اشك‌هاي شگفت‌انگيز درخت

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: اشك‌هاي شگفت‌انگيز درخت
دانش- مهرزاد فتوحي:
ماده‌اي كه درباره‌اش مي‌خوانيد، يكي از شگفت‌انگيزترين مواد جهان است.

فقط كافي است نگاهي به دوربرتان بيندازيد تا اين ماده را در شكل‌هاي مختلف و تركيب‌هاي متفاوت ببينيد؛ اين ماده پلاستيك نام دارد. «لارنس تامبا»، چاقويش را بيرون مي‌كشد و ضربه‌هاي محكمي به بدنه درخت مي‌زند. درخت ارتفاعش بيش از 20 متر است. بلافاصله پس از ضربه چاقو، شيره سفيدرنگي از ميان شيار «V» شكل بيرون مي‌زند.

لارنس، توجهي به اين شيره نمي‌كند. كار او اين است كه هر روز روي تنه‌ درخت‌هاي اين مزرعه در ليبريا، در غرب آفريقا، چنين شيارهايي بيندازد تا مايعي سفيد و چسبناك از تنه درخت‌ها بيرون بزند.

از شكاف‌هاي روي تنه درخت‌ها، شيره درخت به درون كاسه‌هاي كوچكي مي‌ريزد

مايعي چسبناك كه ماده اوليه تركيب بسيار عجيبي است: «پلاستيك»! ماده‌اي كه باعث مي‌شود ما راحت‌تر بخوابيم، دوچرخه سوارها راحت‌تر حركت كنند و در روزهاي باراني پاهايمان خيس نشود. مي‌دانيد چرا؟ چون از اين ماده شگفت‌انگيز، تشك‌هاي مناسب براي خوابيدن، لاستيك دوچرخه و حتي كفش هم درست مي‌كنند؛ ماده‌اي كه در بادكنك، توپ تنيس و حتي نخ‌هاي ماهيگيري وجود دارد. يكي از جالب‌ترين حالت‌هاي اين ماده را مي‌توان در انواع كش ديد. خاصيت ارتجاعي اين ماده به شكلي است كه تا اندازه‌اي كشيده مي‌شود و بعد دوباره به حالت اولش برمي‌گردد.

ساكنان آمريكاي مركزي، بيش از 3 هزار و 600 سال پيش با خاصيت‌هاي شگفت‌انگيز اين ماده آشنا شده‌اند. آن زمان از شيره سفيد‌رنگ درخت كائوچو، كه لاتكس ناميده مي‌شود، نخستين توپ‌هاي پلاستيكي را ساختند.

فاتحان اروپايي وقتي در قرن شانزدهم ميلادي، به مناطق سرخ‌پوست‌نشين آمريكاي مركزي قدم گذاشتند و از ديدن اشيايي با جنسي عجيب، شگفت‌زده شدند. به نظر بعضي از آنها اين ماده، محصول كاري جادوگرانه بوده است.

سال 1820 براي نخستين بار از صمغ مايع «لاتكس» بادكنك ساخته شد، در طول سال‌ها، بادكنك‌ها به شكل رنگي امروزشان در آمدند

مداد پاك‌كن، نخستين بار در سال 1770 در انگلستان ساخته شد

اما يافتن راز پلاستيك و علت ويژگي عجيب جنس آن، بسيار منطقي و ساده است. مولكول‌هاي بسيار ريز پلاستيك، كه اين ماده را تشكيل مي‌دهند، به شكل زنجيري طولاني و مارپيچي درهم تنيده شده‌اند. وقتي تكه‌ كشي پلاستيكي را مي‌كشيم، پيچ‌هاي مولكول‌هاي كش از هم باز مي‌شوند، كش باز مي‌شود و پس از رها كردن آن، دوباره به حالت اوليه‌اش باز مي‌گردد.

ذره‌هاي لاتكس در شيره بسياري از گياهان وجود دارد؛ اما بيش از همه در شيره درخت كائوچو يافت مي‌شود. اين درخت، گياهي گرمسيري است كه اصليت آن به كشور برزيل تعلق دارد. «كائوچو» نام ديگر لاتكس است. اين واژه از عبارتي سرخ‌پوستي گرفته شده است. «كاوو- او- چو» به زبان سرخ‌پوستان آمريكاي مركز يعني «اشك‌هاي درخت».لارنس تامبا، هر روز بايد با چاقو به تنه بيش از 600 درخت كائوچو ضربه بزند. شيره درخت طعمي ترش دارد و مانند شير فاسد شده بوي بدي مي‌دهد. پس از خارج شدن شيره‌ها از درخت‌ها، كارگرها آن را جمع‌ مي‌كنند. صمغ خشك شده ابتدا شسته و سپس به قطعات ريزتر خرد مي‌شود؛ هر چقدر خردتر شود،‌ بهتر است. شيوه نگه‌داري اين ماده اوليه تا سال‌ها معماي پژوهشگران بود. ماده خام لاتكس خيلي زود كهنه و خراب مي‌شود. در آغاز قرن 19 ميلادي، تلاش شد تا از پارچه‌اي كه روي آن به وسيله لاتكس پوشانده شده بود، جليقه نجات بسازند. نتيجه آزمايش يك شكست بزرگ بود. ماده لاتكس زير نور آفتاب ذوب شد و به درون آب ريخت.

شيره مايع درخت در سطل‌هاي بزرگ جمع‌آوري مي‌شود. مايع از يك توري عبور داده مي‌شود تا ناخالصي نداشته باشد

اين يك «تيركمان» است، قدرت كش آن آنقدر زياد است كه يك تكه كاغذ كه با آن پرتاب شود، به شئ‌‌ خطرناك تبديل مي‌شود

اما سرانجام «چارلز گودير» در سال 1839 اين مشكل را حل كرد. او تكه‌اي كائوچو را با گوگرد تركيب كرد و روي آتش گرفت تا گرم شود. توده زغال شده بوي وحشتناكي داشت، اما ديگر حالت چسبناكي نداشت و شكلش براثر گرما يا سرما تغيير نمي‌كرد؛ اين لحظه تولد پلاستيك بود. از آن زمان تاكنون پژوهشگران با انجام آزمايش‌هاي مختلف، تركيب‌هاي متفاوتي از پلاستيك ساخته‌اند كه روز به روز مقاوم‌تر شده است.

امروزه حتي بدون استفاده از صمغ درخت كائوچو هم پلاستيك ساخته مي‌شود. نفت جايگزين شيره چسبناك درخت شده است. مزيت نفت نسبت به ماده لاتكس، ارزان‌تر بودن آن است. با وجود پيشرفت در زمينه توليد پلاستيك از مواد مصنوعي، اما هنوز نمي‌توان به‌طور كامل از كائوچو صرف‌نظر كرد. مثلاً اگر لاستيك خودروها فقط از پلاستيك مصنوعي توليد شود، خيلي سريع داغ مي‌شود، به همين دليل در هر حلقه لاستيك، حدود 50 درصد كائوچو هم استفاده مي‌شود و همين باعث مي‌شود كارگرهايي مثل« لارنس تامبا» بيكار نشوند!
پنجشنبه 30 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 105]