه جزيره عربستان جواز «وقف» را صادر فرمودند و اين عمل پيامبر گرامي هنگامي اهميت و ارزش آن آشکار مي شود که دريابيم در سرتاسر عربستان تنها ده نفر و اندي خواندن و نوشتن مي دانستند به عبارت ديگر عربستان قبل از اسلام تقريباً در بيسوادي کامل بود و حتي زبان کتبي و خط نداشتند.جالب اينکه در اين مکاتب که معلمان اسير آن را اداره مي کردند قرآن را به اطفال آموزش مي دادند و اولين کتاب درسي در اسلام قرآن بود. و بدين نحو پيامبر گرامي اسلام(ص) هم کودکان مسلمان را با سواد نموده و هم اسيران بخاطر تأثير از کلام وحي الهي مسلمان مي شدند.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 830]