جاه طلبي هاي نظامي روسيه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: خبرگزاري فارس: عليرغم اينكه دورنماي مسابقه تسليحاتي روسيه با غرب و يا جنگ نظامي آن با يك طرف خارجي بسيار بعيد است، دراین دوره نوسازي ارتش و تقويت توانمنديهاي نظامي به عنوان يك مهم در دستور كار قرار گرفته و به نظر ميرسد در اين دوره اراده نيرومندي براي تبديل روسيه به يك قدرت نظامي شكل گرفته و تثبيت شده است.

پس از فروپاشي شوروي توانمنديهاي نظامي روسيه همانند ساير بخشها با افت قابل ملاحظه روبرو شد و اين كشور جايگاه خود به عنوان ابرقدرت نظامي دوران جنگ سرد را به نحو محسوسي از دست داد. سياستمداران و نخبگان روسيه عليرغم تمام مشكلات، به لحاظ فرهنگ سياسي تهديدمحور خود از يك سو و موقعيت ژئوپوليتيكي و ژئوراهبردي روسيه از سوي ديگر تقويت توان نظامي اين كشور را يك ضرورت غيرقابل اغماض ميدانند.متأثر از اين ملاحظات، عليرغم اينكه دورنماي مسابقه تسليحاتي روسيه با غرب و يا جنگ نظامي آن با يك طرف خارجي بسيار بعيد است، در این دوره نوسازي ارتش و تقويت توانمنديهاي نظامي به عنوان يك مهم در دستور كار قرار گرفته و به نظر ميرسد در اين دوره اراده نيرومندي براي تبديل روسيه به يك قدرت نظامي شكل گرفته و تثبيت شده است.

تلاش براي تقويت توانمنديهاي نظامي روسيه از ابتداي سال 1386 (2007) با اعلام برنامه 189 ميليارد دلاري نوسازي نظامي و طي ماهها و هفتههاي اخير با آزمايش موشكهاي استراتژيك از جمله موشك قارهپيماي هستهاي "بولاوا" (Bulava) و سينِوا (Sineva) (با برد 5000 مايل و توان حمل 8 كلاهك هستهاي)، گسترش قابل ملاحظه برنامة فروش تسليحات به كشورهاي امريكاي لاتين، خاورميانه و آسياي جنوب شرقي، فعال كردن سيستم جديد دفاع ضد موشكي در پترزبورگ، اعلام برنامه گشتزني منظم هواپيماهاي دورپرواز هستهاي در سراسر خاك روسيه و اعلام احتمال احياي پايگاه نظامي دريايي شوروي در تارتاس روسيه از سوي ولاديمير مازورين، فرمانده نيروي دريايي روسيه نمود عينيتري يافته است. بر اين اساس به نظر ميرسد نمايشگاه صنايع هوايي مسكو كه 30 مرداد (21 اگوست)، يك هفته پس از مانور نظامي مشترك كشورهاي عضو سازمان شانگهاي آغاز بكار كرد و پوتين در سخنراني مراسم افتتاح آن بر هدف روسيه در تبديل شدن به يك كشور پيشرو در توليد تسليحات نظامي تأكيد كرد، بيشتر نمايشي براي نشان دادن جاهطلبيهاي نظامي روسيه است.

سياستها و اصلاحات نظامي

پس از فروپاشي شوروي حدود 85 درصد از امكانات نظامي آن شامل نيروي انساني، صنايع و تجهيزات دفاعي به روسيه تعلق گرفت، اما تنها 60درصد تواناييهاي اقتصادي شوروي به روسيه رسيد كه پشتوانه كمي براي حمايت از آن 85 درصد امكانات نظامي بود. فرسودگي تجهيزات نظامي، عدم آموزش و تمرين نيروها، كاهش سطح تخصص افسران، شيوع مصرف الكل و مواد مخدر بين نظاميان، افت روحي آنها و از همه مهمتر مشكلات اقتصادي ارتش و پرسنل آن از جمله موارد ضعف اين بخش در دوره پس از شوروي بود. به اظهار ژنرال والنتي مانيلف، معاون اول رئيس كميتة دفاعي و امنيتي شوراي فدراسيون روسيه 56 درصد افسران روسيه در سال 1381 و اوائل 1382 (2002 و اوايل 2003) عليرغم افزايش حقوق آنها همچنان زيرخط فقر زندگي ميكردهاند. در همين سال حدود 60 تا 70 درصد بودجه وزارت دفاع روسيه صرف حفظ و نگهداري تجهيزات موجود مي شده و بودجهاي به امر تحقيقات و توسعة نظامي اختصاص نمييافت.

بودجه نظامي شوروي در سال 1369 (1990) بيش از 100 ميليارد دلار بود كه اين رقم در سال 1381 (2002) به حدود 3/7 ميليارد دلار كه كمتر از 2 درصد بودجه نظامي امريكا بود، كاهش يافت. تعداد نيروهاي نظامي روسيه كه در سال 1371 (1992) بالغ بر 8/2 ميليون نفر بود، در سال 1378 (1999) به 2/1، در سال 1384 (2005) به 5/9 و در سال 1385 (2006) به 037/1 ميليون نفر رسيد.

آمار تعداد نيروهاي نظامي روسيه در سال 1384 و 1385 (2005 و 2006)

سال (2005 ) 1384، نيروي زميني360000 نفر

سال (2006) 1385، نيروي زميني395000 نفر

سال (2005 ) 1384، نيروي هوايي185000 نفر

سال (2006) 1385، نيروي هوايي170000 نفر

سال (2005 ) 1384، نيروي دريايي155000 نفر

سال (2006) 1385، نيروي دريايي142000 نفر

سال (2005 ) 1384، نيروهاي راهبردي بازدارنده149000 نفر

سال (2006) 1385، نيروهاي راهبردي بازدارنده129000 نفر

سال (2005 ) 1384، مجموع961000 نفر

سال (2006) 1385، مجموع1037000 نفر

سال (2005 ) 1384، نيروهاي شبه نظامي413000 نفر

سال (2006) 1385، نيروهاي شبه نظامي415000 نفر

سال (2005 ) 1384، نيروهاي ذخيره20000000 نفر

سال (2006) 1385، نيروهاي ذخيره20000000 نفر

پوتين طي سخنراني خود در شوراي فدراسيون در ارديبهشت 1382 (مه 2003) انجام اصلاحات نظامي و نوسازي نيروهاي مسلح را يك اولويت مهم دانست. به عقيده او در اصلاحات نظامي موضوع اصلي بازسازي اساسي و نوسازي تجهيزات و تقويت پرسنل نيروهاي مسلح، افزايش كارآمدي نهادها و ساختارهاي نظامي و ايجاد يك ارتش حرفهاي، قدرتمند و مجهز براي حمايت از توسعه موفق آينده روسيه است. پوتين در برنامه اصلاحات نظامي خود سه هدف را در پيش گرفت؛

1- هدفمند كردن تخصيص نيرو و بودجه در ارتش با هدف افزايش كارآمدي آنها

2- مدرنيزه كردن تجهيزات نظامي (متعارف و هستهاي به ويژه در زمينه موشكي)

3- تمركز سياستگذاريهاي نظامي در وزارت دفاع (از طريق قرار دادن ستاد مشترك ارتش تحت نظر مستقيم وزير دفاع و انتقال اختيار تصميمسازي از جمله صدور فرمان اقدامهاي عملياتي از ستاد مشترك به وزارت دفاع)

پوتين به دنبال ارتشي كوچكتر، تخصصيتر، مجهزتر و كارآمدتر است كه بتواند عليه تروريسم، جدائيطلبي و ديگر تهديدات نامتقارن مقابله كند. اين اصلاحات از اسفند 1380 (مارس 2001) با تصميم او مبني بر كاهش 25 درصد حجم نيروهاي ارتش، افزايش بودجه و بازبيني سيستم سلاحها شكل تازهاي به خود گرفت. در اين سال تصميم گرفته شد واحدهاي رزمي به يگانهاي حرفهاي تبديل شوند. آبان 1380 (نوامبر 2001) دولت يك گروه كاري بيننهادي را موظف به بررسي هزينههاي اين امر كرد و در آذر 1381 (سپتامبر 2002) اولين گروه نظاميان حرفهاي در لشگر 76 ارتش در پسكف مستقر شدند. در سال 1382 (2003) نيز طرحي ارائه شد كه طي آن بين سالهاي 86-1383 (2007-2004) بايد 80 درصد از تشكيلات نظامي بر اساس كاردهاي رسمي (نه وظيفه) اداره ميشد. بنا به اظهار وي، تا پايان سال 1386 (2007) بايد فرآيند ايجاد واحدهاي حرفهاي ارتش كامل و پس از آن تنها نظاميان حرفهاي و ورزيده به موقعيتهاي مهم اعزام شوند.

بهمن 1385 (فوريه 2007) سرگئي ايوانف وزير سابق دفاع روسيه طي سخنراني خود در شوراي فدراسيون از برنامه 189 ميليارد دلاري براي تجديد قواي نظامي روسيه خبر داد كه بر اساس آن تا سال 1394 (2015) بيش از نيمي از سلاحهاي قديمي با سلاحهاي جديد جايگزين خواهند شد. در اين برنامه توسعه موشكهاي بالستيك جديد قارهپيما از جمله موشكهاي بولاوا و سينِوا، موشكهاي اس 400، سيستمهاي جديد ناوبري هوايي و زيردريايي، سيستمهاي جديد اعلام هشدار راداري، هواپيماهاي تي - 50، نسل پنجم هواپيماهاي جنگي، بمبافكنهاي فوقصوت راهبردي تي يو 160، 3 ناو جنگي جديد و هواپيماهاي باربري جديد مورد توجه ويژه قرار ميگرفت. بودجه دفاعي روسيه از زمان به قدرت رسيدن پوتين روندي صعودي داشته، اين بودجه در سالهاي 1384 (2005) 23 درصد، در سال 1385 (2006) 27 درصد افزايش يافته و با رشد 30 درصدي در سال 1386 (2007) به رقم 4/32 ميليارد، بالاترين ميزان خود پس از فروپاشي شوروي رسيده است.

سلاحهاي راهبردي

با توجه به تأكيد بر كارآمدي ابزارها و كارآمدترين آنها در رويكرد عملگرايي، پوتين در بخش نظامي نيز بر مهمترين نقطه قوت روسيه در اين زمينه كه سلاحهاي پيشرفته و هستهاي آن است متمركز شده. تسليحات هستهاي اعم از زميني، هوايي، دريايي و زيردريايي يكي از اصول ثابت سياست نظامي روسيه هستند كه بايد با هدف بازدارندگي و پاسخ به حملات احتمالي حفظ و تقويت شوند. ذراتخانههاي هستهاي يكي از دو ميراث مفيد به جاي مانده از موقعيت ابرقدرتي شوروي هستند (ميراث ديگر عضويت دائم روسيه در شوراي امنيت سازمان ملل است) كه كار ويژههاي سياسي، امنيتي و روانشناختي مهمي را براي روسيه ايفا ميكنند و نماد استقلال و توازن راهبردي روسيه با امريكا و ناتوبه شمار مي روند. بر اساس آمار ارائه شده در دي 1383 (ژانوية 2004) از كل 4422 سلاح راهبردي هستهاي 2478 مورد به نيروهاي موشكي راهبردي زميني، 1072 مورد به نيروهاي راهبردي دريايي، 872 موشك كروز با كلاهك هستهاي و 78 بمبافكن سنگين 160- تي يو و 95- تي يو متعلق به نيروي هوايي اين كشور بوده است.

سياستمداران كرملين معتقدند عليرغم عدم وجاهت بحث توازن هستهاي در فضاي راهبردي قرن بيست و يك كه مشخصه مهم آن مقابله با گسترش سلاحهاي هستهاي، مبارزه با تروريسم، خطر هستهايشدن برخي كشورها از جمله هند و پاكستان و كاهش آستانه بكارگيري سلاحهاي هستهاي است، دوران دوم هستهاي آغاز شده و تقويت توانمنديهاي هستهاي اهميت مجدد يافته است. بر همين اساس پوتين مهر 1382 (اكتبر 2003) از نيروهاي بازدارنده هستهاي هم براي حال و هم آينده به عنوان "بنيان اصلي امنيت ملي روسيه" ياد كرد. توانمنديهاي هستهاي روسيه مطلوبيتهاي راهبردي چندگانهاي را تأمين ميكند. از سويي بازدارندگي راهبردي هستهاي به منزله سرمايهاي سياسي در مواجه با امريكا حائز اهميت است و از سوي ديگر صدور تكنولوژي و فرآوردههاي هستهاي منبع درآمد قابل توجهي براي اقتصاد روسيه است. در عين حال به نظر ميرسد روسيه در حوزه نظامي به جهت عقبماندگي و ضعف خود در سلاحهاي متعارف چارهاي جز تأكيد بر سلاحهاي هستهاي براي ايجاد موازنه با غرب در اين زمينه ندارد.

در راهبردهاي نظامي دوره شوروي تأكيد شده بود كه "شوروي نخستين كشوري نخواهد بود كه از سلاحهاي هستهاي استفاده ميكند". در راهبردهاي نظامي دهة 70 (90 م) نيز روسيه صرفاً و در صورت حمله به تأسيسات هستهاي و موشكي خود از سلاحهاي هستهاي استفاده ميكرد، اما در راهبرد نظامي سال 1378 (2000) بر حق روسيه نسبت بهاقدام براي "ضربه نخست هستهاي" كه به معني "كاهش آستانه بكارگيري سلاحهاي هستهاي" است تأكيد شده است. به عقيده ايوان سافرانچوك مدير مؤسسه مستقل امنيت جهاني در مسكو؛ "در دوره پوتين روسيه تمايل داشته و تلاش كرده به سطح بالاتري از توانمنديهاي تكنولوژيكي نظامي دوران شوروي دست يابد. در اين دوره هم سرمايه و هم موقعيت سياسي مناسب براي تشديد اين تلاشها ايجاد شده است". به همين واسطه بود كه پوتين طي مصاحبهاي در خصوص خطر تهديد سپر موشكي امريكا براي روسيه اظهار داشت؛ "روسيه هيچ هراسي از سيستم دفاع موشكي امريكا ندارد. موشكهاي بالستيك جديد تاپُل ام روسيه ويژگيهايي دارند كه اين امكان را به آنها ميدهد كه از سپر موشكي امريكا عبور كنند و اين تمام توانايي نظامي روسيه نيست". او به نسل جديدي از سيستمهاي تسليحاتي راهبردي روسيه اشاره كرد كه سيستم دفاع موشكي امريكا براي آن ناتوان است.

همكاريها و فروش تسليحات نظامي

دولت پوتين تقويت توانمنديهاي نظامي را عنصري مهم براي دستيابي روسيه به موقعيت قدرت بزرگ ميداند و تلاشهاي خود براي بهسازي و نوسازي اين بخش را آغاز كرده است. در اين حوزه فروش تسليحات نظامي بحث مهمي است كه از منظر سياستمدارن كرملين با جايگزين كردن استانداردهاي تسليحاتي روسي به جاي غربي در بخشهاي نظامي كشورهاي هدف اسباب افزايش نفوذ اين كشور را فراهم ميآورد. در دوره شوروي صنايع نظامي حدود يك سوم توليد ناخالص داخلي اين كشور را به خود اختصاص داده بود. با فروپاشي شوروي و كاهش شديد بودجه دفاعي برنامة توسعة تسليحاتي متوقف و بسياري از كارخانههاي تسليحاتي ورشكسته شدند و نيروهاي متخصص اين صنايع نيز به ساير حوزههاي صنعتي پيوستند. اما طي سالهاي اخير صادرات تسليحات و تجهيزات نظامي روسيه و سهم اين كشور در بازار جهاني تسليحات به ميزان قابل توجهي رشد داشته و هماكنون روسيه با بيش از 70 كشور دنيا تجارت تسليحاتي دارد.

فروش تسليحات در سياست نظامي روسيه نه تنها به لحاظ منافع اقتصادي آن، بلكه به واسطه تقويت همكاريهاي راهبردي و تقويت روندهاي چندجانبهگرا به ويژه با هند و چين از اهميت بالايي برخوردار است. اين كار ويژه اقتصادي و سياسي در راهبرد نظامي فروردين 1379 (آوريل 2000) روسيه نيز مورد تأكيد قرار گرفته و روسيه تلاش ميكند با استفاده از مزيت راهبردي فروش تسليحات، قدرت چانهزني خود در برابر غرب و به ويژه امريكا را نيز افزايش دهد. با اين ملاحظه از زمان به قدرت رسيدن پوتين ميزان صادرات تسليحات روسيه همواره روندي صعودي داشته به نحوي كه اين رقم از 2/3 ميليارد دلار در سال 1380 (2001) به 1/5 ميليارد دلار در سال 1382 (2003)، 5/4 ميليارد دلار در سال 2004، 7/5 ميليارد دلار در سال 1384 (2005) و 6 ميليارد دلار در سال 1385 (2006) رسيده است.

مقايسه فروش تسليحاتي روسيه و شوروي

سال(1955) 1334، 15 كشور، 618/5 ميليارد دلار

سال(1965) 1344، 25 كشور، 838/7 ميليارد دلار

سال(1975) 1354، 31 كشور، 377/10 ميليارد دلار

سال(1985) 1364، 31 كشور، 079/14 ميليارد دلار

سال(1995) 1374، 23 كشور، 272/3 ميليارد دلار

سال(2005) 1384، 20 كشور، 771/5 ميليارد دلار

در دهه 70 (90 م) فروش تسليحات از سوي روسيه عمدتاً به تسليحات كوچك، وسائط زرهي و هواپيماهاي قديمي محدود ميشد، كه اين امر نگرانيهاي غرب را برنميانگيخت، اما در دوره پوتين فروش تسليحات پيشرفته از جمله هواپيماهاي جنگي پيشرفته، سلاحهاي هدايت شونده دقيق و سيستمهاي دفاع موشكي پيشرفته در دستوركار قرار گرفته كه اين امر نگرانيهايي را برانگيخته است. دي 1385 (ژانوية 2007) روسيه به هند پيشنهاد همكاري مشترك براي ساخت يك هواپيماي پيشرفته جنگي "نسل پنجم" را داد كه قرار است تا سال 1388 (2009) به توليد برسد. اين هواپيما اف/ اي 22 رَپتُر نام دارد و داراي قابليتهاي قابل ملاحظه رادارگريزي، سرعت فوقصوت، قابليت مانور فوقالعاده و قابليت ديد الكترونيكي بسيار بالا است. قبل از اين روسيه هواپيماهاي پيشرفته "نسل چهارم" سوخو ام كا آي - 30 را در اختيار هند قرار داده بود كه به لحاظ تكنولوژيكي همرديف و حتي بالاتر از هواپيماهاي اف 15 سي و اف 16 امريكايي هستند.
دي 1386 (ژانويه 2007) مسكو اعلام كرد قرارداد فروش 29 مجموعه پدافندي پيشرفته تور ام يك با ايران را نهايي كرده است. سرگئي ايوانف نيز اعلام كرد روسيه درصدد فروش موشكهاي دوربرد اس - 300 به ايران است. كارشناسان معتقدند؛ توپهاي تور ام يك كه همزمان ميتوانند 48 هدف را رهگيري كنند به همراه موشكهاي اس - 300 هر حمله احتمالي هوايي به تأسيسات هستهاي را با مشكل مواجه ميكنند. مقامات اسرائيل از روسيه به خاطر استفاده حزبا... در جنگ 33 روزه از موشكهاي ضدتانك روسي كه ارتش اين كشور را با تلفات مواجه و تحرك زرهي آن را به شدت تحت تأثير قرار داده بود، را مورد اعتراض قرار داد. فروش راكتهاي ضدزره هدايت شونده ليزري به نام كورنت - اي به سوريه با برد 5 كيلومتر و توان تخريب بالا نيز با انتقاد غرب مواجه شد. فروش 6 زيردريايي مدرن به ونزوئلا، فروش ناو هواپيمابر "آدميرال گارشكف" به هند، فروش دو زيردريايي نظامي به الجزاير و قرارداد 2/2 ميليارد دلاري فروش تسليحات به ليبي كه همگي در سال 86 - 1385 ( 2007 - 2006) محقق شدهاند از ديگر فعاليتهاي روسيه در اين حوزه است. سرگئي چمزُف رئيس اداره صادرات تسليحاتي دولتي روسيه (روسباروناكسپورت) اواخر آذر 1385 (دسامبر 2006) طي مصاحبهاي اظهار داشت؛ "اين حقيقت كه روسيه در عرصه صادرات توليدات نظامي يك قدرت مهم به شمار مي رود حاكي از آن است كه صنايع نظامي روسيه نه تنها احياء شده بلكه توان بالقوة زيادي براي توسعه دارد". در روسيه هماكنون حدود 1550 شركت و كارخانه در زمينة تسليحات مشغول به فعاليت هستند كه از تجربيات دوره شوروي به خوبي بهره ميگيرند.
عوامل مختلفي در افزايش فروش تسليحاتي روسيه در دوره پوتين نقش داشته كه از آن جمله مي توان به دو دليل عمده اشاره كرد. اول اينكه آبان 1379 (نوامبر 2000) با ايجاد اداره واسطه دولتيِ روسباروناكسپورت كه با ادغام دو اداره روسواروژِنايِ و پروماكسپورت شكل گرفت مشكل تعدّد و پراكندگي نهادها و شركتهاي واسطه فروش تسليحاتِ دهه 70 (90 م) مرتفع شد. هماكنون اين اداره با نمايندگيهاي متعدّد خود (در سال 1382 (2003) 35 نمايندگي خارجي) مسئوليت انحصاري فروش تسليحات را به عهده دارد. دوم اينكه عليرغم گذشته هماكنون اداره روسباروناكسپورت كاملاً تحت نظر دولت فعاليت ميكند. درگذشته بر حسب تصميم برخي مقامات و يا شبهمقامات سلاحهاي مختلف به هر مشتري خارجي فروخته ميشد. اما هماكنون تسليحات با نظم بهتر و تعداد و نوع مشخص در اختيار مشتريان مشخص قرار ميگيرد. روسيه در رويكرد جديد فروش تسليحات خود براي جلب بازارها موارد زير را مورد توجه قرار داده است.

1- متنوع كردن مشتريان و يافتن مشتريان جديد در بازارهاي جهاني تسليحات
2- توجه به بخشهاي جانبي فروش تسليحات از جمله قطعات يدكي و تجهيزات تعمير و نگهداري
3- اعطاي مجوز به صنايع دفاعي ساير كشورها براي توليد تجهيزات و قطعات
4- حداقلسازي رقابت بين شركتهاي روسي توليدكننده تسليحات در بازارهاي جهاني
5- ايجاد يك مكانيسم شفاف، معتبر و منسجم از تصميمسازي تا انجام فروش تسليحات
6- توجه به خدمات پس از فروش

جمعبندي

تحليلگران معتقدند روسيه و پوتين در تلاش براي تحقق اهداف بلندپروازانه توسعه توان نظامي خود دو نكته را بايد مطمح نظر قرار دهند. اول اينكه سياستسازان كرملين بايد توجه داشته باشند كه هر چند قدرت نظامي با وجود تحولات پس از جنگ سرد و طرح مؤلفههاي جديد قدرت از جمله اقتصادي و تكنولوژيكي، همچنان عنصر غالب قدرت است، اما پر واضح است كه قدرت نظامي بدون پشتوانة اقتصادي و نرمافزاري عقيم است. به نظر ميرسد پوتين با توجه به تأكيد مكرر بر اين اعتقاد كه روسيه تبديل به قدرتي بزرگ نخواهد شد مگر با اقتصادي قدرتمند، به اين مهم توجه دارد، اما با توجه به واقعيات تحليلگران هدف بلندپروازانه او در تبديل روسيه به كشوري پيشرو در توليد تسليحات نظامي را با توجه به اقتصاد، صنايع و تكنولوژي ضعيف اين كشور در آينده نزديك ممكن نميدانند. از سوي ديگر به نظر ميرسد روسيه بايد با توجه به اينكه فرآيند توسعه آن بدون تعامل مثبت با جامعه بينالملل و به ويژه غرب با مشكلات و تأخير زياد همراه است، بين رفتارها و هدفگذاريهاي نظامي خود از يك سو و ايجاد تصويري بهتر از خود در عرصه بينالملل از سوي ديگر با مهارت و ابتكار عمل كند، تا بلندپروازيهاي نظامي هدف كلان توسعه روسيه را تحت الشعاع خود قرار ندهد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 389]