مقايسه رفتار دو دولت شاخص عصر پهلوي و انقلاب اسلامي در نبرد با استكبار احمدي نژاد و تجربه مصدق

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: مقايسه رفتار دو دولت شاخص عصر پهلوي و انقلاب اسلامي در نبرد با استكبار "احمدي نژاد" و تجربه "مصدق"
دفتر پژوهش و بررسي هاي خبري – اميرحسين كبيري:دكتر احمدي نژاد با جمع بندي تجربه دكتر مصدق و فرجام نهضت ملي شدن نفت در سال 32 ، به خوبي دريافته است كه پروژه "استقلال خواهي" در ايران بدون التفات به "عدالت" و بن مايه هاي "اسلامي" محكوم به شكست است.

مورخان و تاريخ پژوهان به منظور ارائه تصوير روشني از مقاطع مختلف تاريخي ، بر اين باورند كه با ترسيم يك "منحني" و مشخص ساختن فراز و فرود حوادث ، مي توان نقاط عطف رويدادها را نشان داد. در يكصد سال اخير سه كودتا در ايران به طراحي و دستياري عوامل خارجي صورت گرفته است. اين رخدادها هريك صورت بندي جديدي را موجب شده اند ؛ كودتاي محمد علي شاه قاجار عليه مشروطه با همراهي قواي ارتش روسيه ، كودتاي سوم اسفند 1299 با طراحي انگليسي ها و تحميل رضاخان ميرپنج به فضاي سياسي جامعه و كودتاي 28 مرداد 1332 با برنامه ريزي انگلستان و اجراي عوامل آمريكايي كه منجر به سقوط دولت دكتر محمد مصدق گرديد.
بررسي هاي تاريخي نشان مي دهد كه هريك از اين سه رخداد ، خيزش اجتماعي فراگيري را عليه نظم ديكته شده پديد آورده به گونه اي كه عامل تجميع نيروها، مخالفت با عنصر"خارجي" در تعيين سرنوشت ملت بوده است. در منحني مورد نظر براي تحليل سه كودتاي اشاره شده ، نهضت ملي شدن صنعت نفت از اهميت فزون تري در مقايسه با موارد پيشين برخوردار بوده و از سوي محققان بسياري مورد واكاوي قرار گرفته است هرچند براي پي بردن به علل آن التفات به منافع قدرت هاي بيگانه و پيوند استبداد داخلي با سلطه خارجي ضروري به نظر مي رسد.
استقرار ديكتاتوري رضاخاني و ايجاد فضاي رعب و وحشت توأم با خفقان ، زمينه را براي تسلط مطلق انگلستان بر شئون مختلف جامعه ايراني از جمله ثروت ملي فراهم آورده بود. اين امر با خروج رضاخان از كشور به تبع تحولات بين المللي در جريان جنگ جهاني دوم و جايگزيني محمدرضا پهلوي ، استمرار يافت به نحوي كه تغييري در جايگاه قدرت حاكم بر نفت ايران حاصل نشد.
در همين رابطه دكتر محمد مصدق در كتاب خاطرات خود با اشاره به دست نشاندگي حكومت پهلوي از سيطره نفوذ انگلستان سخن به ميان آورده است: « همه مي‌دانند كه سلسله پهلوي مخلوق سياست انگليس است، چونكه تا سوم اسفند 1299 غير از عده‌اي محدود كسي حتي نام رضاخان را هم نشنيده بود و بعد از سوم اسفند كه تلگرافي از او بشيراز رسيد هركس از ديگري سؤال مي‌كرد و مي‌پرسيد اين كي است، كجا بوده و حالا اينطور تلگراف مي‌كند. بديهي است شخصي كه با وسايل غير ملي وارد كار شود نمي‌تواند از ملت انتظار پشتيباني داشته باشد. » او در فراز ديگري از خاطرات خود عنوان مي دارد: « تشكيل دولت ديكتاتوري هم كه بيست سال بمعرض آزمايش قرار گرفت ثابت نمود كه بهترين وسيله براي پيشرفت سياست بيگانگان در اين قبيل ممالك حكومت فردي است، چونكه با يك نفر همه چيز را مي‌توانند در ميان بگذارند و او را هم طوري اداره نمايند كه هر وقت خواست كمترين تمردي بكند بيكي از جزاير اقيانوس تبعيدش كنند.» (1)
دكتر مصدق همچنين در مقام يكي از نمايندگان مجلس شوراي ملي در نطق هفتم آبان ماه 1323 به افشاگري در مورد خيانت هاي پهلوي اول در تمديد قرارداد "دارسي" دست زد و به تشريح ضرر و زياني كه از بابت تمديد اين قرارداد بر ملت ايران وارد آمد ، پرداخت و عمده تأكيد خود را در اين فاجعه ملي متوجه انگليسي ها ساخت: « تاريخ عالم ديگر نشان نمي‌دهد كه يكي از افراد مملكت اين چنين به وطن خود در يك معامله 16 بيليون و 128 هزار ريال ضرر زده باشد. و شايد مادر روزگار ديگر نزايد كسي را كه به بيگانه چنين خدمتي كند » (2)
از زمان پايان يافتن دوره پانزدهم مجلس در مرداد ماه 1328 ، تحرك ويژه اي به منظور عدم تصويب لايحه الحاقي " گس ‌- گلشاييان ‌" به وجود آمد و حركت در راستاي استيفاي حقوق ملت ايران شتاب فزاينده اي گرفت. به دنبال اعتراضات گسترده به تقلب صورت گرفته در انتخابات دوره شانزدهم مجلس شوراي ملي در مهر ماه 1328 ، جمعي از نيروهاي ملي با ورود به مجلس طرح قطع امتيازات خارجي را مطرح كرده و با تشكيل "كميسيون نفت" اقدام به برنامه ريزي براي ملي شدن اين ثروت عظيم كشور نمودند. اگرچه بريتانيا در اين ميان از هيچ كوششي براي متوقف كردن طرح پيشنهادي مجلس دريغ نكرد اما با كشته شدن حاجيعلي رزم آرا و تصويب قانون ملي شدن صنعت نفت، بستر براي عملي كردن اين طرح هموار شد. در واقع، به نخست وزيري رسيدن دكتر مصدق در ارديبهشت 1330 فرصتي براي اجرا كردن طرح ملي شدن صنعت نفت بود.
رويكرد بيگانه ستيزي و استقلال خواهي دكتر مصدق در جريان ملي شدن صنعت نفت و استقامت وي در مواجهه با كارشكني هاي انگلستان از جمله مواردي است كه در تاريخ يكصد ساله ايران برجسته مي نمايد و دقيقاً از همين روست كه نهضت ملي شدن صنعت نفت در نقطه اوج منحني مورد اشاره قرار دارد ولي اين بدان معنا نيست كه وي را از خطا و اشتباه مبرا بدانيم .
به بيان بهتر ؛ مي توان دوره پيش از نخست وزيري مصدق را "دوران افتخارات" ناميد و در عين حال ، بي اعتنايي دكتر مصدق به نصايح مشفقانه آيت الله كاشاني در مقام رهبر مذهبي نهضت ملي از يكسو و فقدان استراتژي دولت مصدق در زمينه اجراي قانون ملي شدن صنعت نفت از سوي ديگر را "دوران اشتباهات" وي تلقي كرد چه ، به سبب همين خطايا شكافي در نهضت ملي پديدار گشت و زمينه براي طراحي كودتاي 28 مرداد به منظور برانداختن مصدق از قدرت و در نگره اي وسيع تر شكست جنبش ملي ايران فراهم گرديد.
با اين همه ، عرض اندام مصدق مقابل انگلستان و ارجاع پرونده شكايت اين كشور از ايران به دادگاه لاهه يكي از نقاط عطف تاريخ ايران در مواجهه با استكبار و مقاومت در برابر زورگويي هاي قدرت هاي بيگانه محسوب مي شود.
با تأملي نه چندان ژرف در جهت گيري هاي دولت نهم به ويژه مواضع شخص رييس جمهوري ، قرابتي ميان رويكرد دكتر مصدق و دكتر احمدي نژاد در تقابل با استعمار و البته تفاوت هايي ميان آنها مشاهده مي شود ؛ رييس دولت نهم نيز با به چالش كشيدن نظم موجود در نظام بين الملل و اشاره به اينكه امروزه نظام هاي حاكم بر جهان فاقد كارآمدي ، اثرگذاري و ناتوان از پاسخگويي به مشكلات بشريت هستند ، همواره بر لزوم بازتعريف مناسبات كشورها با يكديگر و ضرورت طراحي و اجراي نظم هاي جديد در مناطق مختلف دنيا و همچنين در عرصه جهاني تأكيد نموده است.
احمدي نژاد به درستي نهادهاي بين المللي موجود در جهان را در پي تأمين منافع قدرت هاي بزرگ دانسته و از همين جهت آنها را قادر به مديريت صحيح در عرصه جهاني نمي داند چراكه بلوك سرمايه داري جهاني با استفاده از ساز و كارهاي پولي ، مالي و اقتصادي و حتي با فشار سياسي ، مشكلات خود را به ديگران تحميل و منابع و ثروت هاي ديگران را به اقتصاد خود منتقل مي‌كند از اين رو ، خواستار ايجاد سازمان هاي اقتصادي و سياسي جديد براساس معيارهايي چون عدالت ، برادري ، تأمين و حفظ حقوق و استقلال ملت ها گرديده تا از اين رهگذر دولت ها بتوانند گام در مسير "توسعه" نهاده و منابع كشور خويش را در راستاي منافع ملت تنظيم كنند.
بايد توجه داشت كه "استقلال خواهي" در جهاني كه دشمنان از همه سو ملت ها را احاطه كرده اند جز با پيشگامي "مردم" ميسر نخواهد شد. در نتيجه ، رهبراني كه قصد دارند "استقلال خواهي" و "ملي گرايي" را نصب العين خود قرار دهند بايد همزمان رويكرد "عدالت محور" را نيز به عنوان سرلوحه راهبردهاي خويش مدنظر داشته باشند. بر اين اساس ، پيروزي "استقلال خواهي" پيوند وثيقي با پياده سازي و پيگيري "عدالت اجتماعي" برقرار خواهد كرد و نمي توان با نگاهي ليبراليستي - كه نسبت به عدالت دغدغه اي ندارد - پروژه "استقلال خواهي" و "ملي گرايي" را به فرجام رساند.
بايد اذعان داشت اولين اشتباه محاسباتي دكتر مصدق نيز در همين نقطه صورت پذيرفت. مرحوم مصدق به دليل پايگاه طبقاتي خود كه به "اشراف" تعلق داشت و نيز گرايشات فكري اش به ليبراليسم ، هرگز "عدالت اجتماعي" ، "رفع شكاف هاي طبقاتي" و مبارزه با "گردن كلفت هاي اقتصادي" را در دستور كار خود قرار نداد. وي تصور مي كرد از طريق رويكردهاي ليبراليستي و فارغ از عدالت اجتماعي از توان پيشبرندگي پروژه استقلال خواهي برخوردار است حال آنكه در جامعه اي كه فاصله طبقاتي روز به روز افزايش مي يابد و مسئولين هم نسبت به رفع آن تشويش خاطري احساس نمي كنند ، نمي توان از "استقلال خواهي" و "ملي گرايي" سخن گفت چون در جامعه اي كه به لحاظ اقتصادي و طبقاتي چندپاره است فراگيرشدن مفهوم "ملت" و "استقلال" با چالش رو به رو خواهد شد.
بدين سان ، مشخص مي شود كه احمدي نژاد با بهره گيري از "تجربه" مصدق و پافشاري بر گفتمان "مقاومت" نشان داد كه به خوبي به تاريخ اين سرزمين آگاه است و مي كوشد با الهام از سيره عملي حضرت امام (ره) "استقلال خواهي" را توأمان با "عدالت طلبي" و "اسلام گرايي" به پيش برد ؛ نكته مهمي كه مرحوم مصدق بدان توجه نداشت.
احمدي نژاد با خاستگاهي برآمده از طبقات محروم و مستضعف جامعه و به دور از خصايص اشرافي با التفات به ارزش هاي اسلامي و تبعيت از الگوي علوي ؛ دريافت كه استقلال خواهي در ايران جز با همراهي دو عنصر عدالت خواهي و فرهنگ شيعي - كه در بن مايه هاي خود مؤلفه هاي مقاومت را تغذيه مي كنند- ميسر نخواهد شد در نتيجه همانگونه كه بر شعار استقلال خواهي پافشاري مي كند همزمان بر عدالت خواهي و مقاومت اسلامي نيز تأكيد دارد. از اين روست كه عزم خود را بر توسعه عدالت محور ايراني - اسلامي جزم كرد تا از اين دهليز در پرتو استكبارستيزي و همگرايي با كشورهاي منطقه اي و جهاني ، هژموني نظام تك قطبي جهان را بشكند و قرائت نويني را از توسعه به ملت ايران عرضه دارد.

-------------------------------------
(1) : خاطرات و تألمات مصدق، انتشارات علمي، سال 1365، به ترتيب صص 344 و 261
(2) : حسين كي استوان، سياست موازنه منفي در مجلس چهاردهم، انتشارات مصدق، تهران، تجديد چاپ، 1355و1356، جلد اول، ص 177

شنبه|ا|17|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 240]