نگاهى به چالش هاى امروزين جهان و وضعيت فعلى ايران سرمايه دارى فقير

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: نگاهى به چالش هاى امروزين جهان و وضعيت فعلى ايران سرمايه دارى فقير
[دكتر ابراهيم فياض ]
امروزه نظام معنايى كه پشتوانه تقاضا بود و مصرف را معنامندى كرد از ميان رفته است.
چندان پوشيده نيست كه سرمايه دارى در خود فسادى ذاتى دارد، كه نسل هاى مختلفى از متفكران به آن اشاره كرده اند. براى مثال ماركس و اخلاف اش باور دارند كه آدمى دچار از خود بيگانگى و نوعى خودآگاهى دروغين مى شود. فرويد نيز معتقد بود عقلانيت توليد شده توسط سرمايه دارى باعث مى گردد بشر از وضع انسانى خويش دور بماند. زيرا برخورد كاملاً مكانيكى با غرايز دارد و موجب مى شود كه آدمى در قالب بندى ها به دام افتد و محروميتى به دنبال مى آورد كه عقده ها را به وجود مى آورد.
ماركس و فرويد اين بحث ها را زمانى مطرح مى كردند كه انقلا ب هاى سرمايه دارى رخ داده بود؛ مدرنيسم به مدرنيته منجر شده بود و متفكران آن را استوار و تمام قد مى ديدند. ماركسيست ها بعد از انقلاب اكتبر روسيه سعى كردند قواعد اصلى سرمايه دارى را به صورت ديگرى دنبال كنند. هر چند به ظاهر ساز مخالف كوك مى كردند ولى به جاى قدرت دادن به فرد و اجزا، سازمان هاى كلى و كلان حكومت را حاكم نمودند. برخوردى كه ايشان با انسان ها مى كردند مثل چيزى بود كه «آلدوس هاكسلى» در رمان «دنياى قشنگ نو» نشان مى دهد. در اين رمان كارخانه هايى وجود دارد كه پرورشگاه هاى بزرگ صنعتى انسان به شمار مى رفتند و انسانى كه به وجود مى آوردند گذشته و خانواده نداشت و آنگاه به دلايلى دچار بحران شده عقب نشستند. ماركوزه كل ماجراى غرب را (از چپ و راست) به نقد كشيد و از بعد جنسى انسان مدرن را تك ساحتى ناميد. اريك فروم نيز عقلانيت حاكم بر سرمايه دارى را خدشه دار مى دانست كه از منظر تكنولوژى همه چيز انسان حتى اوقات فراغت را هم سلب مى كند. زيرا انسان در چرخه كورى وارد مى شود كه به شكل عجيب و غريبى حتى هنگام استراحت نيز جزئى از ماشين توليد است. انسان سنتى در فشار نبود. حتى اگر كنار زمين كشاورزى خود به خواب مى رفت در لحظات فراغت آزاد بود و احتمالاً شب يلدا را خارج از چرخه توليد مصرف مى گذراند. در حالى كه انسان جديد حتى هنگام استراحت ملزم به مصرف كالاهايى است تا از راه استفاده از آنها دستگاه توليد را سودمند جلوه دهد و سراپا نگاه دارد. او با مصرف توليدات در هنگام فراغت نياز به توليد را براى توليدكنندگان مهيا مى نمايد. در نتيجه و از اين منظر، سرمايه دارى از بعد ساختارى نيز دچار گونه اى فساد و استعداد زوال است. چرا كه تقاضا، ضامن طى شدن مسير رشد است اما امروزه نظام معنايى كه پشتوانه تقاضا بود و مصرف را معنامندى كرد از ميان رفته است.
هميشه رشد تقاضا همواره با تبليغات تند و تيز به وجود مى آمد. مثلاً در دوره اى اغواگرى جنسى به كمك ماشين تبليغات آمد. زيرا ميل و عمل جنسى از قديم امرى پوشيده بود كه حال با آشكار شدن، ايجاد جذابيت مى نمود. اما بزودى تازگى خود را از دست داد و تبديل به موضوعى پيش پا افتاده و غيرمحرك شد.
سپس ماشين تبليغ به سراغ مذهب رفت تا آن را با اغواگرى جنسى بياميزد. زيرا اين تركيب، تكان دهنده بود و جلب نظر مى كرد. كشيش هاى هوسران در خلوتى كه آن كار ديگر مى كردند يا حضور نشانه هاى مذهبى همچون صليب در پس زمينه اى محرك (به لحاظ جنسى) ببينند، را ميخكوب مى كرد اما رفته رفته موتور تبليغات سوخت هيجان آور خود را رو به اتمام يافت. به اين ترتيب كم كم مصرف نمى توانست همچون هنجارى به نظر بيايد، پس نظام معنايى كه پشتوانه تقاضا بود كمرنگ شده و تقاضا را در بازار ركود، تنها گذاشته است. اين ركود همچنان كه «اوباما» و بعضى از صاحبنظران اروپايى مى گويند تا ساليان درازى ادامه خواهد يافت. مگر اين كه نظام معنادهى به مصرف بازتوليد شود كه با قدرت گرفتن پست مدرنيسم و گرايش هاى انتقادى جديد بعيد به نظر مى رسد.
شايد يكى از مهمترين راه هايى كه مى توان مفروض داشت، دست و پا كردن نظام جامع اقتصاد جهانى به معنى واقعى كلمه باشد. يعنى به راستى و بدون دروغ پردازى سرزمين هاى مستضعف را به جرگه خريداران جهانى اضافه كنيم. روشن است كه اين مهم با دادن يك توان مالى حداقل به آن سرزمين ها ميسر مى شود. چنين كمك هايى تا امروز استعمارى، غيرصادقانه (و حتى گاه بدخواهانه) و تبليغى بوده اند. در حالى كه، دادن نيروى خريد و مصرف به يك ملت محروم يك كار حساب شده و دشوار است. ديگر آن روش هاى تفرعنى و خودبرتربينى براى غرب راه ساز نخواهد بود. بلكه مى بايست مصرف را از راه عمومى كردن در جهان عقلانى كرد. نمونه هايى نظير هند و چين نشان داده اند كه با عقلانى كردن بازار خويش به نوعى مصرف در جهان را به سهم خود به سمت عقلانى كردن برده اند. اين مهم همچنين بايد به همراه كم كردن مصرف در كشورهاى سرمايه دار صورت پذيرد. اين امر هم اكنون از سوى گروه هاى پست مدرن آغاز شده است. پوشيدن لباس كهنه كه اخيراً در حال اپيدمى شدن است نزد جوانان مى تواند نماد ضدمصرف گرايى باشد. مستقل كردن مصرف از غرب، تنها از راه عقلانى كردن نظام توزيع، صورت نمى گيرد. بلكه مى بايست اين بار از اين ايده ليبرال ـ ماركسيستى (اهميت توزيع) كناره گرفت و به توزيع توان توليد و مصرف رويكرد داشت. به نظر مى رسد به وجود آوردن پيمان هاى منطقه اى مى تواند كمك شايانى به خروج جهان از بحران بنمايد. به هر روى به نفع كشورهاى در حال توسعه (نظير ايران) است كه به سوى چنين اقداماتى دست گشايد. پيمان شانگهاى، ارتباط با كشورهاى امريكاى لاتين، ايجاد ناتوى اسلامى و و.‎/‎/ از اين دست هستند.
حال كه عقلانيت سرمايه دارى روبه زوال گذاشته است، مى توان به يك نوع عقلانيت منطقه اى پيوست. يكى از مهمترين امتيازات عقلانيت منطقه اى، فرهنگى بودن آن است. زيرا در اين صورت بندى جديد، فرهنگ امريكايى، نه به عنوان فرهنگ مسلط بلكه به مثابه فرهنگى در ميان ديگر فرهنگ ها نگريسته مى شود. چنانچه فرهنگى مسلط شود و بخواهد براساس نظم خود گستره توليد و مصرف را هدايت كند، مجبور خواهد بود با يك فشار مركزى به حاشيه ها حمله برد. حال فرهنگ هاى حاشيه دچار بحران معنا هستند. از اين رو گريزى از اين ندارند كه در پيوندهاى منطقه اى فرهنگ خود را در تعامل با فرهنگ هاى همسان ديگر بازسازى كنند اما همه اين پروسه ابتدا مى بايست از يك چارچوب نظرى آغاز شود تا همه چيز در حد امكان روشن انديشانه و با تدبير پيش رود. اين چارچوب نظرى مجبور است ادبيات جديدى را در نظريه پردازى ها بنيان كند كه در پيوند با تجربه هاى تازه باشد. زيرا نظريه هاى پيشين مسبوق به تجربه هاى پيشين هستند. كشورهايى نظير ايران، مالزى، اندونزى و برزيل، اقتصادهاى روبه رشدى دارند. از جهت ديگر (كه مهمتر نيز مى باشد) رفتارهاى آنها گاه نشان مى دهد كه مايل هستند عليه نظريه هاى كهنه شورش كنند. به اين ترتيب، در ايران در آستانه يك دوراهى هستيم. مسيرى كه به سمت حل شدن در نظام فرهنگى اقتصادى امريكايى مى رود و ديگر طريقى كه به سمت اتحادهاى منطقه اى با تعادل فرهنگى گشوده مى گردد.
كشورهاى نفت خيز اغلب به راه اول رفتند و اكنون اين خطر وجود دارد كه بخواهند با بالابردن توليدات نفت، پائين آمدن قيمت آن را جبران كنند. يك ميل محافظه كارانه وجود دارد كه آدمى را به ياد كار اخير امريكائيان مى اندازد. وقتى از محل ماليات مردم (يعنى جيب مردم) براى نجات سرمايه داران خرج كردند. اين ميل همچنين ما را به ياد شاهان قاجار و پهلوى مى اندازد كه براى تجارت شخصى از ثروت ملت استفاده مى نمودند. بعضى از اشراف مثل سرجم ملكم خان و سميع الدوله نيز در كار دلالى بودند. ممكن است اين محافظه كارى در ايران در صورت نوعى اشرافيت غربگرا تحت عنوان ليبراليسم بازتوليد شود. يادآورى بودجه مارشال كه زمانى در ايران ميان دولتمردان گم شد در حالى كه ژاپن و آلمان از آن به نفع بازسازى خود سود بردند به اندازه كافى دردناك است. امروزه نيز مى بايست هشيارانه مراقب چنين انحرافاتى بود. كسانى در ايران هنوز بحران غرب را باور ندارند هرچند در غرب متفكران به اين مهم اذعان دارند. نوعى شيفتگى نزد بعضى از ايرانيان وجود دارد كه باعث مى شود ايشان عاشقانه به تمجيد از امر غربى باشند و هر چه عيب وجود دارد را ناديده مى گيرد. چنانچه منش سياسى و اقتصادى ما به تحول خود ادامه دهد اميد مى رود كه ديگر شاهد ماجراهايى نظير ۴۰۰۰ نفرى نباشيم كه طبق آمار بعضى از روزنامه ها وام هاى كلان گرفته اند و ظاهراً قصد بازپرداخت آن را ندارند. اكنون براى ايران دو آينده متصور است. يكى نوعى بومى گرايى نظرى و اقتصادگرايى منطقه اى و ديگر پذيرش مركزيت سرمايه دارى جهان كه به واقع نگران كننده است. اين در حالى است كه امروزه بيش از هر زمان ديگرى به نظر مى رسد كه بايد نفت را از سبد مالى كم كرد و آن را تابع ديگر توليدات نمود.
يکشنبه 8 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 57]