قرآن و مساله عدالت اقتصادي

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: قرآن و مساله عدالت اقتصادي
عدل به عنوان يكي از اصول بنيادين اسلام، مفهومي است كه در ابعاد گوناگون خود را نشان مي دهد. گنجاندن عدل الهي در اصول دين، نگرش اسلام و قرآن و جايگاه ارزشي عدل را مي نماياند. موضوع عدالت، طلب و دفاع از آن به عنوان يك اصل مهم ديني و به نص قرآن كريم يگانه هدف اجتماعي پيامبران الهي و كتاب هاي آسماني است; و راز نزول «كتاب» و «ميزان» تحقق يافتن همين هدف بسيار مهم است; و هر كس به واقع پيرو دين باشد، بايد در راه ايجاد عدالت به هرگونه كه مي تواند، بكوشد.
خداوند مي فرمايد: «لقد ارسلنا رسلنا بالبينات وانزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط وانزلنا الحديد فيه باس شديد ومنافع للناس» به راستي ما پيامبران خود را با دلايل آشكار روانه كرديم و با آنان كتاب و ترازو را فرود آورديم تا مردم خود به قسط و عدالت قيام كنند و آن را برپا دارند و براي اجراي آن آهن را نيز فرود آورديم كه سخت و استوار است و مي توان از آن بهره برد، چه براي دفاع و گرفتن حق و چه براي سودها و منافع ديگري كه در آن براي مردمان است.
بنابراين غرض از بعثت و فرستادن پيامبران و كتاب هاي آسماني اين بود كه مردم را به عدالت عادت دهند و حقوق آنان را به ايشان بشناسانند تا خود مردم به اقامه عدالت و گرفتن حقوق خويش اقدام كنند; و آهن را فرستاد تا بندگان در دفاع از اجتماع صالح و بسط عدالت و كلمه حق از آن بهره گيرند.
قرآن براي پيامبران اهداف متعددي را ذكر مي كند; اين اهداف، ابعاد متعدد زندگي انسان را در بر مي گيرد و هدف هاي فرهنگي، اخلاقي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي را شامل مي شود. چنانچه در سوره جمعه مي فرمايد: «هو الذي بعث في الاميين رسولا منهم يتلوا عليهم آياته ويزكيهم ويعلمهم الكتاب والحكمه» او كسي است كه از ميان مردم درس نخوانده پيامبري فرستاد تا آياتش را بر آنها بخواند و آنان را تزكيه كند و كتاب و حكمت بياموزد.
يا مي فرمايد: «ويضع عنهم اصرهم والاغلال التي كانت عليهم» پيامبر آمد تا بارهاي سنگين را از دوش آنان بردارد و غل و زنجيرهايي كه بر دست و پا و گردنشان بود، بشكند، و خود آن حضرت به عنوان فرستاده الهي هدف از بعثت خويش را تكميل ارزش هاي اخلاقي مي داند «بعثت لاتمم مكارم الاخلاق».
و در اين جا قرآن هدف ديگري را مطرح مي سازد كه به نظر جامع و كامل مي نمايد; چون عدل و قسط، قرار دادن هر چيز در سر جاي خود است; پس استفاده درست از هر چيزي عين عدل و قسط است كه هدف بعثت واقع شده است و اين گونه نيست كه تنها به مساله عدالت اقتصادي بسنده كرده باشد.
مطرح شدن «ميزان» نيز دليل بر آن نيست كه بعد اقتصادي مساله بر ديگر ابعاد مي چربد، بلكه از آن جايي كه براي هر چيزي تراز و معيار و ميزان سنجش است تا درست به كار رود، مفهوم ميزان يك مفهوم عام است كه در بر گيرنده همه ابعاد اقتصادي، سياسي، فرهنگي و اخلاقي و حتي نظامي است.حركت در مدار عدل نيازمند ميزان و معيار است كه خداوند با فرو فرستادن ميزان آن را بيان مي دارد. شاخصه هاي عدالت در هر چيزي نيازمند آن است كه پس از مطرح شدن ارزيابي و سنجش شود، در قيامت كه «ميزان» نهاده مي شود، مفهوم خاصي است كه بيانگر «عدل» خداست نه ارزيابي و سنجش وزني چيزي.
بنابراين مفهوم قسط و ميزان يك مفهوم عام و فراگيري است كه همه ابعاد زندگي انساني را در بر مي گيرد. از اين رو مي توان گفت كه هدف همه پيامبران بيان حقايق و عدل و مشخص كردن ميزان بود تا مردم خود با آگاهي از حقوق خويش و داشتن معيار و ميزان اقدام به اجرا و اقامه عدل و قسط همه سويه در همه ابعاد نمايند و در اين راه از آهن و شدت آن برخوردار گردند و در كارزارها عليه نابرابري هاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي از آن بهره گيرند.
نكته جالب ديگر در جمله «ليقوم الناس بالقسط» اين است كه از «خود جوشي مردم» سخن مي گويد و مي فرمايد: هدف اين بوده كه پيامبران انسان ها را وادار به اقامه و برپايي قسط و عدالت نمايند، بلكه مي گويد: هدف اين بوده است كه مردم خود به عنوان مجريان قسط و عدل به پا خيزند و آن را به اجرا درآورند. يعني مردم بايد برپايه تعاليم پيامبران آن چنان ساخته شوند كه خود مجري عدالت گردند و اين راه را با پاي خويش بپويند.
و از آن جايي كه به هر حال در يك جامعه انساني هر قدر سطح اخلاق، اعتقاد و تقوا بالا باشد، باز افرادي پيدا مي شوند كه سر به طغيان و گردنكشي و تكاثرطلبي بر دارند و مانع اجراي قسط و عدل شوند، لذا در ادامه آيه مي فرمايد: ما آهن را نازل كرديم كه در آن قوت شديدي است. اين قوت و قدرت براي اين است كه «مردم» از آن بهره گيرند و در برابر قاسطين و تكاثر گرايان و مستكبران، از فرعونيان و قارونيان و بلعميان (بلعم باعورا) عناصر سه گانه زر و زور تزوير بايستند، در روايتي از امير المومنان(ع) در تفسير اين آيه نقل شده كه فرمود: يعني السلاح و غير ذلك منظور اسلحه و مانند آن است
اين آيه ترسيم گويايي از ديدگاه اسلام و قرآن در زمينه تعليم، ترتيب، گسترش عدل و داد و اجراي قسط در جامعه انساني اسلامي است.
نخست از «بينات» و دلايل روشن و «كتب آسماني» و «معيار سنجش ارزش ها» و «بيان احكام و قوانين» كمك مي گيرد تا پايه هاي انقلاب و دگرگوني فكري و فرهنگي را بنا گذارد و از عقل و منطق بهره مي جويد تا بينش عقلاني را حاكم سازد.
اما اگر در هر صورتي و به هر علتي - اين ها موثر نيفتاد و كار به بن بست كشيد و زورمندان قلدري پيدا شدند كه نه در برابر بينات سر تسليم فرود آوردند و نه براي كتاب و ميزان ارزشي قايل شدند; در اين جا نوبت به «حديد» كه در آن «باس شديد» است مي رسد تا با سلاح آهنين بر مغز اين گردنكشان بكوبند تا در برابر قسط و عدل تسليم شوند. مردم در اين راه نبايد كوتاهي كنند بلكه بايد انقلاب و قيام و نهضت داشته باشند و در راستاي عدل و قسط قيام كنند; چنان چه اسوه و الگوي مسلمانان، پيامبر اكرم(ص) مي فرمايد: بعثت بالسيف بين يدي الساعه حتي يعبدالله وحده لا شريك له وجعل رزقي تحت ظل رمحي من در آستانه رستاخيز مبعوث به شمشير شده ام تا مردمان خداي يگانه را پرستش كنند و روزي من در سايه نيزه من است.
جمعه 15 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 147]