همايش اجتهاد در دوره‌ي معاصر -باب اجتهاد تا ابد باز است -تخصصي شدن فقه و تقليد در عصر امروز ضروري است اظهارات هاشمي،عميد زنجاني،تسخيري،بي‌آزار و ...

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: *همايش اجتهاد در دوره‌ي معاصر* -باب اجتهاد تا ابد باز است -تخصصي شدن فقه و تقليد در عصر امروز ضروري است اظهارات هاشمي،عميد زنجاني،تسخيري،بي‌آزار و ...

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: فقه و حقوق - فقه

همايش اجتهاد در دوره معاصر روز گذشته با حضور آيت‌الله هاشمي رفسنجاني، آيت‌الله عميد زنجاني، آيت‌الله تسخيري و رييس و برخي از اساتيد دانشگاه مذاهب اسلامي برگزار شد.

فقه مقارن در حوزه تدريس شود

امام (ره) فقه اسلامي را تئوري كامل اداره انسان و جامعه مي‌دانستند

به گزارش خبرنگار ايسنا، رييس مجلس خبرگان رهبري در اين همايش اظهار كرد: اگر توجه به عقل و خواست قرآن در اجتهاد جدي گرفته شود، به تخصص در رشته‌هاي مختلف فقهي بها دهيم، بحث‌هاي فقه مقارن را جدي بگيريم، تقليد را تخصصي كنيم، شوراي فقهي حداقل براي مسائل عمده‌ مديريت كشور تشكيل شود و علماي اهل تسنن و تشيع در دانشگاه‌ها و اجلاس‌ها با هم همراهي كنند، مي‌توان به وحدت جهان اسلام اميد داشت و براي اداره جهان به ظرفيت اسلام اتكا كرد تا از اين طريق بتوانيم به اهداف اسلام، پيامبر، انقلاب اسلامي و خواست علماي شيعه و سني دست پيدا كنيم.

وي در ادامه با اشاره به نوآوري‌هاي حضرت امام اظهار كرد: امام (ره) نوآوري‌هاي زيادي داشتند كه يكي از آن‌ها تاسيس مجمع تشخيص مصلحت نظام بود كه كاري بزرگ و ريشه‌اي در اداره جامعه است.

هاشمي افزود: نمي‌توان جامعه‌اي را كه تحت عنوان اسلام اداره مي‌شود، با برخي رواياتي مديريت كرد كه هزار و چند سال پيش در آن شرايط بدون اجتهاد، بدون توجه به عقل و بي‌توجه به مصالح و مفاسد، نقل شده است. در آن دوران موضوع هوا و فضا، اعماق چند هزار متري زمين و مسائل پيچيده‌ امروزي وجود نداشت. مسائل مستحدثه مسائلي هستند كه هر لحظه اتفاق مي‌افتند و در دوران كنوني، ما بايد با عقل و منابعي كه در اختيار داريم، آن‌ها را حل كنيم.

هاشمي رفسنجاني هم‌چنين با اشاره به غلبه‌ حاكميت جهاني بر حاكميت ملي در عصر حاضر يادآور شد: جهاني‌شدن يعني هر روز قدرت دولت‌هاي محلي به نفع اداره‌ جهاني كم شود. ما در بسياري مسائل اختيار را به دست سازمان‌هاي بين‌المللي مي‌دهيم. اسلام هم كه يك دين جهاني و هميشگي است كه به زمان و مكان محدود نيست و حتما براي اين‌ها اصول دارد؛ از اين رو حوزه‌ علميه بايد وارد اين‌گونه اصول نيز بشود.

وي در ادامه، تاسيس دانشگاه مذاهب اسلامي را گام عملي مهمي در جهت پرداختن به فقه مقارن خواند و تصريح كرد: بايد از آيت‌الله واعظ‌ زاده كه در آن زمان به دنبال تاسيس اين دانشگاه بودند و توانستند با كمك دولت آن را عملي كنند، تشكر كرد. اين دانشگاه امروز بسيار پيشرفت كرده، اما امكانات ضعيفي دارد و يكي از وظايف نظام كه ضرورت زمان ماست، تقويت اين دانشگاه است.

رييس مجلس خبرگان رهبري ادامه داد: اين روزها كارهاي بسيار خوبي در حوزه‌هاي علميه‌ قم و مشهد براي رفتن به سمت فقه مقارن انجام شده و اين از كارهايي است كه امروز بايد به شكل جدي دنبال شود. هم‌چنين بايد دانشگاه‌هاي متعدد فقه در كشورمان و به‌ويژه در مناطق اهل سنت به وجود بيايد. تقاضاهاي زيادي هم از سراسر دنيا در اين‌باره وجود دارد. اين مراكز بايد توسعه پيدا كند و حمايت بيشتري از آن‌ها صورت گيرد.

وي در ادامه با اشاره به تدوين دايره‌المعارف فقه مقارن از سوي آيت‌الله مكارم شيرازي خاطرنشان كرد: ايشان كار بسيار بزرگي انجام دادند و شيعه و سني هم بايد به دنبال اين كار باشند؛ چرا كه اگر فقه مقارن را بخوانيم و آن را درس بدهيم، فقه‌مان بسيار متفاوت خواهد بود.

هاشمي رفسنجاني هم‌چنين با اشاره به لزوم تغيير برخي احكام در دوره‌ جديد اظهار كرد: من يك بار به خاطر مساله‌ ارث در خانواده خودمان فكر كردم كه چرا حكمي وجود دارد كه مي‌گويد همسران نمي‌توانند از زمين ارث ببرند؟ اين مساله براي من قابل توجيه نبود؛ چرا كه قرآن اين را نمي‌گويد و تنها بحث يك چهارم از اموال همسر مطرح است. پس از بررسي اين مساله متوجه شدم به خاطر موضوعي كه در زمان فوت پيامبر درباره مالكيت زمين از سوي يكي از همسران ايشان وجود داشته، بحثي بر سر اين امر بين شيعه و سني پديد آمده است.

رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام افزود: اين فتواي بسيار معروفي است كه اكنون هم به آن عمل مي‌شود و زن‌ها نمي‌توانند حق خود را از ارث همسر بگيرند؛ پس از اين‌كه به قم رفتم و با مراجع ديگر صحبت كردم آن‌ها گفتند با احتياط و مصالحه در اين زمينه عمل شود. صحبتي هم با رهبري در اين‌باره داشتم، ايشان دستور دادند علما در جلسه‌ شب‌هاي پنج‌شنبه در اين‌باره بحث كنند. آيت‌الله شاهروي اين بحث را آغاز كرد و اين فتوا خيلي اصلاح شد. اكنون هم به مجلس رفته تا به صورت قانون درآيد.

وي تاكيد كرد: توجه كنيد 14 قرن است حق زنان در ارث شوهرانشان پايمال مي‌شود. موارد بسيار زياد ديگري هم از اين قبيل وجود دارد. خاصيت فقه مقارن، پيداكردن همين حقيقت‌هاست؛ اين‌طور جلسات و سمينارها هم بسيار مفيد است و دانشگاه فقه مقارن هم مي‌تواند در اين زمينه بسيار مفيد باشد. موضوع مهم اين است كه فقه مقارن را در حوزه‌ها جزو درس علما قرار دهيم.

هاشمي رفسنجاني با تاكيد بر لزوم تخصصي‌شدن اجتهاد اظهار كرد: يك مجتهد به تنهايي در همه‌ ابواب مورد نياز فقهي مردم نمي‌تواند متخصص باشد. چه‌طور فردي مي‌تواند در عمر 30-40 ساله تحصيل خود، همه‌ اين حقوق را كه هر كدام تخصص بزرگي است بداند؟ لذا ما بايد به سمت فقه تخصصي در يك حكومت اسلامي برويم؛ زيرا دخالت در امور مردم با فقه تخصصي امكان‌پذير است.

رييس مجلس خبرگان رهبري هم‌چنين گفت: اگر فقه تخصصي را بپذيريم بايد تقليد تخصصي را هم بپذيريم و اين‌گونه لازم نيست كسي در همه امور از يك نفر تقليد كند. اگر اين دو را پذيرفتيم بايد شوراي فقهي را هم بپذيريم. وقتي با سياست مي‌خواهيم همه جامعه را اداره كنيم، شوراي نگهبان ناظر مجلس بايد همه‌ تخصص‌ها را در خود داشته باشد و نظر تخصصي بدهد.

وي تاكيد كرد: لامحاله در دوره تخصصي‌شدن رشته‌هاي فقهي به شورايي شدن فقه مي‌رسيم و اساس همه‌ اين‌ها بايد بر عقل استوار باشد. ضمن اين‌كه بايد به چارچوب اجتهاد هم توجه كرد كه قرآن و سنت، مباني اصلي ما در اين راه هستند.

هاشمي رفسنجاني اظهار كرد: من پيشنهادي در فقه مقارن دارم كه علماي شيعه و سني مي‌توانند بنشينند و در اين‌باره بحث كنند؛ اين‌كه طبق روايت متواتر ثقلين بايد مرجعيت اهل بيت را پذيرفت؛ البته نه به شكل انحصاري بلكه به عنوان يك مرجع مطمئن. اگر فقه مقارن وجود داشته باشد و علما و فقهاي ما با يكديگر بنشينند مي‌بينند كه مرجعيت اهل بيت از مراجع قابل اتكاست.

رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام يادآور شد: زماني كه بسيار جوان بودم و در درس آيت‌الله بروجردي شركت مي‌كردم ايشان مي‌گفتند چرا بر سر خلافت با اهل سنت دعوا مي‌كنيد كه متعلق به زمان گذشته است. بايد روي مرجعيت اهل بيت بحث كنيد كه موضوع روز است.

آيت‌الله هاشمي رفسنجاني هم‌چنين خاطرنشان كرد: امروز دنياي اسلام نسبت به دوره‌هاي واسط در بعد تفقه و اجتهاد بسيار نزديك‌تر به صدر اسلام است. اكنون ما حركتي در جهت اصالت و عمق اجتهاد و نزديك شدن به اصل تشريع مي‌بينيم. در مقابل هم البته دست‌هاي زيادي در كار است كه نگذارد اين نتيجه‌ مبارك از آن گرفته شود، اما اميدواريم بتوانيم بر شيطنت‌ها غلبه كنيم.

وي افزود: در عصر بعثت، اجتهاد وجود داشت و جاي تعجب است كه هنوز در اين‌باره بحث وجود دارد. اين مساله بسيار بديهي است؛ البته در آن زمان وقتي قرآن بر مردم مكرر نازل مي‌شد، احتياجات مردم هم پيچيده نمي‌شد و حداكثر با يك واسطه موضوع حل مي‌شد؛ اما حتي پيغمبر هم غير از وحي و الهام، اجتهاد و مشورت مي‌كردند.

رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام يادآور شد: مشكلي كه ايجاد شد پس از رحلت پيامبر بود؛ گرچه در زمان خلفاي راشدين هم عده‌ معدودي از صحابه، مرجع اصلي بودند و شاگردان هم براي مردم و جامعه مرجع قرار مي‌گرفتند. مردم به علي(ع)، عايشه، ابن‌عباس، ابن مسعود و ... مراجعه مي‌كردند و احكام را از آن‌ها مي‌گرفتند تا دينشان را با آنها تنظيم كنند؛ البته در اين ميان علي ابن ابيطالب از همه نيرومندتر بود.

هاشمي رفسنجاني با بيان اين‌ كه در آن دوران صحابه يا تابعين مرجع فكري مردم بودند، گفت: در قرن اول بسياري اختلافات مسلكي و مذهبي مانند قرن دوم وجود نداشت. دو مدرسه بود كه اشتراكاتي داشتند و انتقادي هم به يكديگر وارد مي‌كردند. آنها دو شيوه را براي رسيدن به احكام ارائه مي‌دادند. در قرن دوم هم در بين اهل سنت، اجتهاد بسيار توسعه پيدا كرد و بيش از 100 مسلك در شهرهاي جهان اسلام وجود داشت.

وي اضافه كرد: در بين شعيان مساله به گونه‌ ديگري بود. آنها ائمه معصوم را مرجع اصلي مي‌دانستند؛ البته در آن دوران اهل سنت هم امام صادق(ع) و امام باقر(ع) را مرجع مي‌دانستند و به شاگردي آن‌ها افتخار مي‌كردند. در بين شيعه اجتهاد وجود داشت اما نه به فراواني اجتهاد در اهل سنت؛ زيرا بين سني‌ها اجتهاد بسيار قوي‌تر بود. شيعيان متكي به اظهارات معصوم عمل مي‌كردند و مسائل عملي از متن روايات تبيين مي‌شد.

رييس مجلس خبرگان رهبري تصريح كرد: در پايان قرن سوم و شروع غيبت در شيعه، شرايط جديدي پيش مي‌آيد و اوضاع معكوس مي‌شود. در اهل سنت به خاطر افراط در مذاهب اجتهادي، خلفا جلوي آزادي اجتهاد را كه قطعا آثار سياسي داشت گرفتند. اين دوره دوره‌ انسداد نسبي در تاريخ تفقه اهل سنت بود؛ برعكس شيعه كه از حالت حديث و روايت‌گويي به فضاي جديدي وارد شد كه تقريبا فضاي اجتهاد بود.

هاشمي رفسنجاني ادامه داد: از آن زمان فقهاي ما در عالم تشيع هم شروع به كارهاي فقهي كردند. علم و اصول تبيين شد، مباني اجتهاد به وجود آمد و روي عقل تكيه بيشتري شد. امروز اتكا به عقل و تعقل لازمه‌ تفقه و اجتهاد است و به آساني نمي‌شود از توجه ويژه‌اي كه قرآن به تعقل دارد، گذشت. خداوند انبيا را نزد ما فرستاده تا گنجينه‌ عقل را استخراج كنند؛ به همين خاطر، عقل، پيامبر باطن ناميده شده است.

وي اضافه كرد: در عصر غيبت، علماي پيشتاز شيعه وارد شدند و فقه را تبيين كردند. فقاهت در قرن چهارم به معناي مصطلح در كنار حديث در شيعه به وجود آمد. هم‌چنين در بغداد شرايطي پيش آمد و شيخ طوسي مجبور شد حوزه را به نجف بفرستد و اين نقطه روشني بود؛ زيرا آن‌جا كانون عظيم تفقه، حديث و درايت شد.

رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام تاكيد كرد: اهل سنت قرن‌ها به چهار مذهب بزرگ خود محدود بود. پس از پايان دوره‌ خلفا، در دوره‌ عثماني كه تكيه اصلي بر فقه حنفي بود، باب اجتهاد باز شد؛ اما پس از اين‌كه عثماني ضعيف شد آن چهار مذهب مجددا گسترده شد. پس از آن آنها به دوره‌ نوآوري رسيدند كه اين مساله را بايد به عبده و سيد جمال‌الدين اسدآبادي متكي دانست. امروز هم نوآوري‌هاي اهل سنت بسيار قابل توجه است.

هاشمي رفسنجاني در ادامه خاطرنشان كرد: همان‌طور كه امام (ره) اكنون جايگاهي در جامعه دارد كه وقتي ايشان چيزي گفته، بسياري از شخصيت‌هاي فقهي به خودشان اجازه نمي‌دهند خلاف آن را بگويند، در قرن چهارم تا ششم و هفتم هم شيخ طوسي اين شرايط را در جامعه پيدا كرده بود؛ گرچه تفقه وجود داشت ولي مبنا و محور، حرف‌هاي شيخ طوسي بود.

وي اضافه كرد: در قرن هفتم محققان نوآوري‌هايي انجام دادند. محققان ما در جبل‌عامل، نجف و حله دوره‌هاي خوبي داشتند. همان‌طور كه در بين اهل سنت هم كساني هستند كه بسيار جدي روي روايت و حديث كار مي‌كنند، در شيعه هم اخباري‌ها به وجود آمدند كه به مكتب محدثين با تعصب بيشتري تعلق داشتند. محدثين، متون حديث را جمع مي‌كردند اما اخباري‌ها مسائلي را جمع كردند كه با علم اصول مخالف است؛ آنها با استفاده از عقل در اجتهاد مخالفند.

رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام هم‌چنين اظهار كرد: بسياري از شخصيت‌هاي بزرگ پس از آن آمدند و آنها را منزوي كردند و اين‌گونه فقه بر مبناي درايت شكل گرفت. پس از شيخ انصاري كه او را قله‌ بلندي در فقه مي‌دانند، فقه شيعه رو به كمال گذاشت؛ گرچه در دوره‌ رضاخان پهلوي فقها آسيب ديدند ولي نجف روي پاي خود ايستاد تا كم‌كم به دوره‌ جديد رسيديم. پس از اين‌كه رژيم پهلوي به اين جريان ضربه زد، بعد از آن فقها جان گرفتند و نوآوري‌هايي در عصر مشروطه، خود را در عالم سياست نشان داد؛ گرچه بسياري از آنها سركوب شد.

هاشمي رفسنجاني افزود: بعد از شهريور 20 كه حوزه دوباره شكل گرفت و بعد از 20 سال كه دوران طفوليت و جواني‌اش را پشت سر گذاشت، در اواخر دهه‌ 30 و 40 به بلوغ رسيد تا شخصيتي مثل امام راحل وارد فقاهت نوين مي‌شود. يكي از مهم‌ترين نوآوري‌هاي ايشان هم ولايت فقيه بود كه مي‌گفت اين مساله تشريفاتي نيست بلكه به اداره‌ همه‌ امور كشور مرتبط مي‌شود. تعبير امام (ره) اين بود كه فقه اسلامي تئوري كامل و جامع اداره انسان و جامعه از گهواره تا گور است. اين موضوعي بود كه هيچ‌كس تا آن زمان به صراحت در آن وارد نشده بود و امام (ره) در حالي اين درس‌هاي ولايت فقيه را در نجف مي‌گفت كه دوران تبعيد خود را مي‌گذراند.

هاشمي در پايان با تشكر از دانشگاه مذاهب اسلامي براي برگزاري همايش اجتهاد در عصر معاصر گفت: اين حركت شريف در جهت تعميق اجتهاد و نزديك كردن مذاهب اسلامي به يكديگر صورت گرفته و من مطمئن هستم بحث‌ها مي‌تواند گامي در جهت وحدت جهان اسلام بردارد.

اجتهاد راه شناخت اسلام است

تجديد صحيح آن است كه اسلام را زنده و جاودانه نگه داريم

آيت الله تسخيري نيز در اين همايش تصريح كرد: سوال اساسي اين است كه مساله‌ي تجديد در دين به چه معنا است در اينجا دو جواب مطرح شده كه يك جواب فني و علمي است و پاسخ ديگر از سوي افراد كم‌سواد وغير مجتهد بيان مي‌شود.

وي افزود: جواب غيرصحيح در مورد مساله‌ي تجديد آن است كه تجديد يعني هرچه نظر ما باشد و هرچه هرموناتيك زمانه خواست و هرچه ما از متون فهميديم مي‌توانيم آن را بر دين تحميل كنيم.

دبير كل مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي اظهار كرد: تجديد صحيح آن است كه اسلام را زنده و جاودانه نگه داريم و حقيقت اسلام را كاملا درك كنيم لذا تجديد به معناي تجديد از داخل و در چارچوب قوانين است.

آيت الله تسخيري، يگانه راه تجديد در اجتهاد را خود اجتهاد دانست و خاطرنشان كرد:‌ مجتهد است كه مي‌تواند در دين تجديد به وجود آورد اجتهاد راه شناخت اسلام است و از راه اصول فقه و علم فقه محقق مي‌شود. اگر بخواهيم تجديد كنيم بايد در علم اصول و علم فقه طبق ضوابط آراي جديد را مطرح كنيم.

وي با تاكيد بر لزوم كنار زدن عواملي كه در فقيه تحميل مي‌شود، گفت: تئوري‌هاي اسلام در مورد مسائل اقتصادي، ‌اجتماعي و حقوقي بايد مدنظر قرار گيرد و تا رسيدن به نقطه‌ي مطلوب كار زيادي در پيش داريم ضمن آنكه مسايل مستحدثه نيز وجود دارد كه پيش از اين در ذهن فقهاي ما مطرح نبوده است بايد در اين زمينه‌ها نيز كار شود.

تسخيري تاكيد كرد: به عقيده‌ي من زمينه تجديد در دين زياد است ولي در چارچوب اجتهاد و منطق.

دبير كل مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي در پايان ابراز اميدواري كرد كه سمينارهايي از اين دست گسترش يافته و فقهاي اسلام به نتايج خوبي دست يابند.

اختلاف مورد قبول و تاييد قرآن است

هراسي در بحث پيرامون مسايل كلامي نداريم

به گزارش ايسنا در ادامه اين همايش، مشاور وزير علوم گفت: اختلاف مورد قبول و تاييد قرآن است اما قرآن از تفرقه نهي كرده است.

آيت‌الله عباسعلي عميد زنجاني تصريح كرد: اصل اختلاف بيشتر در اعتقادات است و لذا وحدت و يكساني در اعتقادات ممكن اما دشوار است.

وي افزود: در حوزه فقه و اجتهاد فقهي كه از حوزه‌هاي معارف اسلامي است امكان وحدت بيشتر است زيرا كمتر مساله فقهي وجود دارد كه مبتني بر اعتقادات باشد هر چند برخي از فرق اسلامي مساله توحيد و شرك را به مباحث فقهي تسري داده‌اند اما اين قبيل نظرات شاذ است.

اين مدرس حوزه و دانشگاه مساله حكومت را مساله فقهي دانست كه ريشه در اعتقادات دارد و خاطرنشان كرد: اگر مي‌بينيم در مساله حكومت ديدگاه اهل تسنن و اهل تشيع همواره در تاريخ متفاوت بوده به دليل خاستگاه اعتقادي آن است لكن اصل احتجاج نيز پذيرفته شده است.

عميد زنجاني گفت: بسياري از اين‌كه در عصر ما احتجاجات كلامي متوقف شده خوشحال هستند و تصور مي‌كنند كه اين توقف موجب ايجاد وحدت مي‌شود در حالي كه اين نظر اشتباه و خلاف قرآن است. احتجاج و ارايه برهان متقابل نقطه نظرات را به هم نزديك مي‌كند و باعث مي‌شود كه طرفين از ديدگاه هم آگاه شوند.

مشاور وزير علوم با بيان اين‌كه اگر در عصر ما ارايه برهان، حجت و جدال احسن متوقف شده شايد تفرقه رشد كرده باشد، اظهار كرد: فقه مقارن اجتهادي آن است كه آراي مختلف در آن ديده شده و بر اساس مشتركات رايي صادر شود و مورد استفاده قرار گيرد.

وي گفت: ما بر اساس منطق قرآن، هراسي در بحث پيرامون مسايل كلامي نداريم.

عميد زنجاني در بخش ديگري از سخنان خود بيان كرد: در خصوص مساله حكومت سعي شده بود كه در گذشته خاستگاه اعتقادي برايش تصور شود و در فقه براساس آنچه كه در سقيفه اتفاق افتاده مورد تفسير قرار گيرد لذا بسياري از فقهاي فريقين حكومت را مبتني بر اصل اعتقادي خلافت يا امامت دانسته‌اند.

وي در پايان تاكيد كرد: احترام به اختلافات يك اصل مسلم است مشروط بر اين‌كه به سمت برهان، احتجاج و جدال احسن برويم تا ميدان وفاقيات گسترش يافته و ميدان اختلافات محدود شود.

اختلاف نظرهاي اجتهادي وسيله‌ي ترقي و عرضه‌ فقه اسلامي به جهان شود

حجت‌الاسلام والمسلمين بي‌آزار شيرازي نيز گفت: به جاي اين‌كه اختلاف نظرهاي اجتهادي در مسائل مستحدثه باعث تفرقه شود، اين امر بايد وسيله‌اي براي ترقي، تعالي و عرضه‌ي فقه اسلامي به جهان قرار گيرد.

رييس دانشگاه مذاهب اسلامي اظهار كرد: هم‌اكنون در مجامع فقهي اروپا از فقه اسلامي بهره گرفته مي‌شود. حتي برخي قوانين در اروپا تغيير كرده تا مطابق فقه اسلامي باشد و اين نشان مي‌دهد كه فقه اسلامي مي‌تواند يك فقه بخشنده باشد.

وي افزود: مساله‌ي اجتهاد يكي از ويژگي‌ها امتيازات بزرگ اسلام است كه مسلمانان را به تأمل در دين همراه با در صحنه بودن و در جامعه بودن دعوت كرده است. اين اجتهاد نقش بسيار مهمي در طول تاريخ و به‌ويژه در جمهوري اسلامي داشته است.

بي‌آزار شيرازي يادآور شد: پس از پيروزي انقلاب اسلامي، بسياري از انديشمندان جهان اسلام براي يافتن رمز پيروزي انقلاب مطالعه كردند و چون اين انقلاب با ولايت فقيه صورت گرفته بود، آنها به سراغ تاريخ فقه و فقها رفتند و به اين نتيجه رسيدند كه بايد از مجتهدي پيروي كرد و در كنار سنت، عقل و اجماع هم بايد مورد توجه قرار گيرد.

رييس دانشگاه مذاهب اسلامي تاكيد كرد: اين‌گونه بود كه فقه اسلامي وارد صحنه‌ي جامعه شد و استقبال فراوان مردم باعث شد كه فقها قدرتمند شوند. قدرت آنها در نهضت ميرزاي شيرازي جلوه يافت و نهايتا منجر به پيروزي انقلاب اسلامي در ايران شد.

وي تصريح كرد: خوشبختانه در جهان اسلام رويكردي به فتح باب اجتهاد وجود دارد. استقبال از اين موضوع مساله‌ي نويدبخشي است كه مي‌تواند عامل مهمي براي وحدت ميان مذاهب اسلامي قرار گيرد.

بي‌آزار شيرازي با اشاره به برگزاري همايش اجتهاد در عصر معاصر خاطرنشان كرد: خوشبختانه استقبال بسياري خوبي از اين سمينار صورت گرفته و 64 مقاله از داخل و خارج براي همايش رسيده كه 12 مقاله‌ي برگزيده در اين همايش ارايه خواهد شد.

رييس دانشگاه مذاهب اسلامي همچنين در بخش ديگري از اين همايش تاكيد كرد: تقريب و نزديكي فراواني در مسائل اجتهاد و مصادر آن ميان مذاهب مختلف اسلامي وجود دارد.

بي‌آزار شيرازي در تعريف از لغت اجتهاد اظهار كرد:‌ اجتهاد از كلمه‌ي جهد به اين معناست كه انسان نهايت جهد و كوشش خود را براي استنباط احكام شرعي به كار برد. استنباط هم به معناي استخراج بوده كه به كار بردن اين كلمه در مورد استخراج احكام از متون قرآن، بسيار مناسب است.

رييس دانشگاه مذاهب اسلامي با اشاره به اين‌كه تقليد به معناي عمل به راي ديگري است، ادامه داد: در قرآن تقليد كوركورانه مورد مذمت قرار گرفته ولي تقليد مورد نظر ما درست مقابل تقليد مذموم است.

وي ادامه داد: علماي اصولي شيعه مي‌گويند كه بايد از مجتهد حي پيروي كرد برخلاف اخباريون شيعه كه معتقد به تقليد از مجتهد ميت هستند.

بي‌آزار شيرازي درباره‌ي تقريب مذاهب در مصادر اجتهاد، گفت: اولين مصدر، قرآن كريم است؛ در گذشته اختلاف ميان علماي اهل سنت و برخي از فقهاي اخباري كه قائل به تحريف قرآن بودند، وجود داشت و اين مساله باعث شكاف عميقي شده بود و همچنين باعث شد كه بگويند شيعه در قرآن با ما اختلاف دارد.

در ادامه‌ي اين همايش دكتر عادل ضيايي مدير گروه فقه شافعي دانشگاه مذاهب اسلامي درباره‌ي تتبع رخص اظهار كرد: از دلايل افرادي كه به تببع رخص قائل هستند اين است كه اكثريت اصوليان گفته‌اند كه شخص مي‌تواند از مجتهدي سوال كند و به فتوايش عمل نكند و به مجتهد ديگري مراجعه كند. همچنين اگر تتبع رخص جايز باشد منجر مي‌شود افراد بيشتري در دايره‌ي اطاعت باقي بمانند و آنها را منتسب به خارج شدن از اطاعت نكنيم.

وي در بيان ادله‌ي مخالفان تتبع رخص اظهار كرد: مخالفان تتبع رخص بيان كرده‌اند كه تتبع رخص پيروي از اميال نفساني است نه پيروي از شريعت. همچنين شريعت آمده تا بندگان امتحان شوند و اگر تتبع رخص جايز باشد تكاليف از دوش افراد برداشته مي‌شود؛ بنابراين اگر تتبع رخص به قصد پيروي از هواي نفس باشد و يا تكاليف را از دوش فرد بردارد جايز نيست. به عنوان مثال برخي از بزرگان بيان كردند كه افراد قائل به تتبع رخص فاسق هستند.

باب اجتهاد در جامعه‌ي اسلامي تا ابد باز است

يك استاد دانشگاه مذاهب اسلامي نيز با بيان اين‌كه مبناي اجتهاد عقل است، گفت: باب اجتهاد در جامعه‌ي اسلامي تا ابد باز است.

استاد مولوي نذير احمد سلامي به بررسي مراحل، حوزه و اقسام اجتهاد پرداخت و اظهار كرد: مبناي اجتهاد عقل است و خداوند در قرآن مجيد براي عقل اعتبار و ارزش قائل شده است.

وي همچنين به بررسي پيشينه‌ي تاريخي اجتهاد پرداخت و گفت: باب اجتهاد در جامعه‌ي اسلامي تا ابد باز است.

وي با تاكيد بر اينكه مجتهد با اجتهاد خودش نمي‌تواند حدود و قصاص را تغيير دهد و در قطعيات مجالي براي اجتهاد نيست، گفت: علما دو نوع اجتهاد را نياز جامعه مي‌دانند كه يكي اجتهاد ابتدايي و انشايي و ديگري اجتهاد اختياري است.

استاد مولوي نذير احمد سلامي افزود: در اجتهاد ابتدايي مجتهد در مورد مسائلي كه پيرامون آن مطالبي نبوده و هيچ مجتهدي فتوايي براي چنين مسائلي صادر نكرده، فتوا صادر مي‌كند.

وي افزود: در فتواي اختياري مجتهد احوال مجتهدان گذشته را بررسي و يك كدام را با توجه به وضعيت جامعه برمي‌گزيند.

اين استاد دانشگاه مذاهب اسلامي، با تاكيد بر اينكه باب اجتهاد تا قيامت باز است، افزود: سوء تفاهمي نسبت به اهل سنت به وجود آمده كه مي‌گويد اهل سنت معتقد به اجتهاد نيستند و باب اجتهاد را بسته‌اند كه اين كار مقطعي بوده و باب اجتهاد باز است.

در ادامه آيت‌الله واعظ‌زاده عضو هيات امناي دانشگاه مذاهب اسلامي به بررسي اجتهاد در قرآن پرداخت و افزود: حدود 10 آيه از قرآن مجيد از ماده‌ي جهد در باب مفاعله و 20 بار فقه افعالي آورده شده است.

وي با تاكيد بر اينكه كلمه‌ي استنباط ريشه در قرآن دارد، گفت: فتوا چند بار در قرآن به كار رفته است و شورا نيز يكي از موضوعات مهم مطرح در قرآن است كه بين شورا و اجتهاد رابطه وجود دارد.

واعظ‌زاده افزود: كلمه‌ي شورا تا حدود زيادي در تاريخ اسلام رواج داشته و بعد از آن در بين فقها رواج پيدا كرده است.

عضو هيات امناي دانشگاه مذاهب اسلامي، با تاكيد بر اينكه سطحي‌نگري اجتهاد نيست، گفت: از ديدگاه شيعه، اهل بيت(ع) تفقه و استنباط مي‌كردند و در آيات و روايات اجتهاد را مي‌توان استنباط كرد و ائمه و اهل بيت(ع) به اجتهاد معتقد بودند.

بايد جامعه‌شناسي فتوي داشته باشيم

به گزارش ايسنا، حجت‌الاسلام و المسلمين احمد مبلغي،رييس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي نيز طي سخنراني در اين همايش با تاكيد بر اينكه مجتهد حتما بايد قبل از اينكه دست به اجتهاد بزند، فيلسوف اجتهاد باشد، گفت: ما بايد اجتهاد را به دو مرحله‌ي كار اجتهاد و فتوي تقسيم كنيم.

وي افزود: كار اجتهاد جايگاهي است كه انسان خود نگاه اجتهادي را لحاظ كند. فتوي داراي چند مرحله است نخست ارايه فتوي كه بايد با ادبياتي صورت گيرد كه دريافت كننده متوجه شود. ديگري عمل به فتوي است كه بايد در مقام عمل اجراپذير باشد و در نهايت بازتاب فتوي است كه در اين راستا مناسب است كه ما جامعه‌شناسي فتوي داشته باشيم.

در ادامه اين همايش، دكتر جليل اميدي با بيان اين‌كه اجتهاد فرآيندي است كه در آن فقيه با تكيه بر ملكه‌ي فقاهت، از راه نظر در ادله‌ي احكام و با صرف همه تواناهاي فقهي خود در صدد فهم حكمي از احكام شرعي برمي‌آيد،گفت: مراد از ملكه، صفتي يا كيفيتي است راسخ در نفس كه به واسطه‌ي كثرت ممارست در متعلقات، بطي‌ءالزوال باشد؛ برخلاف حال كه سريع‌الزوال است.

وي افزود: فقهي كه فقيه در فرآيند اجتهاد در صدد تحصيل آن است يك معرفت ظني است كه با فقه در معناي مصطلح برابر تلقي شده است. تاكيد بر ظني بودن چنين معرفتي براي آن است كه آنچه به نحو قطعي حكم شرعي به شمار آيد نظير حليت بيع و حرمت ربا از اساس از دايره‌ي اجتهاد خارج است.

اميدي ادامه داد: بعضي از اعاظم اصوليين همه‌ي استعدادها و قابليت‌هاي فقيه يا مجتهد را در دو شرط خلاصه كرده‌اند اول احاطه به مدارك شرع و تمكن از نظر در آن‌ها و تحصيل ظن از آن‌ها. دوم عدالت يعني ملكه‌اي كه در همه احوال او را به مراعات تقوا و ملازمت مروت وادار كند. اين شرط دوم البته شرط اعتماد بر اجتهاد تلقي شده است نه شرط صحت اجتهاد.

وي خاطرنشان كرد: بعضي ديگر با اندكي تفسير گفتند مجتهد يا فقيه فردي است بالغ، عاقل، فقيه‌النفس، عارف به دليل عقلي و داراي درجه‌اي متوسط در لغت و عربيت و بلاغت و اصول و متعلقات احكام از كتاب و سنت و آگاه از مواضع اجماع و ناسخ و منسوخ و اسباب نزول و اقسام احاديث و احوال روايان آن‌ها.

اميدي با بيان اين‌كه در يك تقسيم كلي مي‌توان سير تاريخي فقاهت و اجتهاد را در دوره ماقبل تدوين و استقرار مذاهب و مابعد آن يا دوره‌ي استقلال و دوره‌ي انتساب تقسيم كرد، ادامه داد: فارق ميان اين دو دوره آن است كه مجتهدين عصر استقلال، در استنباط احكام و صدور فتوي، تقيد و التزامي به مراعات روش فقاهت و قواعد و مباني و شروط و ضوابط اجتهادي ديگران نداشته‌اند. در واقع خود هم مبتكر تاسيس و تنقيح اصول و ماخذ استنباط احكام بودند و هم متكفل تفريع فروع و استنتاج جزئيات مسائل فقهي بر مبناي آن اصول و ماخذ. در حالي كه در دوره‌ي بعد، مجتهدان منتسب يا ملتزم بر مبناي روش‌هاي استدلال و قواعد و شروط استنباط مجتهدين مستقل به اجتهاد و اظهارنظر در احكام شرعي مسائل مي‌پرداخته‌اند.

وي در توضيح حصر ابواب اجتهاد گفت: منظور از حصر ابواب اجتهاد، احصا و استقراي قواعد و مباني و روش‌هاي استنباط احكام فقهي و ساماندهي آن‌ها در قواعد و مباني و روش‌هاي مذاهب مدون و متداول و بي‌اعتنايي به اقوال و آراي خارج از اين مذاهب و طرق استنباط آن‌هاست. به نحوي كه بعد از آن همه اجتهادات و افتائات تازه بر مبناي يكي از آن قواعد و در چارچوب يكي از آن مذاهب به عمل آيد و آراي غيرمنطبق بر قواعد و غيرمقيد به مذاهب مدون به واسطه‌ عدم انضباط فاقد اعتبار و غيرقابل التفات محسوب شود.

اگر اجتهاد نبود جريان شريعت با مشكلات مواجه مي‌شد

دكتر عابدين مومني نيز به بررسي ديدگاه مذهب اماميه در مورد اجتهاد در عصر رسالت و ائمه معصومين پرداخت و اظهار كرد: از كهن‌ترين اختلاف‌ها ميان اهل اسلام اختلاف در تاريخ پيدايش اجتهاد در جهان اسلام است. عده‌اي تاريخ پيدايش اجتهاد را به عمل رسول خدا (ص) مستند مي‌كنند و عده‌اي ديگر آن را از اعمال صحابه و ياران پيامبر مي‌دانند كه در عصر حضور رسول خدا (ص) رخ داده است. همين اختلاف در ميان علماي اماميه نيز مشاهده مي‌شود.

وي گفت: برخي‌ها معتقدند در غياب پيامبر و معصومين اجتهاد مجاز است و واقع هم شده، بعضي ديگر معتقدند در حضور آنها نيز اجتهاد مجاز است و واقع شده است كه احاديثي از معصومين مويد وجود و رخ داد اجتهاد در عصر آنها است.

مدير گروه فقه و حقوق اماميه‌ي دانشگاه مذاهب اسلامي، درباره‌ي متداول بودن اجتهاد در عصر ائمه، گفت: از نظر اماميه عصر ائمه از زمان ارتحال پيامبر شروع مي‌شود و هم‌اكنون نيز ادامه دارد و به عصر حضور و عصر غيبت تقسيم مي‌شود و اجتهاد متداول در عصر ائمه همانند اجتهاد معصوم در عصر فعلي است.

مومني با تاكيد بر اينكه اجتهاد يك امر عقلاني است، گفت: وجود اجتهاد در عصر معصومين مسلم است و قابل ترديد و انكار نيست و علماي اماميه در ادوار مختلف به وجود اجتهاد در عصر نبوي و ائمه‌ي معصومين اذعان و اعتراف كرده‌اند و حتي تلاش در اثبات آن داشته‌اند. بودن اجتهاد در عصر امامان نيز براي تصديق اعتبار اجتهاد در عصر پيامبر را اثبات مي‌كند زيرا اگر امام معصومي اجتهاد را حتي با تقرير تاييد نمايد از نظر شيعه همانند آن است كه پيامبر آن را تاييد كرده باشد.

وي گفت: آنچه وجود اجتهاد در عصر پيامبر را عقلا اثبات مي‌كند عقلاني بودن اجتهاد است، به عبارت ديگر جواز اجتهاد اولا بالذات عقلي است نه شرعي. اگر شرع نيز دستور به اجتهاد كردن داده باشد ارشادي است نه دستور تعبدي و همان تاييد حكم عقل و عقلا خواهد بود.

مدير گروه فقه و حقوق اماميه‌ي دانشگاه مذاهب اسلامي، گفت: اگر اجتهاد نبود جريان شريعت با مشكلات مواجه مي‌شد و از بركت اجتهاد فقه عظيم اسلامي تدوين شده و شريعت در گستره‌ي تاريخ جريان پيدا كرده است.

اين استاد دانشگاه مذاهب اسلامي، اجتهاد را علت شريعت و دين خاتم خواند و گفت: اجتهاد نظر عقلايي است و حكم تاسيسي اسلامي نيست.

مومني افزود: اجتهاد هيچ انحراف، بدعت و راه غلط نيست بلكه اساس بر اسلام است كه در زمان معصوم نيز رواج داشته است.

مدير گروه فقه و حقوق اماميه‌ي دانشگاه مذاهب اسلامي، با تاكيد بر اينكه اجتهاد را نمي‌توان منع كرد، افزود: اجتهاد يك رويه‌ي عقلايي در عصر ائمه و پيامبر بوده و همچنين اين رويه براي درازاي تاريخ تا انتهاي بقاي زمين و شريعت ادامه خواهد داشت و امكان تعطيلي ندارد مگر اينكه از اجتهاد خاصي بخواهيم صحبت كنيم.

وي با بيان اينكه اجتهاد استنباط عقلايي يك امر عمومي است، گفت: علماي شيعه مي‌گويند اجتهاد متداول در عصر ما همان اجتهاد متداول در عصر پيامبر بوده و آنچه در آن زمان اتفاق مي‌افتاده در زمان ما نيز در حال اتفاق است.

مومني با تاكيد بر اينكه اجتهاد تعطيل‌بردار نيست و در هميشه‌ي تاريخ بوده و خواهد بود، افزود: با اجتهاد بايد به مسائل مربوط به عصر خودمان پاسخگو باشيم تا شريعت از تحولات عصر عقب نيفتد.

به گزارش ايسنا، در ادامه‌ي اين همايش دكتر طوبي شاكري استاد دانشگاه مذاهب اسلامي و مدرس دانشگاه به بررسي روش‌شناسي اجتهاد پرداخت و اظهار كرد: تبيين مشروعيت اجتهاد و بررسي ماهيت و خواسته‌ي آن و روش‌شناسي اين پديده‌ي خاص و انحصاري و سيستم معرفتي فقه استوار است.

وي گفت: اوج روش‌شناسي اهل سنت مربوط به باب مطلق اجتهاد است و به ماهيت مربوط به موقعيت فرادست قواعد فقهي نزد اهل سنت است.

انتهاي پيام
سه شنبه 3 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 227]