محبوبترینها
آیا میشود فیستول را عمل نکرد و به خودی خود خوب میشود؟
مزایای آستر مدول الیاف سرامیکی یا زد بلوک
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1854999523
نگاهي به پيشينه تاريخي ساخت و توسعه حرم مطهر امام رضا (ع)
واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: براي نخستين بار ديلميان و آلبويه كه بعد از عباسيان مذهب شيعه داشتند نسبت به تعمير و تزئين اساسي حرم امام رضا (ع) اقدام كرد بوبكر شهمرد ،از پيشكاران نوح بن ساماني،مقبره امام رضا(ع) را آباد كرد. ابن بابويه (شيخ صدوق) مي گويد: محمد بن عبد الرزاق طوسي و امير محمديه، از امراي عهد ساماني، در دوران فرمانداريشان نسبت به مرقد مطهر امام (عليه السلام) كمال ارادت و توجه داشتند و تزييناتي در حرم مطهر به وجود آوردند و در اوايل قرن چهارم هـجري قمري به دستور عضد الدوله ديلمي، مرقد منور امام هشتم (ع) به سبك آن زمان تعمير و تزيين شد. زيارت حرم مطهر امام رضا (ع) در قرن چهارم هجري قمري رونق بيشتري يافت و بر علاقهمندان و زايران آن روزبهروز افزوده ميشد. پس از آن، سبكتكين پادشاه غزنوي در قرن چهارم به گمان آن كه حرم مطهر رضوي جايي براي تجمع و همبستگي شيعيان باشد، سقف و قسمتي از ديوار بقعه را ويران كرد و شيعيان از زيارت حضرت منع كرد . بعد از ويراني مزار، شيعيان مخفيانه به زيارت قبر امام رضا (ع) ادامه دادند، در حالي كه تا مدتها همچنان بقعه نيمه ويران باقي بود. پس از سبكتكين، يمين الدوله، سلطان محمود غزنوي حرم را مرمت كرد و بنايي زيبا برآن بنا نهاد. با توجه به سنگ نوشته موزه آستان قدس رضوي به نظر مي رسد كه بناي حرم مطهر امام رضا (ع) در سال 516 هـجري قمري تجديد يا تعمير شده، سوري بن معتز يا معز، مشهور به صاحب ديوان كه از سوي سلطان محمود حكمراني خراسان بر خراسان حكومت داشت، بناهاي ديگري بر حرم حضرت ثامن الحجج (ع) اضافه و منارهاي براي آن احداث كرد و نخستين حصار را به دور شهر مشهد برافراشت. اين بنا در حملة غزها آسيب ديد. ابوالحسن عراقي معروف به دبير، در اوايل قرن پنجم هجري قمري ضمن مرمت بقعه رضوي، اقدام به ساخت مسجد بالاسر در كنار حرم مطهر كرد. سلجوقيان بانيان سنگ مرقد در دوره سلجوقيان نخستين سنگ مرقد امام رضا (ع) كه از جنس مرمر و متعلق به سال 516 هجري قمري است به طول 40 سانت و عرض 30 سانتيمتر و قطر شش سانتيمتر روي قبر مطهر نصب شد و روي سنگ عباراتي مشتمل بر آيه قرآن و اسامي پيشوايان معصوم (ع)، به خط كوفي نوشته شده و از لحاظ قدمت و نوع خط، حائز اهميت بسيار است، حمله غزها به حرم مطهر در سال 548 هجري قمري تركان غز به مشهد و ناحيه طوس حمله كردند و همه شهر را به آتش كشيدند و بسياري از مردم از جمله علما و بزرگان را كشتند، در جريان اين حمله به بناي حرم مطهر آسيب هايي وارد شد كه چند سال بعد شرفالدين ابوطاهر بن سعد بن علي قمي حاكم مرو در عهد سلطان سنجر اقدام به مرمت آن كرد و گنبدي براي اين مزار مبارك ساخت. بعد از سال 557 هجري قمري هم نيز به دستور چتركان زمرد ملك خواهرزاده سلطان سنجر، حرم مطهر رضوي با كاشيهاي نفيس شش ضلعي، هشت ضلعي و ستارهاي (معروف به كاشي سنجري) تزيين شد. بر اين كاشيها، اعداد و اسامي پراكندهاي مانند خمسائته و اثنيعشر و تركان زمردملك و شهيد بچشم مي خورد، همچنين اين بانو دستور داد قرآن كريم را با خط خوش در جزوههايي نوشتند و آنها را وقف بقعه حرم مطهر امام رضا (ع) كردند، اين اثر هم اكنون در كتابخانه مركزي آستان قدس رضوي نگهداري ميشود. خوارزمشاهيان در زمان خوارزمشاهيان روضه منور رضوي مورد توجه قرار گرفت و تعميرات و تزييناتي در ساختمان آن به عمل آمد و ضمن آن در سال 612 هجري قمري كتيبه‌اي بسيار زيبا و از جنس كاشي خشتي به خط ثلث برجسته بر ديوار و طرف در ورودي حرم از جانب رواق دارالحفاظ نصب شد بر روي اين لوح ذكر همين تاريخ، نام و نسب حضرت رضا (ع) تا حضرت امام علي (ع)ليهالسلام نوشته و بر حاشيه آن به خط ريز دو بيت در مدح حضرت حضرت ثامن الحجج (ع) از سرودههاي ابونواس شاعر ايراني عربزبان نيز نقش بسته است. همچنين دو محراب كاشيِ چيني نماي و كاشيهاي نفيس برجستة اطراف سردرِ پيش روي مبارك، از تزيينات عليبن محمد مقري، و كتيبه‌اي حاوي دو بيت شعر فارسي از عبداللهبن محمودبن عبدالله در ديوار حرم مطهر نصب شد. حرم مطهر امام رضا (ع) در عصر مغولان هم دستخوش مسائلي شد، ابن ابيالحديد در شرح نهجالبلاغه مينويسد كه مغولان در سال 618 هجري قمري بعد از حمله شهر مشهد و غارت بقتل رساندن مردم را به قتل رسانيدند ولي به بارگاه منور رضوي را تخريب نكردند و تنها اقدام به به غارت اموال و اثاثيه كردند. دوره ايلخانان در دوره ايلبخانان فرسودگيها و مقداري خسارات وارد شده به حرم مطهر رضوي جبران شد و به فرمان غازانخان و سپس در زمان سلطان محمد خدابنده الجايتو پادشاه شيعي مذهب ايلخاني مرمت شد و به بناهاي اطراف آن افزوده شد. گنبد حرم امام رضا (ع) همانند ساير گنبدهايي كه در دوره مغولها ساخته شده دو پوششي است و رويهاش با الواح مسين با روپوشي از طلا ساخته شد. دوره تيموريان قرن نهم هجري (سال 821 ه. ق) دوران پر رونقي در معماري حرم محسوب مي شود و مشهد گسترش زيادي يافت و دومين حصار به دور شهر كشيده شد. در اين زمان مشهد به عنوان پايتخت مذهبي مورد توجه قرار گرفت، در زمان شاهرخ ميرزا امير تيمور گوركاني به همت همسر وي گوهرشاد آغا نخستين مسجد جامع شهر با نام وي در سمت قبله حرم كه صحن جنوبي آستانه مباركه را تشكيل ميدهد به دست قوام‌الدين شيرازي به اتمام رسيد. در اين دوره دو رواق تاريخي دارالسياده و دارالحفاظ بين حرم و مسجد گوهرشاد و تحويلخانه يا خزانه در مشرق دارالحفاظ ساخته شد، همزمان با اين بناها در داخل صحن در پيرامون حرم، مدرسه پريزاد و مدرسه بالاسر كه متصل به ضلع غربي دار السياده بود و مدرسه دو در و مسجد فرق الذكر كه تا به امروز برجا هستند، بنا شد. در دوران تيموري، صحن تيموري (عتيق) كه نام سلطان حسين بايسنقر در كتيبه سر در ايوان طلاي صحن است و اساس ايوان طلاي معروف به ايوان اميرعليشير توسط امير عليشير نوايي وزير سلطان آخرين امير تيموري به وجود آمد كه بعدها در دوره شاه عباس اول صفوي توسعه يافت و ايوان مزبور توسط نادرشاه مطلا گرديد. دوره صفويه دوران صفويه نيز دوران مهمي در تاريخ معماري حرم به شمار مي‌رود چرا كه آنان شيعه مذهب بوده و مذهب شيعه را مذهب رسمي اعلام كردند. طلاكاري گنبد و گلدسته، ساخت نخستين ضريح مرقد منور، رواق‌‌هاي توحيدخانه، گنبد الله وردي‌خان و گنبد حاتم خاني، همه مربوط به اين دوره است. رواق توحيد خانه در شمال حرم ، از آثار منسوب به ملا حسن فيض است. رواق الله وردي خان ، ايوان ضلع غربي دارالضيافه و رواق حاتم‌خاني، از ساخته هاي امير بزرگ صفوي – الله وردي خان- حاتم بيك اردوبادي است، شاه طهماسب، شاه عباس و شاه سليمان صفوي، از جمله شاهاني بودند كه در اين دوره با اقدام‌هاي اساسي خود، نامشان را در تاريخ معماري حرم ثبت كردند. در زمان شاه عباس، صحن عتيثق حرم مطهر امام رضا (ع) وسعت يافت و اضلاع شرقي و شمالي و غربي آن با ايوان‌‌ها و حجره‌‌ها ساخته شد و شاه عباس دوم اقدام به تعمير و كاشي‌كاري آن كرد و مهمترين تغييري كه در حرم مطهر روي داد با معماري شيخ بهايي كه امروز در حرم مطهر دفن است، ساخته شد. حمله ازبكان به حرم در سال 997 هجري قمري يعني دومين سال سلطنتشاه عباس اول شهر مشهد مقدس در محاصره عبداللهخان ازبك قرار گرفت، چون از جانب مردم به سوي او تيري شليك شد غضبناك گرديد و دستور به قتل عام مردم مشهد داد به طوري كه در روضه منوره حضرت رضا (ع) خون جاري شد. سال بعد عبدالمؤمن خان ازبك با لشكريانش به مشهد مقدس حمله كرد، مردم و به خصوص سادات، علما، خدام و مدرسان آستان قدس رضوي كه در مشهد بودند به آستانه مباركه پناهنده شدند. در حالي كه اينان به دعا مشغول بودند، عبدالمؤمنخان و دين محمد سلطان به اتفاق عدهاي از جنجگويان خود وارد صحن شدند و پناهندگان را قتل عام نمودند. چنان خشمگين بودند كه شعله خشم و غضبشان جز به ريختن خون سادات، صلحا و علما خاموش نميشد. آنان زايران را از داخل حرم بيرون ميكشيدند و با كمال قساوت به شهادت ميرساندند چنان كه مير محمد حسين مشهور به مير بالاي سر را كه از سادات متقي مشهد بود و پيوسته در بالاي سر مبارك به تلاوت قرآن مجيد مشغول بود، دو نفر از ازبكان در كنار ضريح با شمشير پاره پاره كردند. در اين موقع زنان و كودكان در مسجد گوهرشاد جمع شده بودند و در آنجا ناظر قتل عام وحشيانه اقوام و خويشان خود بودند. سرانجام عبدالمؤمن دستور داد، قنديلهاي مرصع طلا و نقره و شمعدانها و نيز ميل طلاي بالاي گنبد و بسياري از ظرفها و فرشها و كتابهاي كتابخانه آستانه مباركه را به غارت بردند و زنان و كودكان را كه اسير شده بودند به ماوراءالنهر فرستادند، عبدالمؤمنخان سرانجام به سختترين وجهي به دست اتباع خود به قتل رسيد. در پي اين خرابي در سال 1010 ه. ق كه شاهعباس پياده به زيارت آمد مجددا دستور ترميم گنبد را داد و آن را طلاكاري كرد. اين كار در سال 1016 هـ.ق پايان يافت. به دنبال اين اقدامات تحولات ديگري در قلمرو حرم مطهر صورت گرفته از جمله توسعه صحن عتيق، احداث ايوان شمالي و اطاقها، غرفهها، سردرها، و ايوانهاي شرقي و غربي آن . شاه عباس با توجه خاص به آستانه حضرت رضا عليهالسلام، دستور داد تا هر كس به زيارت آن حضرت توفيق يابد ميتواند عنوان مشهدي را مانند حاجي و كربلايي بر نام خود بيفزايد و اين لقب از آن زمان رواج يافت. زلزلههاي زيادي در مشهد رخ داده كه حدود 14 واقعه در كتب تاريخ به ثبت رسيده كه كمابيش آسيبهايي به مسجد گوهرشاد وارد كرد و احتمالا به ديوارهاي صحنهاي حرم مقدس و تزيينات آن نيز آسيبهايي اندك همانند مسجد گوهرشاد رسيده است. در پانزدهم ربيعالثاني سال 1084 ه. ق به هنگام سلطنتشاه سليمان صفوي زمين لرزه ويرانگري در مشهد رخ داده كه حدود دو سوم شهر مقدس مشهد از جمله گنبد مرقد مطهر حضرت رضاعليهالسلام، سقف گنبد مسجد گوهرشاد و مدارس پريزاد، دودر، مدرسه بالاسر، مدرسه پايين آسيب فراوان ديده و حدود چهارهزار نفر از مردم مشهد زير آوار جان سپردهاند. افشاريه در اين دوره به ويژه در زمان نادرشاه به تصريح قصيده فارسي قديم و كتيبه‌هاي نگاشته شده در ايوان طلاي صحن عتيق و به تصريح محمدكاظم مروي وزير مرو، مناره دوره غزنويان و ايوان اميرعليشير را طلاكاري كرد و مناره ديگري در همان صحن برپا داشت و اشيايي زرين و گوهرنشان به آستان قدس تقديم داشت بناي گلدسته ضلع شمالي صحن عتيق (صحن انقلاب)، طلاكاري مجدد ايوان امير عليشير و بناي مناره ايوان شمالي طلاكاري و تذهيب شد. دومين ضريح حرم مطهر امام رضا (ع) در سال 1160 هجري قمري به دستور شاهرخ، نوه نادر ساخته و وقف مرقد مطهر شد، اين ضريح فولادي مرصع بدون سقف كه معروف به ضريح نگين نشان بود، پنجره ها و شبكه هاي چهار طرف آن داراي گوي و ماسوره هايي بود كه با نگين هاي كوچك ياقوت و زمرد تزيين يافته و تعداد آنها بالغ بر 2000 مي شود. قاجاريه در اين دوره نيز تحولاتي در آستان قدس بوجود آمد، بناي صحن آزادي (نو) در سمت مشرق حرم به امر فتحعلي شاه و به كمك فرزندش علينقي ميرزا و معماري حاج آقاجان صاحب بازارچه معروف در مشهد، ساخته شد و در زمان ناصرالدين شاه به اتمام رسيد. طلاكاري ايوان، ايوان و سردر شمالي صحن عتيق – معروف به چايوان شاه عباسي- هم به تصريح كتيبه‌اي كه بر آن قرار دارد، در ايام محمد شاه مرمت شد. بناي دارالسعاده توسط اللهيارخان آصفالدوله به سال 1251 ه. ق احداث و تركيب رواق دارالضيافه در سال 1320 ه. ق انجام شد، علاوه بر اين، در سال 1275 هـ.ق قائم مقام نوري اقدام به آينه‌كاري روضه منوره كرد. توحيد خانه نيز در زمان نيابت موليت عضدالملك ، در سال 1276 هـ.ق مرمت شد. ناصرالدين شاه نيز دستور داد ديوار تا بالاي ايوان ناصري و سقف مقرنس آن را با خشت‌هاي طلا بپوشانند و از همين رو، به ايوان ناصري معروف شد. در ايام مظفرالدين شاه نيز هر دو صحن جديد و عتيق تعمير شدند. نصب اولين ساعت شماطه اي و ايجاد كارخانه برق و توجه به امور رفاهي زائران و زيباسازي شهر در اين دوره ، بر آباداني و رونق مشهد افزود. در اين دوران نيز مشهد بارها مورد تهاجم تركمانان قرار گرفت و با شورش سالار و رخدادهاي ديگر از قبيل به توپ بسته شدن حرم و اشغال شهر درجنگ جهاني اول ، صدمات و خسارات زيادي بر حرم و شهر مشهد وارد آمد. عصر پهلوي در سال 1307 هـ.ش. تغييري اساسي در شبكه پيرامون مجموعه به عمل آمد و فلكه دور حرم به شعاع 180 متر از نوك گنبد و به پهناي 30 متر احداث شد سپس بناهاي موزه ، كتابخانه و تالار تشريفات و صحن امام خميني (موزه سابق) احداث شدند. در گذشته بين ضريح مطهر و ضلع غربي حرم (صفه بالاسر) تنگنايي به عرض 85 سانتيمتر وجود داشت كه امر طواف و زيارت را مشكل كرده بود، در سالهاي 1341-1342 هجري شمسي براي رفع اين تنگنا طرحي عظيم تهيه شد. براساس اين طرح، مهندسان و معماران با تجربه حرم، تنها راه توسعه تنگناي بالاسر مبارك را حذف ديوار ضلع غربي حرم دانستند، ضخامت ديوار مزبور 90/2 متر بود و قسمتي از سنگيني گنبد را بر دوش داشت. بدين ترتيب بالا سر مبارك تعريض يافت و بيش از دو متر به آن قسمت از فضاي حرم افزوده شد و آن تنگناي سابق در سال 1344 ه .ش توسعه يافت. سقف مسجد بالاسر نيز كه فرسوده شده بود، برداشتند و پس از ايجاد سقف بتوني، ديگرباره آن را كاشي‌كاري و تزيين كردند، ضلع شمالي حرم نيز توسعه يافت و به رواق دارالشكر متصل شد. از اقدامات ديگري كه در اين دوره انجام شد مي توان به ايجاد ساختمان بزرگ موزه و كتابخانه و ساختمان اداري و توسعة خيابانهاي اطراف حرم اشاره كرد در سال 1350 هجري شمسي بخش مهمي از واحدهاي بافت تاريخي اين مجموعه ويران و به فضاي سبز تبديل شد. ايجاد فرودگاه ، ايستگاه راه آهن و جاده هاي مواصلاتي زمينه را براي جذب بيشتر زائران و مسافران فراهم كردو براي رفاه زائران و مسافران مراكز مختلف رفاهي از قبيل هتل ها و مهمانپذير ها در نقاط مختلف مشهد به ويژه اطراف حرم مطهر احداث گرديد. ضريح چهارم به ضريح ملمع طلا و نقره و ضريح شير و شكر معروف بود، در اين دوره ساخته شد. اين ضريح نيز در سال 1338 بر روي ضريح نگين نشان يا ضريح دوم نصب شد. بعد از انقلاب پس از انقلاب اسلامي توسعه ابنيه حرم مطهر رضوي با توجه به افزايش سالانه زائران در اولويت كار توليت آستان قدس رضوي و مسوولان اين نهاد قرار گرفت و معادل كل تاريخ ، در انقلاب اسلامي بناهاي حرم مطهر توسعه داده شد و احداث گرديد. هم اكنون مساحت اماكن متبركه به حدود 750 هزار متر مربع و يك ميليون متر مربع زيربنا توسعه پيدا كرده در حاليكه اين فضا در اول پيروزي انقلاب 130 هزار مترمربع بود در كنار فعاليتهاي توسعه اي، افزايش استحكام بناهاي حرم مطهر كه در طول يك هزار سال گذشته ساخته شدند در دستور كار قرار گرفت.ك/4
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 636]
-
گوناگون
پربازدیدترینها