روز 17 شهريور بازخواني يك حماسه انقلابي

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: گزارش // روز 17 شهريور بازخواني يك حماسه انقلابي
تهران / واحد مركزي خبر / مكتوب 1387/06/17
در تاريخ چند هزار ساله ايران ، سال 1357 هجري شمسي جايگاه برجسته اي يافته است كه با هيچ يك از سالهاي گذشته قابل مقايسه نيست ، چرا كه در سال 1357 ملت ايران به وحدت ملي چه در كلام و چه در عمل رسيد ، وحدتي كه در نوع خود بي سابقه بود و حتي اقليتهاي مذهبي هم در آن سال به اين وحدت ملي پيوستند.
انگيزه توده مردم براي شركت در مبارزه ، نيرويي معنوي و روحاني و ديني بود نه خواستها و تمايلات مادي از اين رو همه طبقات شركت داشتند و هر طبقه پيروزي انقلاب را پيروزي خود مي دانست.
رهبري اين انقلاب موقعيتي استثنايي داشت كه از مبارزات هزار و اندي ساله تشيع مايه مي گرفت و از وسايل و ابزاري كه غالباً در انقلابها و تحولات از آن استفاده مي كنند بهره اي نداشت.
فريادها و شعارهاي اسلامي- سياسي توده ها ، حكومت را به زانو در آورد و نفوذ ابرقدرتهاي استعماري را متزلزل و آنها را به ارزيابي مجدد شيوه هاي خود واداشت.
در واقع سال 1357 سال انقلاب اسلامي ، سال سقوط دولتهاي شاهي ( آموزگار، شريف امامي ، ازهاري ، بختيار) و سال شهادت هزاران زن و مرد ايراني مبارز و نيز سال خروش ملت ايران عليه ظلم و ستم شاهي بود.
در اين سال ايران ما شاهد اوج گيري تظاهرات و راهپيمايي هاي گسترده مردم در جاي جاي خاك خود بود .
يكي از افتخارات ملت بزرگ ايران كه تبلور وحدت و يكپارچگي و كينه و نفرت جمعي به رژيم شاه بود ، واقعه 17شهريور است كه در تاريخ، اين روز را جمعه سياه خوانده اند . چرا كه در اين روز بسياري از زنان ، مردان وحتي كودكان بدست عوامل رژيم به شهادت رسيدند و اين روز يكي از نقاط عطف تاريخ انقلاب است .
17 شهريور 1357 نقطه اوج بود و جنبش مردم ديگر نمي توانست به صورت مسالمت آميز دنبال شود زيرا عصيان مسلحانه رژيم عليه مردم تحقق يافته بود .
زمينه هاي شكل گيري رويداد 17شهريور :
--------------------------------------------
مقدمه روز خونين 17 شهريور دقيقا از زماني شروع شد كه شريف امامي روي كار امد.
روز هفتم شهريور يعني دو روز بعد از روي كارآمدن دولت به اصطلاح آشتي ملي شريف امامي كه سرنيزه ها را بيشتر برگلوي مردم مي فشرد، تعداد زيادي از مردم تهران در اعتراض به شهادت عده اي از مردم ايران كه درشهرستانها به دست مزدوران رژيم پهلوي به شهادت رسيده بودند در ميدان شهدا و خيابانهاي اطراف آن جمع شدند و به راهپيمايي آرام پرداختند.
دولت آشتي ملي شريف امامي در سركوبي آنها سنگ تمام گذاشت. مردم كه معنا و مفهوم آشتي ملي را در فرهنگ شريف امامي ديدند شب بعد يعني چهارشنبه هشتم شهريور نيز در خيابانها دست به تظاهرات و اعتراض زدند كه مانند شب گذشته مورد هجوم مزدوران دولت آشتي ملي قرار گرفت و چند تن از آنها به شهادت رسيدند.
در روز دوشنبه 13 شهريور كه مصادف با عيد فطر بود نماز عيد اقتضاي اجتماعات بزرگ و راهپيمايي را داشت جمعيت از صبح زود از همه نقاط تهران به حركت آمد شهيد مفتح در آن روز تلاشي خستگي ناپذير داشت تا هر چه با شكوهتر اين نماز را برگزار كند و قيطريه مركز تجمع شد ميليونها انسان خيابانها را پوشاندند راهپيمايي انجام گرفت همبستگي بين مردم نمودار شد و جهت حركت عمومي معين گرديد صدها هزار نفر به خيابانها ريختند و به طور دسته جمعي به نماز ايستادند تا نشان دهند نماز روح اسلامي ملت است و در عين حال خشم خود را عليه رژيم حاكم فاسد به دنيا نشان دادند.
دولت نمي توانست مردم را از اين نمايش قدرت مذهبي بازدارد و آرامش تظاهركنندگان هم فرصت مداخله و كشتار را به رژيم نداد و در نتيجه اقدامي موفق به نفع مسلمانان ضد رژيم با رهبري امام خميني به شمار آمد.
موفقيت در تظاهرات 13 شهريور كه در عين حال تبلور خواستهاي ملت بود باعث شد كه براي تظاهرات 16 شهريور آماده شوند. در اين روز راهپيمايي بزرگ تهران انجام شد ابتدا ماموران كوشش كردند كه جلوي راهپيمايي را بگيرند و چون توفيقي نيافتند خود نيز به دنبال جمعيت به حركت درآمدند راهپيمايي و تعطيل عمومي 16 شهريور به خاطر كشته شدگان روزهاي پيش بود.
مزدوران رژيم از شب قبل در ميدانهاي مهم مستقر شده و آماده هر گونه درگيري با تظاهركنندگان بودند حركت از مسجد قباي قيطريه آغاز شد و به طرف ميدان ژاله ادامه يافت در اين راهپيمايي شعارهاي (( خميني رهبرماست )) (( ايران كشور ماست ))، (( مسلمان بپاخيز ، برادرت كشته شد)) شنيده مي شد و عكسهايي از امام (ره) برفراز دستها مشاهده مي گرديد و در بين مردم اعلام شد كه صبح روز بعد يعني جمعه 17 شهريور در ميدان و خيابان ژاله تجمع صورت خواهد گرفت .

17شهريور يا جمعه خونين : اعلام حكومت نظامي و كشتار مردم بي دفاع
---------------------------------------------------------------------
واقعه هفدهم شهريور سال 57 برهه اي از تاريخ خونبار انقلاب اسلامي است كه پيروزي خون بر شمشير بار ديگر در آن تحقق يافت و پس از آن بود كه سير تحولات كشور شتاب گرفت و شمارش معكوس سرنگوني طاغوت اغاز شد.
اين روز بزرگ كه به تعبير حضرت امام (ره) از ايام الله است چنان تاثير شگرفي در روند قيام مردم ايران عليه استبداد و استثمار گذارد كه حدود پنج ماه پس از آن يعني در روز 22 بهمن همان سال پيروزي انقلاب اسلامي به وقوع پيوست.
در اولين ساعات جمعه 17 شهريور سال 1357 ارتشبد غلامعلي اويسي از راديوي تهران و حومه اعلام حكومت نظامي و اطلاعيه شماره يك فرماندهي نظامي را به شرح زير قرائت كرد:
1- دولت شاهنشاهي ايران به منظور ايجاد رفاه مردم و حفظ نظم از ساعت 6 صبح روز جمعه 17 شهريور 1357 مقررات حكومت نظامي را به مدت 6 ماه در شهرهاي كشور اعلام مي نمايد.
2- اين جانب ( ارتشبد اويسي ) به سمت فرماندار نظامي تهران و حومه منصوب گرديده ام .
3- ساعات منع عبور و مرور از ساعت 21 تا 5 صبح روز بعد تعيين مي گردد .
و براساس اطلاعيه شماره سه فرمانداري نظامي ،اجتماع بيش از دو نفر در تهران ممنوع اعلام گرديد .
مردم تهران كه از حكومت نظامي اطلاع نداشتند پيش از ساعت 6 صبح و پس از اداي فريضه نماز براي چهارمين روز متولي از خانه ها بيرون آمدند و سيل آسا روي به خيابانها آوردند. مركز تجمع آنان ميدان ژاله ( ميدان شهداي كنوني ) در ساعت 9 صبح بود همين كه مردم به خيابانها رسيدند ناگهان با ديدن تانك ها و زره پوشهاي نظامي و ماموران مسلح حكومت نظامي غافلگير شدند .
مردم بدون اعتنا به سربازان به حركت خود ادامه دادند، همگان در دل احساس نوعي شجاعت و از جان گذشتگي مي كردند از خيابانهاي اطراف سيل انبوه جمعيت با سردادن شعارهاي انقلابي به سمت ميدان ژاله در حركت بودند.
ماموران مسلح پس از چند بار اخطار از زمين و هوا جمعيت را ناجوانمردانه هدف رگبار مسلسل قرار دادند . فرياد الله اكبر و لااله الاا... همه جا را پر كرد . جمعيت وحشت زده و هراسان به هر سمتي مي دويدند تا مامني براي خود پيدا نمايند و گروهي هم روي زمين دراز كشيده بودند و رگبار مسلسل ها اجازه حركت به ايشان نمي داد.
ضجه و ناله و فرياد با صداي گلوله در هم آميخته بود و بوي خون و دود و باروت همه جا به مشام مي رسيد با نزديك شدن ظهر به تدريج ميدان ژاله كه اينك به ميدان شهدا تبديل گشته بود در هاله اي از سكوت مرگبار فرو رفت .
در حول و حوش ميدان آنچه به چشم مي خورد جنازه شهيداني بود كه در صحنه نبرد نابرابر همچنان باقي مانده و خونهايي كه هر گوشه اي از ميدان را گلگون كرده بود. رژيم در حال اضمحلال ، تعداد كل شهداي 17 شهريور را 58 نفر و مجروحان اين فاجعه را 205 نفر اعلام داشت و تجمع گسترده و عظيم مردم تهران را نقشه خارجي اعلام كرد.
شمار دقيق قربانيان مظلوم حادثه 17 شهريور در ميدان شهدا هيچ گاه مشخص نگرديد ليكن آنچه قطع به يقين است اين رقم از چهار هزار نفر افزون تر بود و يكي از بزرگترين فجايع تاريخ انقلاب در ميدان شهدا اتفاق افتاد .
امام خميني (ره) درهجدهم شهريور با ارسال پيامي به ملت شريف و شجاع ايران ضمن ابراز همدردي با ملت ،اين كشتار وحشيانه را محكوم نمودند و دولت آشتي ملي را دولتي تحميلي و غير قانوني اعلام كردند .
امام در بخشي از پيام خود فرمودند .. چهره ايران امروز گلگون است و دلاوري و نشاط در تمام اماكن به چشم مي خورد ، آري اين چنين است راه اميرالمومنين علي ( ع) و سرور شهيدان امام حسين (ع) اي كاش خميني در ميان شما بود و در كنار شما در جبهه دفاع براي خداي تعالي كشته مي شد.

پيامدهاي رويداد 17 شهريور
------------------------------------
1- ترديد و تزلزل در اراده رژيم براي رويارويي با ملت
بدنبال كشتار 17 شهريور اراده و عزم رژيم در رويارويي با ملت ، سخت به ترديد و تزلزل افتاد چرا كه شيوه هاي مرسوم اعم از سركوب و سازش در عمل شكست خورده بود اجراي حكومت نظامي كه براساس نظريه مشاوران امنيتي و ساواك بهترين سياست ممكن براي برقراري امنيت و آرامش تلقي مي شد ، نتيجه عكس بخشيد .
انتشار جزئيات رقت انگيز مشي توسل به خشونت ، نفرت و انزجار ملي عليه حكومت راهرچه بيشتر برانگيخت و بحران و تنش را تا بالاترين حد ممكن افزايش داد و بر ترديد و دو دلي شاه و ناكارآمدي سياستهاي دولت ، مهر تاييد زد.
درست از همين هنگام برخي از چهره هاي سياسي شاخص رژيم با ارزيابي وضعيت كشور از تريبونهاي رسمي به انتقاد ازعملكرد دولت و مواضع رژيم در برابر انقلابيون پرداختند . اين شخصيتها كه از درون مجلس، احزاب و سازمانهاي دولتي سربرآوردند ، اشكارا خواستار استيضاح نخست وزير و بركناري ديگر مقامهاي مسئول و سركوبگر مردم و بازنگري در سياستهاي داخلي كشور شدند .
شاه براي يافتن يك راه حل فوري و ضربتي براي پايان دادن به وضع آشفته و انقلابي كشور با صاحبنظران امور ايران و كارشناسان داخلي مشورت كرد .
حاصل اين گفتگوها شاه را به اين نتيجه رساند كه ريشه همه اين نارضايتي ها در توسعه فساد و سوء استفاده هاي كلان مادي نهفته است .
به هر حال وضعيت كشور به حدي آشفته بود كه رژيم سخت سردرگم شده بود و سرانجام آمريكا با پيام شفاهي برژينسكي از طريق اردشير زاهدي سفير ايران در آمريكا، شاه را بار ديگر به سوي سياست مشت آهنين متمايل ساخت كه نتيجه آن تشكيل كابينه نظامي به رياست ارتشبد ازهاري بود.

2- تاثير واقعه 17 شهريور بر مشي مبارزه و خواستهاي مخالفان ( اپوزيسيون)
17 شهريور جدايي و شكاف ميان حكومت و ملت را عميق تر كرد و امكان هر نوع پيوستگي يا سازش را از بين برد دريايي از نفرت و خون ميان رژيم و مردم پديدار گشت كه استمرار حكومت پهلوي را در هر شكل و قالبي اساساً از ديد مخالفان ناممكن ساخت . در نتيجه مشي مبارزه مسالمت اميز در چارچوب قانون اساسي به منظور احياي نظام مشروطه به شدت زير سوال رفت و دگرگون شد و اضمحلال و انهدام رژيم به شكلي قهر آميز و انقلابي مورد حمايت قرار گرفت .
17 شهريور باعث انسجام فكري و اتحاد عملي مخالفان شد و همگان به اين نتيجه رسيدند كه تنها يك راه براي نجات جامعه ايران باقي مانده است و آن خروج شاه و سقوط رژيم او و استقرار يك نظام مطلوب است.
3- تزلزل ارتش
حوادث 17 شهريور و ادامه حكومت نظامي انسجام ارتش را متزلزل و اراده آن را با ترديد مواجه ساخت . استقرار طولاني مدت ارتش در ميدانها و چهارراهها و مراكز مهم شهر كه مي بايد همانند پليس و نيروهاي انتظامي با انقلابيون مقابله كند از كار آمدي ارتش و توان آن كاست . چرا كه ارتش اساسا به منظور حفظ امنيت مرزها و پاسداري از كشور در برابر تهديدات خارجي بوجود آمده بود . اما اكنون مي بايست تحت فرمان فرمانداريهاي نظامي و شوراي امنيت استان عمل كند كه خواه ناخواه با هيات دولت و ساير مراكز قدرت در نحوه و اجراي فرامين حكومت نظامي اختلاف نظر مي يافت .
اين واقعيت با توجه به ساختار ارتش شاهنشاهي كه شكاف عميقي ميان كادر فرماندهي با نيروهاي مسلح از نقطه نظر گرايشهاي سياسي و تمايلات ملي و مذهبي وجود داشت موضع ارتش را به عنوان سركوبگر مخالفان سخت تضعيف مي كرد.
امام خميني يك روز پس از 17 شهريور در اعلاميه اي در نجف خطاب به ملت ايران ، شاه را دستور دهنده اعلان حكومت نظامي و مسئول كشتار مردم دانستند و به ارتشيان هشدار دادند تا در كنار ملت قرار گيرند و از همين زمان با تلاش رهبران محلي ، بسياري از ارتشيان به ملت پيوستند .

4- آمريكا و تحولات بعد از 17 شهريور
تا وقوع حادثه 17 شهريور هنوز هيچ يك از سران كاخ سفيد در رياست جمهوري و وزارت خارجه و سازمان سيا بحران ايران را جدي و نگران كننده نمي يافتند. آنان با اظهار نظرهاي سطحي و خوش بينانه درباره توانايي ترديد ناپذير شاه در كنترل اوضاع كشور و خاورميانه به حمايت خود ادامه مي دادند.
اما 17 شهريور نخستين زنگ خطر را براي زمامداران آمريكا به صدا در آورد . از همين زمان گروهي از سران آمريكا به بررسي دقيق تر و بازنگري كارشناسانه در حوزه مسائل ايران ترغيب شدند در پي آن انبوهي از كارشناسان سياسي ، نظامي ، اقتصادي و خبري آمريكا به منظور بررسي همه جانبه وضعيت ايران وارد كشور شدند .
اظهار نظرها و رهيافتهاي متفاوت آنان در پي ناآرامي هاي فراگير در سطح كشور مقدمه پيدايش دو طرز تفكر و دو خط مشي درباره ايران در مقامات واشنگتن شد . يكي هواداران مشي مسالمت آميز مانند سايروس ونس وزير خارجه و ويليام سوليوان سفير امريكا در ايران و ديگري طرفداران خشونت و شدت عمل و سياست مشت آهنين به رهبري برژينسكي مشاور امنيت ملي كارتر و با حمايت وزير دفاع .
پيامد اين نگرشها و راهكارهاي متفاوت آن ، سردرگمي هر چه بيشتر آمريكا در امور ايران بود كه با توصيه هاي ضد و نقيض به شاه همراه مي شد و در نتيجه مسير انقلاب را هر چه بيشتر هموار مي ساخت .

5- گسترش اعتصابات و از پا در آمدن دولت
از مهمترين پيامدهاي 17 شهريور توسعه اعتصابات به شكلي فراگير در سراسر كشور بود كه ضربه اي مهلك بر پيكره اقتصادي و نيز حيات رژيم وارد آورد . اگر چه تا اين زمان اعتصابات به شكلي جسته گريخته در ايران ادامه داشت ، اما همه آنها اولا به طور كلي با هدف صنفي و بهبود شرايط كار و دستمزدها صورت مي گرفت و ثانيا به صورت پراكنده ، جزئي و موردي بود مهمترين ويژگي دوره تازه اعتصابات كه در اندك زماني پس از كشتار 17 شهريور آغاز شد ماهيت كاملا سياسي آن بود كه با هدف از پاي در آمدن رژيم و فلج ساختن ان صورت مي پذيرفت .
اين اعتصابات بويژه در شركت نفت سبب ركود عمده ترين منبع درآمد ارزي كشور و حتي دشواري دستيابي به نفت براي مصارف انرژي ، حمل و نقل و سوخت حرارتي براي منازل شد . در نتيجه دولت در پي اختلال در نظام اقتصادي در اجراي تعهدات داخلي و بين المللي با تنگناهاي فلج كننده روبرو شد . دولت آمريكا نيز در پي توقف پرداختهاي ايران برنامه فروش جنگ افزار نظامي را تا روشن شدن اوضاع سياسي تهران به حالت تعليق در آورد.
بدين ترتيب با توسعه اعتصابات آثار ضعف و دوگانگي در مجموعه نظام سياسي آشكار شد و رژيم را درمانده ساخت . در همان زمان صاحبان سرمايه كه سخت به هراس افتاده بودند از هر گونه سرمايه گذاري جديد به شدت خود داري مي كردند در نتيجه بحران بيكاري رو به افزايش نهاد فرار سرمايه ها و خروج ذخاير ارزي تشديد گرديد و برنامه هاي توسعه متوقف شد و رژيم در سراشيب سقوط قرار گرفت.

تحليل و ارزيابي نهايي
------------------------
در سال 1356 در واقع ترس مردم از رژيم محو و بي رنگ شد و بي اعتمادي و بي اعتقادي به دستگاههاي تبليغاتي رژيم شاه باعث شد تا دولت وسيله اعمال قدرت نداشته باشد . لذا شاهد بوديم كه حتي بچه ها در دبستانها شعار مي دادند و در دانشگاهها و مساجد مبارزه گسترده بود.
به مناسبتهاي گوناگون فرصتهاي مختلف براي مردم به وجود آمد تا آنها بتوانند با استفاده از آن فرصت ، شتاب بيشتري به جنبش بدهند.
اين سوژه ها را اغلب رژيم نااگاهانه درست مي كرد به عنوان نمونه در 29 بهمن سال 1356 قضاياي تبريز اتفاق افتاد و در آن تعدادي از مردم كشته شدند كه چهلم اين جريان دهم فروردين سال 57 بود و در سراسر ايران عزاي عمومي اعلام شد .
همچنين قرار بر اين شد كه در مساجد ختم بگيرند و راهپيمايي كنند و چون پليس در سراسر كشور ، متوجه شد كه امكان مقابله رودر رو را ندارد مقداري كوتاه امد اما يك مرتبه در دو سه شهر مراسم و راهپيمايي به كشتار مردم كشانده شد.
يزد ، جهرم ، مشهد و چند شهر ديگر كه در هر شهري دو سه نفر و در يزد 15 نفر شهيد شدند . اين كشتار خود وسيله تداوم حركت مردم شد و براي اين شهدا مردم مراسم سوم ،هفتم ،چهلم گرفتند و همين برنامه بهانه اي براي ادامه جريان شد.
انچه مهم و اصل جريان به حساب مي آمد تصميمي بود كه مردم گرفته بودند آنها مصمم بودند در اين فرصتي كه به دست آورده اند تكليف خودشان را با رژيم معلوم كنند. تنها مردم نبودند كه جهت حركت و شعارها را انتخاب مي كردند بلكه اين شخص حضرت امام خميني رهبر انقلاب بودند كه در اين زمينه نقش بسياري موثري داشتند.
رهبري امام به دليل ويژگيهاي خاصي كه داشت و فارغ از تشكيلات حزبي - سياسي و مبتني بر تشيع و اسلام ناب بود عامل مهم پيروزي انقلاب اسلامي شد و سرانجام در 22 بهمن سال 1357 تلاش ملت به رهبري امام به سرانجام رسيد و درخت انقلاب به بار نشست .
ياد شهيدان هميشه زنده باد.
گزارشگر : محمد زندكريمخاني
يکشنبه 17 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 410]