واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: تاریخچه ضریح منور امام رضاعلیه السلام
خداوند در قرآن كریم در وصف خانههایى میفرماید:«فى بیوت اذن الله ان ترفع و یذكر فیها اسمه...».(نور/36) " در خانههایى كه خداوند رخصت فرمود که( قدر ومنزلت) آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود."ضریحها و بقاع متبركه امامان معصوم، از جمله این خانههاست كه از مشرق آنها، انوار پر فروغ جمال الهى، اقلیم دلهاى مستعد و عاشق را روشنى، حرارت،حیات و طراوت مىبخشد.در كتب لغت، ضریح اینگونه تعریف شده است: «خانه چوبین و مشبك یا از مس و نقره كه بر سر قبر امامى یا امامزادهاى سازند».اما در نگاه زائران و شیفتگان، ضریح رمزى از دلدادگى، عشق و آشنایى است.ضریح افسونگر نگاهها، رمز آشنایىها، محرم رازها، برق چشمها، تكیهگاه دست ها و سرزمین اشكهاست. ضریح چشم انداز نگاههاى مشتاق است كه دلهاى آگاه ، از پنجرههاى آن، افق دور دست آشنایى و صمیمیت را مىنگرند.ضریح منظر جانهاى امیدوارى است كه دیدگان، از وراى آن فروغ سپیده دمان روشنى و رهایى را مىبینند.دستهاى نیاز، به سوى ضریح قامت مىبندند و در پنجرههاى آن خود را به توسل و طلب قفل مىزنند.دیدگان خسته ،به درخشش پر فروغ آن جلا مییابند. و دلها به جذبه پر كشش آن بر مىآشوبند .در برابر ضریح، این مرز پیوند با ملكوت، دیوارهاى جدایى همه به یكباره فرو مىریزند و دلها عقده مىگشایند و نا گفتنىترین سخنان خویش را در هالهاى از رمز و راز با امام و مقتداى خویش در میان مىگذارند.روشن نمودن این مطلب كه از چه زمانی ضریح شكل كنونى را یافت و بدین صورت ساخته و پرداخته شد ، به دلیل عدم وجود مستندات تاریخى و اختلاف گفتهها و ابهامات موجود در منابع و مآخذ تقریباً میسر نیست. ساخت ضریح همچون هر پدیده و مصنوع دست انسان از مرحلهاى آغاز شده، و با گذشت زمان سیر تحول و روند تكاملى خود را طى كرده تا به صورت فعلى رسیده است.به نظر مىرسد دو عامل، علت عمده این تحول و تطور بوده است:1- اداى احترام و بزرگداشت شأن امام.2- رشد روز افزون زائران.قبل از ورود به مباحث مختلف ضریح، و تاریخ و انواع آن،در مقدمه مبحث به مشاهداتجهانگرد معروف جهان اسلام یعنى"ابن بطوطه"، كه در سال 734 از طوس و آستان قدس رضوى دیدار داشته و در كتاب خودبهنام «تحفة النظار» به آن پرداخته،اشارهمی نماییم:مشهد مكرم امام رضا علیه السلام قبههاى بزرگ دارد. قبر امام در داخل زاویهاى استکه در کنار آن مدرسه و مسجدىقرار گرفته، این عمارتها همه با سبكى بسیار زیبا ساخته شده و دیوارهاى آن كاشى است. روى قبر صندوقی چوبى قرار دارد كه سطح آن را با صفحات نقره پوشانیدهاند. از سقف مقبره ، قندیلهاى نقره آویزان است.آستانه در قبه هم از نقره است و پرده ابریشم زر دوزى بر در آویخته، دامن بقعه با فرشهاى گوناگون مفروش گردیده است.این سخن و عقیده كه تا قبل از دوران صفویه، ضریحى بر مرقد منور امام نصب نبوده ، قطعى است و برخى از آراء متفاوت حاكى از آن است كه بعضى تعبیر ضریح را براى صندوق به كار بردهاند.از زمان صفویه تا كنون تعداد پنج ضریح بر مرقد منور امام جاى گرفته است.ضریح اولاولین ضریح، ضریحى چوبى با تسمههاى فلزى، پوشش طلا و نقره بوده است كه در اواسط قرن دهم یعنى در دوران شاه طهماسب صفوى به سال 957 ه. ق ساخته و بر روى صندوقچه چوبى نصب شده است.در كتیبه دور این ضریح سوره «هل اتى» به خط ثلث شیوا مكتوب بوده و در كتیبه طلایى سر در ضریح نصبو مکتوبیبه شرح ذیل نوشته بوده است. "به توفیق الهى و تأیید ائمه معصومین صلواة الله علیهم اجمعین، طهماسب بن اسماعیل از صفوى این محجر طلا در این موضع عرش اعتلا موفق و مؤید گردید." (سنه 957)در سال 998 عبد المؤمن خان ازبك، پس از قتل عام مردم، ما یملك و اموال آنان را به یغما مىبرد، در این غارت بخشى از اموال آستان مقدسهمچون قندیلهاى طلا، كتب و قرآنهاى نفیس خطى از جمله قطعه ایالماس به درشتى یك تخم مرغ و میل طلایى كه به فرمان شاه طهماسب بر فراز ضریح مطهر نصب بوده است همراه تعدادى از فرشهاى آستان مقدس به تاراج، و به هرات و بخارا برده مىشود.در سال 1311 كه صندوق طلاى مرقد منور عوض مىشود، به دلیل فرسودگى پایهها، ضریح مذكور برچیده شده، طلا و نقره و جواهرات آن از چوبها جدا و به خزانه مقدس منتقل مىشود.ضریح دومضریح مرصع فولادى، معروف به ضریح نگین نشان است، كه در سال 1160 ه. ق به آستانه مقدس تقدیم و نصب شده است. بر اساس شواهدتاریخى، واقف ضریح، شاهرخ فرزند رضا قلى میرزا فرزند نادرشاه افشار و نوه شاه سلطان حسین صفوى است.ضریح نگین نشان كه اكنون در زیر ضریح كنونى جاى دارد از فولاد ساخته شده و داراى قبههاى مزین به یاقوت و زمرد است؛ بر هر یك از قبههاى مربع مشبك آن كه تقریبا به دو هزار قبه مىرسد روى صفحه طلاى ضخیمى چهار قطعه یاقوت و یك زمرد نصب شده است.در كتیبهاى كه بالاى در ورودى ضریح به خط نستعلیق وجود دارد چنین آمده است: «نیاز رحمت ایزد مستعان و تراب اقدام زوار این آستان ملك پاسبان، سبط سلطان نادر شاهرخ شاه الحسینى الموسوى الصفوى بهادر خان به وقف و نصب این ضریح و قبههاى مرصع چهار گوشه ضریح مقدس مبارك موفق گردید، سنه 1160 قمرى».در زمان تولیت میرزا سعید خان براى مصون ماندن نذورات و جواهرات داخل ضریح مطهر شبكه و پوشش مطلایى روى ضریح منور قرار مىگیرد.ضریح سومدر عصر سلطنت فتحعلى شاه قاجار ضریحى فولادى و ساده ساخته و روى ضریح نگین نشان نصب مىشود.سقف این ضریح با چوبهایى كه با ورق طلا، طلا كوب شده بود پوشش یافت، و در طرف پایین پاى مبارك در مرصع تقدیمى فتحعلى شاه قاجار نصب شده بود.یك طوق طلاى جواهر نشان در وسط و دو گل جواهر نشان در دو طرف آن قرار داشت، این ضریح تا پایان نیابت تولیت دكتر سید فخر الدین شادمان بر جا بود.در سال 1330 شمسى نائب تولیت وقت آقاى سید جلال الدین تهرانى تصمیم مىگیرد كه این ضریح را برچیده و به جاى آن ضریحى از طلا و نقره نصبنماید. نقشه هاى اجرایى و مقدمات كار آماده مىشود، اما به دلیل دگرگونى اوضاع عمومى و اجتماعى كشور،كار معوق مىماند .ضریح چهارمچهارمین ضریح به نام ضریح طلا و نقره معروف به (شیر و شكر) است كه در سال 1338 خورشیدى ساخته شده و پس از برداشتن ضریح سوم و انتقال آن به موزه، روى ضریح نگین نشان نصب مىشود و بر روى سقف ضریح از داخل این دو بیتى نوشته شده:هاتفى وصف این ضریح بگفتعجز الصانعون عن صفتكبهر تاریخ دور معنى سفتما عرفناك حق معرفتككه به حساب ابجد از مجموع حروف مصراع چهارم عدد 1379 به دست مىآید كه تاریخ نصب ضریح است.ضریح پنجمضریحى است یك پارچه و داراى صلابت و استحكام و تمامى گلبرگها و نقشهایى كه در آن به كار رفته است داراى بار فكرى و فرهنگى و منتقل كننده پیام نظام مقدس جمهورى اسلامى است.ضریح جدید، به زیور سوره مباركه یاسین و هل اتى و اسماء و صفات الهى و با خط بسیار زیبایى آراسته شده است و قسمت داخلى آن نیز تماما خاتم كارى اصل است. در ضریح جدید مجموعهاى از اصیلترین و بدیعترین آفرینشهاى هنر اسلامى به كار رفتهاست.كار ساخت آن پس از پنج سال مطالعه و تحقیق و ارایه طرحهاى مختلف از اواخر سال 72 آغاز شد و نصب آن همزمان با آخرین غبار روبى كه در تاریخ 21/10/79 انجام شد آغاز گردید و پنجاه و شش روز به طول انجامید.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 431]