واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: خزنده شگفتانگيز
مارمولکها خزندگاني از راسته فلسداران هستند که در حالت عادي چهار پا و شکاف گوش خارجي دارند، طول گونههاي بالغ اين راسته از چند سانتيمتر تا 3متر ميرسد و وزن آنها نزديک 300 پوند است. اکثر آنها چشم متحرک دارند. اين راسته از حيوانات شامل 40 خانواده مختلف هستند و در عين حال رنگ، ظاهر و اندازههاي متنوعي دارند، به دليل پوست صاف و ظاهر براق برخي مارمولکها، در ظاهر ليز و لزج به نظر ميرسند ولي در واقع به خاطر کمبود منافذ دفع آب و چربي، پوست بسيار خشکي دارند. بيشتر مارمولکها تخمگذار و برخي از آنها نيز زندهزا هستند. در ضمن بسياري از آنها هم قادرند عضو يا دم قطع شده خود را ترميم يا احيا کنند.بسيار از آنها در پاسخ به محيط و نيز در مواقع استرس، قادرند رنگ خود را تغيير دهند، آنها نه از طريق صدا، بلکه با حرکات بدني، مانند بالا پريدن ارتباط برقرار ميکنند. تمامي آنها در مواقع نياز قادرند شنا کنند و تعداد اندکي از آنها کاملا آبزي هستند.مارمولک، جانوري جهانيفراموش نکنيم که بيشتر مارمولکها براي انسان بيخطرند. تنها گونههاي خيلي بزرگ آنها، خطر مرگ به همراه دارند. به عنوان مثال اژدهاي کومودور به انسان حملهور ميشود و او را ميکشد. زهر برخي از آنها مانند سوسمار عظيمالجثه و مارمولک دانه تسبيحي معمولا کشنده نيست، ولي به خاطر آروارههاي قوياي که دارند، باعث ايجاد گزشهاي دردناکي ميشوند.
برخي از آنها حيوانات خانگي هستند و برخي نيز به عنوان غذا استفاده ميشوند. براي مثال در آمريکاي مرکزي، ايگوناي سبز که نوعي سوسمار درختي است، به عنوان غذا خورده ميشود.مارمولکها در فرهنگ بعضي از کشورها نقش برجستهاي دارند. مردم قديمي «پرو» حيوانات را ستايش ميکردند و اغلب از نقش مارمولک در آثار هنري خود بهره ميبردند. بسياري از افراد فکر ميکنند مارمولکها تنها در بيابانها زيست ميکنند، در حالي که آنها در سراسر دنيا يافت ميشوند. آنها شامل 3800 گونه هستند که بيش از 110 گونه از آن در آمريکا يافت ميشود، سحرآميزترين گونههاي مارمولک، ايگوناها، مارمولکهاي خانگي و مارمولکهاي شاخدار هستند.
پاشنه آشيل در مارمولکهامارمولکها دمي نازک و جداشدني دارند. به نوعي نقطه ضعف بسياري از مارمولکها، دم آنهاست که خيلي زود جدا شده و باعث گيج شدن مارمولک ميشود.دم مارمولک به حفظ تعادل و حرکت او کمک ميکند و محل ذخيره چربي است. در صورتي که زياد عمر کنند، برخي از آنها مجددا دم در ميآورند.تغذيه مارمولکها متنوع است. بيشتر گونههاي کوچک حشرهخوار و گونههاي ديگر گياهخوارند. به عنوان مثال، ايگوناهاي دريايي جزيره گالاپاگولس جلبکهاي آويزان از صخرههاي مرطوب را ميخورند. مارمولکهاي خاردار همه چيز خوارند. برخي از انواع بزرگ اين حيوان مانند سوسمار عظيمالجثه گوشتخوارند و حيوانات کوچک را که شامل مارمولکها نيز ميشود، ميخورند. برخي نيز با بو کشيدن، طعمه خود را از زير خاک پيدا ميکنند.مارمولکها يک رديف دندان کوچک در آرواره بالايي و پاييني خود و نيز تعدادي دندان در سقف دهانشان دارند. غذا در آروارهها له شده و سپس با کمي جويدن هضم ميشود.برخي از مارمولکها در بيابانها زندگي ميکنند و برخي در جنگلهاي معتدل، جنگلهاي باراني، چمنزارها، مردابها و آبهاي جاري، سوراخهاي زيرزميني و صخرهها يافت ميشوند. با اين حال، بيشتر آنها روي زمين و درختان به سر ميبرند. بيشتر آنها در گرما و ساعات گرم و آفتابي روز فعاليت خود را آغاز ميکنند و معمولا زماني که دماي هوا بالا ميرود غذا ميخورند. البته برخي از آنها نيز در روزهاي گرم در سوراخها و صخرههاي زيرزميني پنهان ميشوند و عصرها که هوا خنکتر ميشود، بيرون ميآيند. بيشتر مارمولکها در فصل سرما، به خواب زمستاني فرو ميروند.اغلب مارمولکها در لانه تخمگذاري ميکنند. برخي ديگر روي تخمها نميخوابند؛ بلکه پس از تخم گذاشتن در داخل بدن نوزادان به دنيا ميآيند و بعضي نيز نوزاد کامل به دنيا ميآورند.زماني که مورد تهديد حيوان شکارچي قرار ميگيرند، با باد کردن خود، صداي هيس در ميآورند يا حرکات شلاقي دادن به دم، حريف را از ميدان به در ميکنند. آنها همچنين با عمل انقباضي باعث کنده شدن دم خود و پرت کردن حواس شکارچي ميشوند.گزينهاي مناسب براي شاخص زيستي طبق مطالعات محققان، وجود سم سيانور در دم مارمولک به اثبات نرسيده و آنها معتقدند اين مساله حقيقت ندارد؛ بلکه اين حيوان از دم خود فقط براي گمراه کردن شکارچي استفاده ميکند، چون دم پس از قطع شدن به حرکات پرشي خود ادامه ميدهد و حواس شکارچي پرت ميشود. برخي از مارمولکها تغيير رنگ ميدهند. بعضي از گونهها اين کار را براي حفاظت از خود انجام ميدهند و برخي ديگر براي تغيير دماي جذب شده، تيرهتر و روشنتر ميشوند. مارمولکهاي عظيمالجثه و مارمولکهاي دانه تسبيجي تنها مارمولکهاي سمي هستند. بسياري از آنها نيش ميزنند و تيغهاي تيزي دارند. بعضي از گونهها از چشمهايشان جريان خون بيرون ميدهند. يکي از خطرهايي که مارمولکها را تهديد ميکند، انسان است. در بعضي کشورها، مردم تخم آنها را جمعآوري کرده و مارمولکها را به عنوان غذا شکار ميکنند و نيز از پوست آنها در ساخت کيف پول، کيف دستي و محصولات ديگر استفاده ميکنند.در مطالعات گستردهاي که روي زيستگاه مارمولکها صورت گرفت، مشخص شد گونههاي مارمولک ميتوانند به عنوان شاخصهاي زيستي مورد استفاده قرار گيرند. از آنها بخصوص در فصول خشک سال يا در مناطق خشک و لميزرع که در آنجا دوزيستان کمي يافت ميشود، به عنوان شاخصهاي زيستي استفاده ميشود. مهمترين اثر مثبتي که مارمولکها براي انسان دارند، اين است که بهترين و اصليترين شکارچيان آفتها هستند. خصوصيات مارمولکها، آنها را به شاخصهاي زيستي مناسبي براي آفت کشها و آلايندههاي محيطي ديگر بدل کرده است. مارمولکهاي خانگي مديترانهاي با خوردن سوسکها و انواع مختلف حشرات به کنترل آفتهاي سالانه مزارع کمک ميکنند.
يکي از نکات جالب و قابل توجهي که ميتوان در خصوص مارمولکها به آن توجه کرد، وجود موهاي بسيار ريزي در ناحيه انگشتان دست و پاي اين حيوان است که به آن توانايي ويژهاي در بالا رفتن از سطوح و غلبه بر جاذبه داده است. تا پيش از اين دانشمندان فکر ميکردند اين چسبندگي پاها و دستها به سطوح به دليل ترشح نوعي ماده چسبناک در لابه لاي شکاف انگشتهاي مارمولک است؛ ولي با مشاهده انگشتان آنها زير ميکروسکوپهاي مدرن، دريافتند در ناحيه انگشتان موهاي بسيار ريزي قرار دارد که تعداد آنها حدود صدها هزار عدد است و قطر آنها به اندازه يک دهم ضخامت يک رشته موي انسان است. در زمان برخورد موها با سطوح، اين موهاي نازک نوعي پيوند اتمي زودگذر ايجاد ميکنند که در کنار يکديگر بسيار قوي ظاهر ميشوند؛ به گونهاي که يک مارمولک قادر است وزنهاي به وزن 300 پوند را تحمل کند. بر اين اساس و با نگاهي کوتاه و گذرا بر زندگي اين خزنده شگفتآور ميفهميم که نه تنها نبايد از آن بترسيم، بلکه بايد از وجود اين حيوان استثنايي بهرهمند شويم. ندا اظهريروزنامه جام جم
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 453]