نگاهي به نمايش « مهمانسراي دو دنيا » ؛ جايي براي زندگي، فرصتي براي مرگ

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: نگاهي به نمايش « مهمانسراي دو دنيا » ؛ جايي براي زندگي، فرصتي براي مرگ
* مهدي نصيري

«اريك امانوئل اشميت» نويسنده نمايشنامه «مهمانسراي دودنيا» درباره نمايشنامه اش مي گويد: «نمايش من درباره چيست؟ درباره

پذيرفتن راز، رها كردن و رفتن، نترسيدن از ناشناخته ها و قبول آنچه گريزناپذير است... وقتي در آستانه مرگ بودم از احساس نابجايي كه مرا در برگرفت جا خوردم، حسي از كمال و آرامش.
قبل از آن من از همه چيز مي ترسيدم؛ از عنكبوتها، از چهره هاي بي حالت و ناگهان من بودم، بي هيچ ترس و دلواپسي و صدايي كه صداي من نبود، مدام در گوشم نهيب مي زد كه همه چيز متبرك است...!
سهراب سليمي كه تاكنون در سالهاي 1384 و 1385 دو نمايشنامه «امانوئل اشميت» با نامهاي «خرده جنايتهاي زن و شوهري» و «نواي اسرار آينده» را با موفقيت در تئاتر شهر اجرا كرده بود.
اينك، دو سال، پس از آخرين اجراي «نواي اسرارآميز»، «مهمانسراي دودنيا» نوشته ديگري از امانوئل اشميت را در تالار اصلي مجموعه تئاتر شهر در حال اجرا دارد.
داستان «مهمانسراي دودنيا» از آن دست داستانهايي است كه معمولاً به مذاق تماشاگران ايراني خوش مي آيد. روايت رويدادهايش را با طرح پرسشهايي درباره مرگ و زندگي آغاز مي كند و در گستره موقعيت نمايشي -كه از آغاز تا پايان نمايش مدام گسترش پيدا مي كند- تقابل ميان دو دنياي زندگي و مرگ، بارها و بارها مورد پرسش و سؤال قرار مي گيرد. اين موقعيت، شخصيتهايي را به ما نشان مي دهد كه هر يك به دليلي، بيماري يا تصادف، به كما رفته اند و اكنون روح آنها در فضايي معلق ميان زندگي (پايين) و مرگ (بالا) منتظر تعيين تكليف است. خود اين موقعيت و فضاي معلق ميان دودنيا، موضوع و محدوده جذاب و پرتعليق و پرظرفيتي است كه به خوبي مي تواند محمل و بستر طرح يك داستان دراماتيك قرار بگيرد؛ همان طور كه تاكنون به كما رفتن و سير معلق روح در دنيايي ديگر، موضوع روايت بسياري از داستانهاي ادبي و فيلمنامه ها و نمايشنامه ها قرار گرفته و همواره از جذاب ترين و پرطرفدارترين موضوعات هم بوده است.
«مهمانسراي دودنيا» با محور قرار دادن اين موقعيت دو محدوده اصلي را شامل مي شود كه در يكي از آنها، «اشميت» با به چالش واداشتن مفاهيم و رويدادهاي بيروني و ژرف ساختي مورد نظر، به معرفي و شناخت ايجاد كردن نسبت به مسأله اصلي داستان مي پردازد و در محدوده دوم با وارد كردن تم ديگري براي كمك به برجسته كردن تم اصلي، به پرداخت تعليق دار دراماتيك و به سرانجام رساندن ساختار داستان مي پردازد.
نخستين موضوعي كه قهرمان نمايش با آن مواجه مي شود عدم قطعيت است. اين معلق بودن واقعيت، نخستين نشانه هاي فضايي است كه نمايش در آن اتفاق مي افتد؛ براي نمونه هر يك از شخصيتها، فرشته نگهبان را به اسمي كه خودشان مي خواهند صدا مي كنند؛ امانوئل گابريل، رافائل؛ و فرشته هم به هر يك از اين اسامي جواب مي دهد!

رئيس دلبك: تو به گابريل مي گي اما نوئل؟
و نخستين پرسشي كه «راجاپور» و «رئيس دلبك» در راستاي چالشهاي محتوايي نمايش مطرح مي كنند در ادامه همين عدم قطعيت و درباره حقيقت است. اينكه حقيقت «رئيس دلبك» با حقيقت «راجاپور» متفاوت است و بعدها مي خواهيم از اين فرضيه به چالشهاي پرداخت داستاني برسيم. چگونه؟
ورود «ژولين» به جمع شخصيتهاي «مهمانسراي دودنيا» بهانه اي است كه به واسطه آن سه شخصيت ديگر به روايت ماجراهاي زندگي شان مي پردازند، افزون بر آنكه بخشي از زندگي «ژولين» را خود او و بخش ديگرش را دكتر «اس» از روي پرونده او به ما مي گويد. پس ما، در فرصتي كوتاه با زندگيهاي كاملاً متفاوت و حتي متضاد شخصيتها مواجه مي شويم كه البته اين، مقدمه مواجهه تماشاگر با حقيقتهاي متفاوت است. در واقع حقايق چندگانه، زندگيهاي متفاوت هر يك از شخصيتهاي داستان است. در اين فرصت سرعت روايت هم به گونه اي است كه اطلاعات به نوبت و با ريتم و ضرباهنگي مناسب ارايه مي شوند.
اما روايت زندگيها كه به نظر، تعريف حقايق مختلف است در ادامه، زمينه ساز برداشتهاي متفاوت شخصيتها از مرگ مي شود. در واقع نگاه شخصيتها به زندگي و چگونگي زندگي آنها، ديدگاهشان درباره مرگ را شكل مي دهد.
به همين دليل، جنس انتظار هر يك از شخصيتها با توجه به برداشتي كه از زندگي (گذشته) و مرگ (آينده) دارند متفاوت به نظر مي رسد. اين تفاوت كه به واسطه چالشهاي گفتاري، باعث تعليق و درگيري دراماتيك مي شود در ادامه و پس از برخي نتيجه گيريها به يك ديدگاه جدي تر مي رسد؛ اينكه چگونه مي توان زندگي و مرگ را تحت تأثير عملكرد خود قرار داد؟ حضور فرشته وار «لورا» و نمايش ايمان قوي او، راه حل اين چگونگي است.
توسل به نيروي عشق و ايمان، تنها مؤلفه اي است كه قوانين گريزناپذير و انرژي غالب و حاكم بر داستان و صحنه نمايش را پس از ورود «لورا» و ايجاد تغيير در دنياي «ژولين» بر هم مي زند و همه قطعيتهايي را كه در شرف شكل گيري و تثبيت دوباره هستند با ترديد مواجه مي كند: اين نيرو حتي دكتر «اس» و اقتدارش را كه دستاورد حضور قدرتمند او در هدايت شخصيتها به سمت سرانجام و سرنوشت است را تحت تأثير قرار مي دهد و سرنوشت «راجاپور» و «لورا» را بعد از سالها و ماه ها به سرانجام مي رساند.
نمايش سهراب سليمي، اجرايي درباره زندگي، مرگ و ايمان و عشق است؛ موقعيت اصلي اين نمايش به اندازه كافي بكر و زيباست. تصور كنيد چقدر جذاب است آدمهايي را ببينيم در عين حال كه اجساد خودشان را از بالا نگاه مي كنند، خوشحالند و شيرين زباني مي كنند و از سوي ديگر نگران آينده شان (زندگي يا مرگ) هستند. سهراب سليمي با طراحي صحنه زيبا و قرار دادن وسعت بدون نشانه صحنه، امكان باورپذيري فضا را ممكن كرده و از همين روي نمايش در زمينه برقراري ارتباط مؤثر و مطلوب مورد نظر با مخاطب موفق است.
نمايش در ادامه نيز اين ارتباط موفق را با تماشاگر حفظ مي كند و به راحتي با طرح سؤالها و به چالش واداشتن ذهن مخاطب، محتوا و ژرف ساختش را نيز مطرح مي كند.
شايد يكي از مهمترين نتايجي كه نمايش در پي آن است نگاه كوتاهي از سوي مخاطب به پشت سر باشد:
راجاپور: پس بنابراين، همه راه زندگي رو اشتباه رفتم!
چهارشنبه 22 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 133]