خواجه ابوجعفر محمد بن محمد نصير توسي،

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: دانشمند، نويسنده، منجم، فيلسوف، رياضيدان و شاعر
سال و محل تولد: 597 هـ.ق. - توسسال و محل وفات: 672 هـ.ق.زندگينامه: ملقب به "استاد البشر" و "عقل حادي عشر"، مشهور به "خواجه نصيرالدين" و "خواجه نصير طوسي"، اصل وي از "جهرود ساوه" يا "قم" است. در "توس" به دنيا آمد و به همين علت به "توسي" مشهور شد. پدرش از فقیهان و دانشمندان توس بود. نصيرالدين علوم نقلي را نزد پدر و علوم عقلي را نزد دايي خود فرا گرفت. در آغاز جواني براي تكميل معلومات به "نيشابور" رفت. در آن جا به محضر "فريدالدين عطار نيشابوري" رسيد و گويند حكمت مشاء را نزد وي آموخت. رياضيات را از "كمال الدين محمد حاسب" و فقه را نزد "معين الدين سالم بن بدران مصري" و "كمال الدين ميثم بحراني" فرا گرفت و از محضر درس دانشمنداني چون كمال الدين بن يونس موصلي، ابوالسعادات اصفهاني، اسعد بن "عبدالقاهر اصفهاني" و "نجم الدين محقق حلي" استفاده كرد. با "صدرالدين قونيوي" هم دوره و معاشر بوده است. "اعتمادالسطنه" در "مطلع الشمس"، "سيد غياث الدين عبدالكريم بن طاووس"،"قطب الدين محمود بن مسعود شيرازي"، "جمال الدين حسن بن يوسف"، ملقب به "علامه حلي"، را از شاگردان وي مي شمرد.او چند سال پس از واقعه ی حمله ی چنگيز، به "قلاع اسماعيليه" پناه برد و به خدمت "ناصرالدين عبدالرحيم بن ابي منصور"، محتشم "قهستان" رسيد و به خواهش او كتاب "الطهاره" "ابوعلي مسكويه" را به فارسي ترجمه كرد كه بعدها آن را اساس تأليف "اخلاق ناصري" قرار داد. سپس به دعوت "علاءالدين محمد"، فرمان رواي اسماعيليان، به قلعه ی "ميمون دژ" رفت. وي پس از غلبه ی "هلاكوخان"، به قلاع اسماعيليه در (654هـ.ق.) به خدمت او پيوست و همواره در ملازمت وي بود. در مورد تصميم به ساختن رصد خانه، گويند "منگوقاآن"، كه ازپادشاهان مغول است، هنگام فرستادن هولاكو به ايران، دستور داد كه خواجه نصير را به دربار او روانه كند تا در "مغولستان" اين رصد خانه تأسيس شود، اما هولاكو صلاح ديد كه اين كار به امر او باشد و رصدخانه در ايران بنا شود. بعد از فتح بغداد، خواجه در (657 هـ.ق.) از جانب هلاكو مأموريت يافت تا رصدخانه ی "مراغه" را ترتيب دهد. او هم جماعتي از رياضي دانان بزرگ مانند: "مؤيدالدين عرضي"، از "دمشق"، "فخرالدين مراغي"، از "موصل"، "فخرالدين اخلاطي"، از "تفليس"، "نجم الدين دبيران قزويني" را گرد آورد و كار احداث رصدخانه ی مراغه را در همان سال آغازكرد. خواجه با اين كار عالمان بزرگ زمان را كه پراكنده بودند، گرد آورد و همچنين كتابخانهاي عظيم در محل رصدخانه مراغه احداث كرد و كتابهايي را كه از "بغداد"، "شام"، "الجزيره" و اطراف و اكناف ايران فراهم آمده بود و به تصريح "الكتبي"، بيش از چهارصد هزار مجلد مي شد، در آن جا جمع كرد. عمر خواجه از اين پس در خدمات علمي گذشت. خواجه وزارت هولاكو را نيز به عهده داشت و با تقرب خود در نزد هلاكو، از قتل گروهي از بزرگان عهد خويش پيشگيري كرد. نصيرالدين يكي از بزرگترين بنيانگذاران كلام شيعه و پيشاهنگ بزرگ فلسفه ی مشاء بود. درحكمت و فلسفه بزرگ ترين كار او تأييد و تسجيل حكمت ابوعلي سينا است و براي اين كار به شرح مشكلات "اشارات" ابوعلي سينا و اثبات مباحث آن همت گماشت. خواجه اولين دانشمندي بود كه حالات شش گانه را در مثلث كروي قائمالزاويه بيان كرد و آن را در كتاب خود به نام "الشكل القطاع" شرح داد. وي در شانزدهمين سال تأسيس رصدخانه وفات يافت و عمل رصد و زيج ناتمام ماند. اگر چه صدرالدين، پسر بزرگ او و بعد از وي،"اصيل الدين" عهده دار تكميل آن شدند، اما به تدريج رصد خانه، متروك گشت تا اين زمان كه تنها نامي از آن باقي مانده است. نصيرالدين در "بغداد" درگذشت و جنازه وي را در "كاظمين" به خاك سپردند.آثار: "تجريد الكلام" يا "تجريد العقائد" يا "تجريد الاعتقاد" يا "تحرير العقايد"، در اصول دين؛ "زيج ايلخاني"، به فارسي؛ "اوصاف الاشراف"، در اخلاق به فارسي؛ "اساس الاقتباس"، در منطق؛ "تحرير اصول اقليدس"، در هندسه؛ "تحرير مجسطي"، در هيأت؛ "تذكره ی نصيريه"، در هيأت؛ شرح "اشارات" ابوعلي سينا؛ "سي فصل"، در نجوم؛ "رساله في اثبات الفرقه الناجيه"؛ "رساله في حصرالحق بمقاله الاماميه"، به فارسي؛ "الاثني عشريه"؛ "تحرير اكرمانالاوس" يا "تحرير كتاب مانالاوس في الاشكال الكرويه"؛ "تجريد المنطق"؛ "البارع في التقويم و احكام النجوم"؛ "آداب المتعلمين"؛ "التجريدفي الهندسه"؛ "معيار الاشعار"، درعروض فارسي؛ "زبده الادراك في هيئت الافلاك"؛ "جامع الحساب في التخت و التراب" يا "جوامع الحساب بالتخت والتراب"؛ "ظاهرات الفلك"؛ "بيست باب"، در معرفت اسطرلاب؛ "ديوان" شعر. به قول صاحب "زندگينامه ی رياضي دانان دوره ی اسلامي"، بروكلمان فهرست پنجاه و نه عنوان و سارتن فهرست شصت و چهار عنوان از آثار نصيرالدين را آورده و آنها را به چندين رشته ی مختلف تقسيم كردهاند.منابع: الاعلام(7/257-258)، اعیان الشیعه (9/414- 420)، ایضاح المکنون(1/352-353)، تاریخ ادبیات در ایران(3/229- 231،254-252، 257 - 271 ،1198-1205)، تاریخ علوم عقلی(صفحات متعدد)، تاریخ فلاسفه ی ایرانی(417-441)، تاریخ گزیده (705-706)، تاریخ نجوم اسلامی (45،47، 52، 246)، تاریخ و عقاید اسماعیلیه(465-467)، دائرة المعارف بستانی(11/359)، دایرةالمعارف فارسی(2/3033)، روضات الجنات(6/278-297)، ریاض العارفین(234-235)، ریاض العلماء(5/159-164)، ریحانه(2/171-182)، شرح حال رجال و مشاهیر نامی(342-357)، فرهنگ سخنوران(937).

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 407]