معناي. فلسفه. از ديدگاه. آيزيابرلين. (مصاحبه. برايان. مگي. با آيزايابرلين.)

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: معناي. فلسفه. از ديدگاه. آيزيابرلين. (مصاحبه. برايان. مگي. با آيزايابرلين.)

مگي.: مي.خواهم. به. مصاف. بعضي. سؤالات. كاملاً اساسي. بروم.. چرا اساساً كسي. بايد به. فلسفه. علاقه. داشته. باشد؟ چرا فلسفه. مهم. است.؟ اصولاً فلسفه. چيست.؟
فيلسوفي. كه. از او براي. بحث. درباره.ي. اين. سؤالها دعوت. كرده.ام.، داراي. شهرت. جهاني. است.: سر آيزايابرلين.، (1) دارنده.ي. نشان. لياقت. (om) ، عضو هيئت. علمي. كالج. اُل. سولز (2) در دانشگاه. آكسفورد، زندگينامه. نويس. كارل. ماركس.، و مردي. به. خصوص. برجسته. به. مناسبت. اطلاعاتش. در تاريخ. انديشه.ها.

بحث.

مگي.: اگر كسي. تاكنون. يا به. ميل. و اراده.ي. خودش. و يا به. علت. اينكه. نظام. آموزش. و پرورش. او را به. اين. راه. هدايت. نكرده.، به. فلسفه. علاقه.مند نشده. باشد، چه. دلايلي. مي.توانيد براي. او بياوريد كه. چنين. علاقه.اي. پيدا كند؟

برلين.: عرض. كنم.، اول. اينكه. مسائل. فلسفي. در نفس. خودشان. جالب. توجه.اند و غالباً با مفروضاتي. سروكار دارند كه. بسياري. از عقايد عادي. بر آنهاي. پي.ريزي. شده.اند. مردم. نمي.خواهند چيزهايي. كه. به. نظرشان. مسلم. است. زياد وارسي. شود. وقتي. وادار به. تعمق. در اموري. مي.شوند كه. پايه.ي. اعتقاداتشان. است.، كم. كم. احساس. ناراحتي. مي.كنند. ولي. در واقع. بسياري. از پيش. فرضهاي. مربوط. به. معتقدات. عادي. و ناشي. از شعور متعارف. در دايره.ي. تحليل. فلسفي. قرار مي.گيرند، و وقتي. درست. سنجيده. شدند، گاهي. معلوم. مي.شود نه. آن.چنان. محكم. و استوارند كه. در نظر اول. به. نظر مي.رسيد و نه. معنا و نتايجشان. به. آن. روشني. است.. فلاسفه. با تحقيق. در اين.گونه. امور، شناختي. را كه. افراد از خودشان. دارند افزايش. مي.دهند.

مگي.: همان. طور كه. مي.فرماييد، همه.ي. ما از اينكه. كسي. در پيش.فرضهاي.مان. بيش. از حد معيني. كندوكاو كند ناراحت. مي.شويم. و از آن. نقطه. به. بعد، حتي. مقاومت. مي.كنيم.. چرا اين. طوريم.؟

برلين.: تصور مي.كنم. بعضاً به. دليل. اينكه. مردم. دوست. ندارند بيش. از حد تحليل. شوند و كسي. ريشه.هاي.شان. را بيرون. بياورد و از نزديك. وارسي. كند، و بعضاً به. اين. جهت. كه. لزوم. عمل. از اين. كار جلوگيري. مي.كند. اگر شما به.طور فعال. سرگرم. نوع. خاصي. زندگي. باشيد، اين. كار عامل. بازدارنده. و حتي. عاقبت. شايد فلج. كننده.اي. است. كه. دائماً از شما بپرسند: «چرا اين. كار را مي.كنيد؟ آيا مطمئنيد كه. هدفهايي. كه. تعقيب. مي.كنيد هدفهاي. حقيقي. است.؟ آيا يقين. داريد كه. آنچه. مي.كنيد ناقض. قواعد اخلاقي. يا اصول. يا آرمانهايي. نيست. كه. اگر بپرسند، خواهيد گفت. به. آنها ايمان. داريد؟ آيا اطمينان. داريد كه. بعضي. از ارزشهاي. شما با هم. مانعة. الجمع. نيستند و از اذعان. به. اين. موضوع. نزد خودتان. كوتاهي. نمي.كنيد؟ وقتي. بر سر نوعي. دوراهي. قرار مي.گيريد، آيا گاهي. آن. قدر از روبه.رو شدن. با آن. خودتان. را نمي.بازيد كه. نگاهتان. را به. جاي. ديگري. مي.دوزيد و كوشش. مي.كنيد بار مسئوليت. را از گردن. خودتان. برداريد و به. دوش. پهن.تر و قوي.تر بيندازيد -از قبيل. دولت. يا مذهب. يا طبقه. يا جماعت. ديگري. كه. به. آن. تعلق. داريد- يا شايد به. گردن. قواعد عمومي. اخلاقي. مردم. حسابي. و عادي.؟ و آيا تصور نمي.كنيد كه. خودتان. بايد زيروروي. مسئله. را بسنجيد و حلاجي. كنيد؟» آگر اين.گونه. سؤالها از حد بگذرد، مردم. مرعوب. يا عصباني. مي.شوند و اعتماد به. نفسشان. سست. مي.شود و حتي. شروع. به. مقاومت. مي.كنند.
افلاطون. از زبان. سقراط. مي.گويد كه. زندگي. بررسي. نشده. ارزش. زيستن. ندارد. ولي. اگر همه.ي. افراد جامعه. روشنفكران. شكاكي. بودند كه. دائماً پيش. فرضها و مباني. اعتقاداتشان. را بررسي. مي.كردند، ديگر مرد عمل. پيدا نمي.شد. مع. هذا، اگر پيش.فرضها بررسي. نشوند و همان. طور راكد بمانند، جامعه. ممكن. است. متحجر شود. اعتقادات. تصلب. پيدا مي.كنند و به. صورت. جزميات. (3) درمي.آيند و قوه. تخيل. كژومعوج. مي.شود و ادراك. و تفكر از باروري. مي.افتد. جامعه. اگر در بستر راحت. جزميات. و عقايد خشك. ترديدناپذير به. خواب. برود، كم. كم. مي.پوسد. اگر بنا باشد مخيله. تكان. بخورد و قوه.ي. فكر و ادراك. به. كار بيفتد و زندگي. فكري. و ذهني. تنزل. و پسرفت. نكند و طلب. حقيقت. (ياطلب. عدالت. يا كمال. نفس.) متوقف. نشود، مسلمات. و پيش. فرضها بايد -دست. كم. تاحدي. كه. جامعه. از حركت. بازنايستد- مورد شك. و سؤال. قرار بگيرند. انسانها و انديشه.ها بعضاً از طريق. پدركُشي. پيشرفت. مي.كنند، يعني. از اين. راه. كه. بچه.ها حتي. اگر پدر را نمي.كُشند، لااقل. اعتقادهاي. او را مي.كشند و به. اعتقادات. جديد مي.رسند. توسعه. و پيشرفت. به. همين. وابسته. است.. در اين. جريان.، كساني. كه. سؤالات. ناراحت. كننده. و مزاحم. مي.كنند و به. شدت. درباره.ي. پاسخها كنجكاوند، نقش. مطلقاً محوري. و اساسي. دارند. معمولاً اين.گونه. افراد در هر جامعه.اي. كم. پيدا مي.شوند، و وقتي. به.طور منظم. به. اين. فعاليت. مي.پردازند و از روشهاي. عقليي. استفاده. مي.كنند كه. خود اين. روشها در معرض. وارسي. و كندوكاو و نقد و سنجش.اند، اسمشان. را مي.گذاريم. فيلسوف..

مگي.: آيا ممكن. است. چند مثال. از پيش. فرضهايي. كه. شك. و سؤال. لازم. دارند، ذكر بفرماييد؟

برلين.: مكالمات. افلاطون. قديمي.ترين. و بارورترين. منبع. بحث. درباره.ي. بالاترين. ارزشها و كوشش. براي. ترديد كردن. در عقل. و شعور متعارف. است.. در رمانها يا نمايشنامه.هاي. نويسندگان. نگران. چنين. مسائلي. هم. به. شواهد و نمونه.هاي. اين. موضوع. برمي.خوريد. قهرمانان. نمايشنامه.هاي. ايبسن. (4) يا رمان. تورگنيف.، شب. پيش.، (5) يا درازترين. سفر يي..ام..فارستر (6) را به. ياد بياوريد. ولي. شايد فلسفه.ي. اخلاق. يا فلسفه.ي. سياسي. جديد موارد آشناتري. به. دست. دهد. مثلاً صحبت. درباره.ي. آزادي. يا برابري. را درنظر بگيريد كه. امروز دنيا را پر كرده.. مقدمه.ي. اعلاميه.ي. استقلال. ] آمريكا [ را بگيريد. كلماتش. عيناً يادم. نيست....

مگي.: «ما اين. حقايق. را بديهي. مي.دانيم. كه. جميع. آدميان. برابر آفريده. شده.اند و آفريدگارشان. به. ايشان. برخي. حقوق. انفكاك.ناپذير اعطا فرموده. است.، از جمله. حق. حيات. و آزادي. وطلب. خوشبختي....»

برلين.: متشكرم.. بسيار خوب.، حقوق.. حقوق. چيست.؟ اگر از يك. آدم. عادي. در كوچه. و خيابان. بپرسيد حق. دقيقاً چيست.، گيج. مي.شود و نخواهد توانست. جواب. روشني. بدهد. ممكن. است. بداند پايمال. كردن. حقوق. ديگران. يعني. چه.، يا معناي. اين. كار چيست. كه. ديگران. حق. او را نسبت. به. فلان. چيز انكار كنند يا ناديده. بگيرند؛ ولي. خود اين. چيزي. كه. مورد تجاوز قرار مي.گيرد يا انكار مي.شود، دقيقاً چيست.؟ آيا چيزي. است. كه. شما در لحظه.ي. تولد كسب. مي.كنيد يا به. ارث. مي.بريد؟ آيا چيزي. است. كه. روي. شما مُهر مي.خورد؟ آيا يكي. از ويژگيهاي. ذاتي. انسان. است.؟ آيا چيزي. است. كه. كسي. آن. را به. شما داده.؟ اگر اين. طور است.، چه. كسي.؟ به. چه. ترتيبي.؟ آيا حقوق. را ممكن. است. اعطا كرد؟ آيا حقوق. را ممكن. است. سلب. كرد؟ چه. كسي. مي.تواند سلب. كند؟ به. چه. حقي.؟ آيا حقوقي. وجود دارد كه. موجب. اعطا يا سلب. بعضي. حقوق. ديگر شود؟ معناي. اين. حرف. چيست.؟ آيا شما مي.توانيد حقي. را از دست. بدهيد؟ آيا حقوقي. وجود دارد كه. مثل. فكر كردن. يا نفس. كشيدن. يا انتخاب. اين. يا آن.، جزء ذاتي. طبيعت. شما باشد؟ آيا مقصود از حقوق. طبيعي. همين. است.؟ اگر اين. است.، غرض. از «طبيعت.» به. اين. معنا چيست.؟ و از كجا مي.دانيد كه. اين.گونه. حقوق. چيست.؟
مردم. درباره.ي. اينكه. حقوق. چيست.، بسيار با هم. اختلاف. نظر داشته.اند. مثلاً قرن. هفدهم. را در نظر بگيريد كه. صحبتهاي. فراوان. راجع. به. حقوق. وجود داشت.. در انگلستان. جنگ. داخلي. درگرفته. بود و يكي. از مسائل. اساسي. مورد نزاع. اين. بود كه. آيا چيزي. به. اسم. حق.الاهي. پادشان. (7) وجود دارد يا نه.. ما امروز اعتقادي. به. اين. موضوع. نداريم.، اما پيداست. كه. در آن. زمان. عده.اي. معتقد به. آن. بودند و عقيده. داشتند كه. شاه. موجود ويژه.اي. است. كه. خداوند او را از موهبت. بعضي. حقوق. ويژه. برخوردار كرده. است.. ديگران. معتقد بودند كه. چنين. حقوقي. وجود ندارد و صرفاً ساخته. و پرداخته.ي. خيال. كشيشها و شاعرهاست.. اين. دو گروه. چطور با هم. بحث. مي.كردند؟ هر كدام. چه. دلايلي. مي.آوردند؟ چه. دلايلي. براي. مردم. قانع. كننده. بود؟ يكي. از نويسندگان. فرانسوي. در اواخر قرن. هفدهم. اين. سؤال. را مطرح. كرد كه. اگر پادشاه. فرانسه. بخواهد بعضي. از اتباع. و رعاياي. خودش. را به. پادشاه. انگليس. منتقل. كند، اين. اتباع. در اين. باره. چه. فكر خواهند كرد؟ مفاد پاسخي. كه. اين. نويسنده. داد اين. بود كه. اتباع. مورد بحث. اصولاً حق. فكركردن. ندارند؛ فقط. بايد اطاعت. كنند چون. تابع. محض.اند؛ پادشاه. كاملاً حق. دارد هرطور كه. خواست. با اتباعش. رفتار كند؛ حتي. تصور اينكه. اتباع. اجازه.ي. فكر و چون. و چرا درباره.ي. تصميمات. شاه. را داشته. باشند به. معناي. كفرگويي. است.. خوب.، ما امروز اين. حرفها را رد مي.كنيم.؛ ولي. در آن. زمان. خيلي. از مردم. معتقد به. سلسله. مراتب. بودند -يعني. تصور مي.كردند دنياي. معنوي. و دنياي. مادي. ساختماني. طبقه. طبقه. است.- و چنين. گفته.اي. را قبول. داشتند. معتقد بودند كه. هر آدميزادي. داراي. محل. خاص. خودش. در كل. اين. سلسله. مراتب. است. و بايد وظايفي. را كه. مقام. و موقعيتش. در هرم. بزرگ. اجتماعي. ايجاب. مي.كند، انجام. دهد. اين. چيزي. بود كه. مردم. صدها سال. به. آن. اعتقاد داشتند. بعد متفكراني. آمدند كه. منكر اين. مطلب. شدند و گفتند چنين. سلسله. مراتبي. وجود ندارد و انسانها با هم. برابرند و در موقع. تولد شبيه. همديگرند و بعضي. نيازها و قوا و خواهشهاي. طبيعي. دارند و همه. از بعضي. حقوق. طبيعي. ناگرفتني. بهره.مندند و از جهت. اين. حقوق. تساوي. ميانشان. برقرار است.. منظور من. اين. است. كه. نوع. دلايلي. كه. هر طرف. ممكن. است. در چنين. مناقشه.اي. بياورد، موضوع. صحيحي. براي. فلسفه. است.. در چه. رشته.ي. ديگري. امكان. دارد راجع. به. آنها بحث. شود؟ اينها مسائلي. اصولي. است. كه. افراد عميقاً و به. مدت. طولاني. درباره.ي. آنها نگران. بوده.اند؛ مسائلي. است. كه. به. نام. آنها جنگها و انقلابهاي. خونين. درگرفته. است..

مگي.: من. مطمئنم. كه. خيلي. از مردم. وقتي. اين. صحبتها را بشنوند، خواهند گفت.: «بله.، بسيار خوب.، آنچه. مي.گوييد راست. است.، ولي. با وجود اين.، چيزي. جزء يك. مشت. بحث. درباره.ي. كلمات. نيست.. همه.اش. كليات. است.. كسي. احتياج. ندارد براي. گذراندن. زندگي.، خودش. را درباره.ي. اين. چيزها به. دردسر بيندازد كه. اصلاً ربطي. به. زندگي. واقعي. و روزانه. ندارند. هر چه. بيشتر درگير اين. طور چيزها بشويد، بيشتر غصه. مي.خوريد.»

برلين.: بله.، ممكن. است. غصه. بخوريد، ولي. هستند كساني. كه. واقعاً مي.خواهند با فكر و نگراني. به. كُنه. اين. امور برسند. مي.خواهند بدانند چرا به. اين. طرز زندگي. مي.كنند و چرا بايد اين. طور زندگي. كنند. اين. يكي. از خواستهاي. مطلقاً طبيعي. انسان. است. كه. بعضي. از انسانهاي. برخوردار از بالاترين. درجه.ي. تخيّل. آفريننده. و هوش. و استعداد عميقاً آن. را در خودشان. احساس. مي.كنند. بدون. شك.، قضيه. بحث. درباره.ي. الفاظ. است.، ولي. الفاظ. فقط. الفاظ. نيستند يا مشتي. مُهره. در فلان. بازي. زبان.شناسي.. لفظ. مبيّن. فكر است.. زبان. به. تجربه. دلالت. مي.كند؛ تجربه. را بيان. مي.كند و دگرگون. مي.كند.

مگي.: شما با آنچه. درباره.ي. «حقوق.» فرموديد، مثالي. براي. من. از چون. و چراي. فلسفي. آورديد. ممكن. است. خواهش. كنم. مثال. سرراستي. از يكي. از مسائل. فلسفي. بزنيد كه. مربوط. به. اخلاق. باشد نه. سياست.؟

برلين.: اجازه. بدهيد داستاني. را كه. كسي. از تجربه.هاي. خودش. در جنگ. جهاني. دوم. براي. من. گفته.، نقل. كنم.. اين. شخص. يك. افسر اطلاعاتي. بريتانيا در فرانسه. بود كه. در اواخر جنگ. مي.بايست. از فرانسوي. خائني. كه. به. چنگ. نهضت. مقاومت. فرانسه. افتاده. بود، بازجويي. كند. فرد خائن. براي. گشتاپو كار كرده. بود و گروه. مربوط. به. نهضت. مقاومت. مي.خواست. او را اعدام. كند. افسر اطلاعات. بريتانيايي. اجازه. خواسته. بود اول. از او بازجويي. كند چون. دلايلي. در دست. داشت. كه. مرد خائن. ممكن. است. با اطلاعاتي. كه. به. او مي.دهد، سبب. نجات. عده.اي. بي.گناه. از مرگ. و شكنجه. بشود. افسر اطلاعاتي. براي. ديدن. مأمور گشتاپو رفت. كه. مرد بسيار جواني. بود. جوان. به. او گفت.: «چرا من. بايد به. سؤالات. شما جواب. بدهم.؟ اگر قول. بدهيد كه. جان. مرا نجات. خواهيد داد، جواب. مي.دهم.. ولي. مي.دانم. كه. اينها قصد دارند فردا مرا بكشند، و اگر نتوانيد قول. بدهيد كه. جانم. را نجات. خواهيد داد، ديگر چرا بايد به. سؤالات. شما جواب. بدهم.؟» در چنين. شرايطي.، افسر بريتانيايي. مي.بايست. چه. كار كند؟ وظيفه.اش. به. عنوان. افسر اطلاعاتي. حكم. مي.كرد تا مي.تواند زير زبان. آن. جوان. را بكشد چون. ممكن. بود جان. افراد بي.گناه. به. اين. موضوع. بستگي. داشته. باشد. اما فقط. با دورغ. گفتن. امكان. داشت. در اين. كار موفق. شود. فايده. نداشت. بگويد: «من. نهايت. كوشش. را براي. قانع. كردنشان. خواهم. كرد كه. از كشتنت. صرف.نظر كنند» يا چيزي. از اين. قبيل.. مي.دانست. كه. هيچ. كاري. از دستش. براي. نجات. جوان. از اعدام. برنمي.آيد، و به. هر نحوي. كه. بخواهد از دادن. قول. صريح. طفره. برود، مشتش. نزد او باز خواهد شد. اگر افسر قاطعانه. مي.گفت.: «جانت. را نجات. مي.دهم. به. شرطي. كه. با من. حرف. بزني.»، جوان. وقتي. پي. مي.برد كه. فريب. خورده.، در دم. مرگ. نفرين. نثار او مي.كرد.
اين.، به. نظر من.، نمونه. يك. مشكل. اخلاقي. است. و از نوع. چيزهايي. كه. به. اخلاق. مربوط. مي.شود. كسي. كه. سودمندي. را اصل. قرار بدهد ممكن. است. بگويد: «اگر چيزي. احتمال. داشته. باشد خوشي. و خوشبختي. انسان. را افزايشس. دهد و از بدبختي. و بينوايي. او بكاهد، البته. كه. بايد دروغ. بگويي..» همين. نتيجه. را كساني. خواهند گرفت. كه. بالاترين. ارزش. را، به. خصوص. در زمان. جنگ.، براي. تكاليف. نظامي. يا ميهني. قائلند. ولي. ممكن. است. ملاحظات. ديگري. در بين. باشد: مثلاً احكام. مذهبي. تخطّي.ناپذير يا نداي. وجدان. يا رابطه.ي. يك. انسان. با انسان. ديگر كه. اين. سؤال. را پيش. بياورد كه. چطور مي.تواني. به. مردي. محكوم. به. اعدام. اين. چنين. دروغ. وحشتناكي. بگويي.؟ آيا كردار مرد محكوم. به. كلي. اين. حق. را از او سلب. كرده. كه. مانند يك. انسان. با او رفتار كنند؟ آيا در بالاترين. حد، چيزي. به. نام. حقوق. انساني. وجود ندارد؟ يكي. از قهرمانان. داستايفسكي. مي.گويد اگر از من. بپرسند آيا حاضري. خوشبختي. ميليونها انسان. رابه. بهاي. شكنجه.ي. فقط. يك. كودك. بي.گناه. بخري.، مي.گويم. نه.. آيا اين. جواب. آشكارا غلط. است.؟ پيروان. اصالت. سودمندي. مجبورند پاسخ. دهند: «بله.، آشكارا غلط. است. -هم. غلط. است. و هم. آميخته. به. احساسات. سطحي..» ولي. ما چنين. فكري. به. خاطرمان. نمي.رسد. بعضي. از ما معتقديم. كه. شخص. كاملاً حق. دارد بگويد: «من. يك. كودك. بي.گناه. را شكنجه. نخواهم. كرد. نمي.دانم. بعد چه. اتفاقي. خواهد افتاد، ولي. كارهايي. هست. كه. صرف.نظر از اينكه. به. چه. بهايي. تمام. شود، روا نيست. هيچ. انساني. بكند.»
خوب.، پس. اينجا دو فلسفه.ي. متعارض. داريم.. يكي. شايد به. شريف.ترين. و والاترين. معنا به. سودمندي. نظر دارد (يا ميهن.پرستانه. است.)، ديگري. بر قواعد عام. مطلق. پي.ريزي. شده.. كار فيلسوف. اخلاق. اين. نيست. كه. به. كسي. دستور بدهد كدام. يكي. را انتخاب. كن.؛ كار او اين. است. كه. توضيح. بدهد پاي. چه. مسائل. و ارزشهايي. در ميان. است. و دلايل. له. و عليه. نتايج. مختلف. را بسنجد و ميانشان. داوري. كند و شكلهاي.
ماركسيسم. در اساس. نظريه.اي. در جامعه. شناسي. است.، نظريه.اي. است. درباره.ي. تكامل. اجتماعي. نوع. بشر، داستان. پيشرفتي. مستلزم. جنگها و انقلابها و سنگدليها و بدبختيهاي. بي.حدّ و حساب. است.، منتهي. داستاني. كه. آخرش. خوش. است.. تعيين. كننده. ياموجب. حقيقت. و كذب. و حق. و ناحق. و زيبايي. و زشتي.، منافع. طبقاتي. است..

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 330]